Musaeus. Jaargang 1

[p. 39]

IJsvermaak in 1691

[p. 40]

J. le Francq van Berkhey beschrijft een Leidse sledetocht

Van de hand van de Leidse J. le Francq van Berkhey is een allegorie waarin een imposante sledetocht door de stad Leiden wordt beschreven, georganiseerd door het studentengenootschap Veniam pro Laude. Het verhaal speelt zich af tijdens de viering van de feesten ter ere van de stad en ter ere van de Leidse Academie. Deze feesten werden gehouden in 1775 en 1776. Aan de hand van een allegorie beschrijft Le Francq van Berkhey hoe de sledetocht eruit heeft gezien. Het begint allemaal met Minerva, die klaagt over de vele onderlinge twisten in het land, waardoor men nog nauwelijks aandacht voor haar heeft. Zij zou tijdens de vieringen juist in het middelpunt van de belangstelling moeten staan! Op het moment dat Minerva zich in haar werkkamer aan het beklagen is, komt de Winter langs haar raam. De Winter hoort de klachten van de godin en besluit haar te helpen. Ze roept Minerva naar buiten. Wanneer Minerva de Winter ziet, begint ze meteen te jammeren: ook dat nog, als de winter voor een enorme vrieskou zorgt, zullen de feesten wel helemaal geen doorgang meer kunnen vinden! Maar de Winter stelt haar snel gerust: ze zal ervoor zorgen dat het deze nacht flink gaat sneeuwen. Dan kunnen de volgende dag fraaie sledetochten georganiseerd worden door Minerva's eigen genootschap Veniam pro Laude. Als dat geen verering voor Minerva is...

Inderdaad beginnen de leden van het genootschap - zodra ze al die sneeuw zien - meteen met de voorbereidingen voor een sledetocht. Iedereen kleedt zich mooi aan en alles moet er zo deftig mogelijk uitzien. De leden zijn zeer verheugd over de sneeuw, want tot hun spijt had men tijdens de vorige feesten geen sledetocht kunnen houden en dat terwijl de inwoners van Leiden zo van dergelijke tochten houden.

Wanneer alle sleden en deelnemers gereed zijn, vertrekt de stoet tegen de avond. De Winter zorgt dat het een zachte avond is. Iedereen is onder de indruk van al het moois dat daar voorbij rijdt; de sledetocht trekt door de hele stad.

[p. 41]

Op iedere slede wordt iemand uitgebeeld uit de geschiedenis van de Republiek. De stoet wordt afgesloten door een aantal sleden met hoogleraren en studenten erop, die allen vergezeld worden van de god of godin die bij hun faculteit hoort. Wanneer de stoet de hele stad is doorgetrokken, verlaten de allegorische figuren die op de sleden zijn uitgebeeld - waaronder de Godsdienst en de Leydsche Stedemaagd -, de stoet om weer naar hun eigen plaatsen terug te gaan. De heren studenten gaan terug naar hun sociëteit om zich daar om te kleden. De sledetocht is een enorm succes geworden; de studenten blijven tot laat in de nacht op de sociëteit om dit succes te vieren.

Minerva heeft dit alles van bovenaf gadegeslagen. Ze is bijzonder verheugd over de fraaie stoet en ze is blij dat er toch nog iets terecht is gekomen van de feesten en haar verering.

Hieronder is een aantal fragmenten uit de beschrijving van Le Francq van Berkhey overgenomen.

[10] Ik [Winter] zweer u [Pallas Minerva] bij Stijx, den Jammerpoel, bij al de Sterren, dat ik u den schoonsten Winterdag zal geven, die gij kunt begeeren. Ik zal de Straten van uw Leyden met Sneeuw bedekken, en den Rhijn met Ys bevloeren, op dat gij triumfelijk uwe luisterrijke Feesten moogt besluiten, en de Jongelingen uwe Vierdagen in vreugenrijke, en uw Veniam in statelijke en prachtige Sledevaarten, overeenkomstig met uwe Eer, eindigen mogen.’ [...]

[13] De Hoofd-Leden van het Genootschap Veniam pro Laude, in onze Moedersprake, Verschooning voor Lof, waren nu ievrig bezig om aan alle de Leden het voorstel van eene deftige en statelijke Sledevaart te doen, en men had voornaamlijk gedag t aan het Ontwerp van eenige der Leden, om die toepasselijk op de Jubelfeesten, of de Minervalia van dit nog loopend Jubeljaar te maken, te meer, wijl 'er bij de oprichting van de Hooge Schoole iets diergelijks gezien was, en 't geen op den laatst gehouden Vierdag niet had kunnen geschieden. Insgelijks had men in [14] overweeging genomen, hoe dit Genootschap

[p. 42]

meermalen bij gelegenheid van den Wintertijd Sledevaarten had gehouden, die eene algemeene goedkeuring weggedragen hadden: [...].

[50] Dus was alles ordentelijk geschikt: Men had alle de Personaad jen na de best over één komende gestalte der bedoelde Zinnebeelden uit de Leden van het Genootschap verkooren; en naar vereisch der zaaken in ernstige Masques vermomt, de bejaarde Oud Hollandsche Persoonen met Kneveltjes en Baarden, de jonge Persoonen ongebaard, en de Godinnen met de bevalligste Masques, die 'er te bekomen waren: Daarenboven was alles rijkelijk verligt, en men had, buiten [51] een aantal van vijftig Flambouwen, nog voorraad bij de hand, om hier in niet te kort te komen: De Fakkeldraagers gingen meest alle even op zijde van het Paard, om het ligt op de Slede te doen vallen, en teffens de voor af rijdende van agteren te verligten, terwijl de Paarden door Stalknegts geleid wierden [...].

[52] De Winter schonk bij dezen Optogt een zagten avond en weinig Vorst, doch genoeg om de gladde Sledeschenkels te doen glijden: men reed dan zagtjes voort; men hoorde het Trompet en Klarinet geschal, het gerammel der Bellen, en het gejuich des Volks: De Fakkels dampten als een Vuurwolk over de Statie: De Nagt scheen een Morgenstond, die, gelijk als de Zon, door den purperen Dageraat dringende, zijnde goude glanssen tegen de schaduwen van den Nagt weeromkaatst, ook de Stad verligtede: Alles was Vreugd; alles spelde Heil, [...].

Achterin het werk van Le Francq van Berkhey bevindt zich een uitklapvel. Op dat uitklapvel staat de sledetocht afgebeeld. De maker van de afbeelding (die gemaakt is in 1776 ) is S. Fokke. Helaas is het geheel afgedrukt op een roze ondergrond, waardoor het vrijwel onmogelijk is een goede kopie van de afbeelding te maken. Onder de afbeelding - die bestaat uit drie verschillende groepen van sleden - heeft Le Francq van Berkhey onder iedere slede gezet wie en wat zich erin, ertussen en erachter bevinden. Deze beschrijving hebben we overge-

[p. 43]

nomen om toch een beeld van de stoet te geven. Dubbele strepen (||) geven telkens aan dat er een nieuwe slede of iets dergelijks volgt.

Pragtige Sleedevaart, gehouden binnen Leyden, door het Kunstlievend Genootschap Veniam pro Laude, ten besluite van dier Stede en der Academie Jubelfeesten, A^o 1775 en 1776.

1.	Twee Geharnaste Ridders te Paert. || Een Vorstelyke Stalmeester. || Fakkeldragers, || Een Slede met Muzikanten. || Twee Romeinsche Ridders. || De Herault van Holland en een Toernooi Ridder, || Twee Princelyke Hardloopers. || De Hollandsche Vryheid. Willem I. Een geharnast Edelman, en Page. || Twee Edellieden te Paerd. || Twee Helbaardiers.||
2.	Twee Scheepstrompetters. || De Admiraals L. van Boizot en Ad: Willemsz. Leydsche Weesjongen: en Matroos met de Wimpel. || De Leydsche Maagd, met haare Bundeldraagers; agter op Burg. van der Werf, Secret: van Hout, twee boden met de bus. || Twee Grieksche Ridders. || Minerva met haare Pedellen. Jonker van der Does, en van Wyngaerden. || De Godsdienst met een Proffessor en Student in die Faculteit. || Themis met een Proff.^r en Student in de Rechtgeleerdheid. ||
3.	Aesculaapius met een Proff.^r en Student in de Medicynen. || Apollo met een Proff.^r en Student in de Philosophia Astron.^e &c. || Twee Romeinsche Ridders, || Heeren Studenten in Hedendaagsche kledy met het oude Studenten Vaandel. || Heeren Studenten. || Fakkel-draagers. || Slede met Musicanten. || Moderne Lakei jen te paerd. ||