Musaeus. Jaargang 1

[p. 26]

Het remonstrantse ‘Ysvogelken’ preekt op het ijs bij Gouda

De hieronder weergegeven tekst is van de hand van Passchier de Fijne. De tekst is afkomstig uit een door hem zelf vervaardigde levensbeschrijving Het leeven en eenige bysondere voorvallen van Passchier de Fyne, [...] Door hem zelve beschreeven. Passchier de Fijne werd op 31 januari 1588 geboren te Leiden; in oktober 1667 overleed hij te Haarlem. Hij was de oudste zoon van Paschier de Fijne en Maeike Couwets, die vanwege hun geloof uit Belle in Frans-Vlaanderen naar Leiden waren gevlucht.

Al zeer jong interesseerde Paschier zich voor de Bijbel en voor verschillende religieuze geschriften. Al snel las hij geschriften van de vrijzinnige theoloog Hendrik Bullinger, maar ook van de streng-calvinistische godsgeleerden Gomarus en Beza. Het lezen van Beza's werk bezorgde Paschier een grote afkeer van het strenge Calvinisme.

Nadat Paschier een opleiding tot lakenwever met succes had voltooid, stuurde zijn vader hem op 22-jarige leeftijd naar de Ouddorpse predikant Cornells Damman voor een verdere opleiding. Van Damman en van een tweede predikant Nikolaas van Dam leerde Passchier niet veel, aangezien deze heren zich vrij conservatief opstelden ten opzichte van godsdienstige kwesties. Daarom ging Passchier al snel over tot zelf-studie.

Terug in Leiden begon hij bij zijn ouders weer te werken als lakenwever. Herhaaldelijk werd hij echter door buurtpredikanten verzocht in de omgeving te preken. Meer en meer voelde Passchier zich aangetrokken tot de leer van de vrijzinnige predikant Adriaan van der Borre, dit tot groot ongenoegen van de streng-calvinistische predikanten uit zijn omgeving.

Op 5 september 1611 werd Passchier als predikant beroepen in Jaarsveld. Aldaar vertoonde hij duidelijk remonstrantse sympathieën en tijdens de latere Nationale Synode in Dordrecht kwam hij openlijk voor zijn remonstrantse gezindheid uit. Eenmaal terug in Jaarsveld kwam daarom op 3 augustus 1619 een bode om hem namens de contra-remonstrantse synode te Leiden te dagvaarden. Door die synode werd hij beschuldigd van anti-

[p. 27]

calvinistische uitlatingen en men dreigde hem het land uit te zetten, te meer omdat hij weigerde de leerregels van de, Dordse Synode en de Acte van Stilstand (waarin stond dat remonstrantse predikanten hun ambt niet meer mochten uitoefenen) te ondertekenen. Kort hierop werd hij ontboden door de Staten van Holland, maar - wetende dat zij hem zouden verbannen - hij gaf aan hun oproep geen gehoor. Terwijl vele remonstranten in deze dagen het land uitvluchtten, bleef Passchier in het geheim achter. In de meest creatieve vermommingen preekte hij vervolgens overal in de Nederlanden, nu eens verkleed als zeeman, dan weer als glazenmaker.

Passchier de Fijne heeft verschillende traktaten en geschriften tegen het contra-remonstrantse regime geschreven. Zijn geschriften en zijn preken brachten hem regelmatig in aanvaring met contra-remonstrantse predikanten. Om vervolging te voorkomen bediende hij zich daarom van verschillende schuilnamen; bekend zijn ‘Rijk van den Ende’ en ‘Rijk-neef’ en vooral ‘Ysvogelken’. Waarom men hem soms Ysvogelken noemde, moge verklaard worden door de tekst hieronder: na een strenge vriesnacht besluit Passchier de Fijne namelijk een preek op het ijs bij Gouda te houden. Passchier staat op een slede, de gemeente volgt hem op de schaats...

[23] Daer nae [na een preek bij de Goudse Poort] (also het geheel sterk gevroosen hadde) dede ik eene Predikatie op het Ys by klaren dag, staende op eene Sleede, daer een Paert aen s tont voor aen der Gouwe, daer ook seer veele toehoorderen, ook selfs eenige Soldaten by stonden. De Predikatie gedaen weesende, dede ik eenen Psalm singen, ende in 't singen van dien reet den Voerman voort met my ende alle de gunstige die op schaetsen stonden volgden my tot Wensveen toe, ende de reste bleeven staen en songen den Psalm ten eynde. Het Volk wiert hier door meer ende meer tot yver verwekt; [...]

[p. 28]

Passchier de Fijne heeft hierboven gesproken van een Psalm, die hij na zijn ‘ijs-preek’ heeft laten zingen. Helaas noemt hij niet het nummer van de Psalm, maar het zou natuurlijk kunnen dat hij - heel toepasselijk - voor Psalm 147 heeft gekozen. Couplet zes van dit Psalm luidt immers:

De aarde hoort Gods heilig spreken.
Zijn woord snelt voort door alle streken.
De Heer spreidt sneeuw als wollen vachten,
strooit rijp als as in winternachten.
Hagel zendt Hij in barre vlagen.
Wie kan zijn bittre kou verdragen?
Hij spreekt: de zuidenwinden komen;
dan smelt het ijs: de waatren stromen.