Moetete (1968)

[p. 43]

Josef Slagveer
Boekbespreking
Ätman

Jezelf zijn vanuit een nulpunt is opnieuw geboren worden met een wereldomvattende liefde voor het ‘zijn’. Het is een ontdekking van intens geluk van het bestaan, dat alleen voor een select groepje mensen is weggelegd. Je bent pas mens als je beseft dat je mens bent.

Leven en niet geleefd willen worden. En leven is in volle teugen genieten van je mens-zijn.

Voor mij betekent dit tevens een betere beantwoording van de belangrijke vraag van de catechismus: Waarvoor zijn wij op aarde?

Het antwoord hierop lag al eeuwen klaar: Om mens te zijn. Heel eenvoudig: Mens zijn. Jezelf zijn: Ätman.

Volgens Hans Joachim Störig - schrijver van ‘Kleine Weltgeschichte der Philosophie’ - moet men Ätman kennen en in hem kent men het universum.

Zo zei Yajñavalkya in zijn gesprek met zijn vrouw Maitreyi, die hem om ontsluiering van het wezen gesmeekt had:

‘Het Zelf moet men verstaan, het Zelf moet men overdenken, o Maitreyi; wie het Zelf heeft gezien, gehoord, verstaan en herkend, die heeft inzicht in deze wereld.’

De diepe gedachte van Ätman kan men niet door het verstandelijke begrijpen. Men moet het beleven. Het is een zelf zoeken. Een verkennen van jezelf en de wereld.

Het is een langzaam proces van vallen en opstaan; een overwinning, die moeizaam bevochten moet worden.

Met dit als achtergrond lees ik Leo Ferriers boek: Ätman. Ätman is voor Leo Ferrier Adem, Bewustzijn, het Zelf, de Wereldwet; Ätman duidt het innerlijke leven aan, de eenwording, het heenkomen over de innerlijke gespletenheid, die ieder mens bezit.

In Ätman probeert Leo Ferrier zijn jeugd - waaraan hij schijnbaar nog gebonden is - van zich af te schrijven.

In een zoeken naar zichzelf ontdekt hij mensen zoals ze werkelijk in Suriname leven: In hun onwerkelijke blijheid, in armoede, frustratraties en zo meer.

Ätman is geen roman, maar een autobiografie van de schrijver geworden.

Maar dan ook een autobiografie, die in alles geëngageerd is aan Suriname.

[p. 44]

Van het begin tot het einde vloeit het bloed van Suriname door het 180 pagina's tellende boek van Leo Ferrier.

Al vechtend met zichzelf ontdekt hij dat het bloed van de verschillende rassen, die Suriname kent, door zijn aderen vloeit.

Hij ontdekt ook al schrijvend dat hij liever mens kan zijn, Surinamer zijn, dan hindoestaan of neger.

Leo Ferrier komt zo dichter bij zijn doel: Een harmonische existentie in de culturele waarden van Afrika en India, de landen van herkomst van zijn grootouders.

Ätman is daarom universeel en tegelijk zo Surinaams, dat we onszelf er in terug kunnen vinden.

Ferrier behoort tot de jeugd van vandaag en zijn visie als jonge Surinamer - om alle ballast van neger- en hindoestaan-zijn, overboord te gooien en Surinamer te worden - is ons heilig.

Leo Ferriers boek moet daarom door een leder, die zich Surinamer voelt gelezen worden.

Niet alleen om zijn poëtische wijze van schrijven te leren kennen, maar meer nog om Suriname zoals het werkelijk is, te kunnen proeven en misschien ook om onszelf aan zelfonderzoek te onderwerpen. Ätman moeten we als een voorbode beschouwen van het grote werk (de roman) dat van de hand van de schrijver nog moet komen.

Wij citeren uit Ätman:

... Uit het bos komt een oude Hindostaan te voorschijn.

Ik ruik dat hij alkohol gebruikt heeft, misschien is hij zelfs dronken. Hij slingert niet over de weg maar loopt recht op mijn lichaam af. Hij heeft mijn blauwe blazer aan en mijn grijze pantalon. Ook mijn das en schoenen herken ik direkt. Als hij vlak bij mijn lichaam is, maakt hij snel rechtsomkeer, zoals ze dat in dienst doen en marcheert zichzelf luid commanderend nog sneller terug naar het bos. Even later komt hij nogmaals te voorschijn. En nu heeft hij een dhoti, een lange lendedoek, tussen zijn magere benen gewikkeld en een mirjari, een jasje met knopen op de borst aan. Om zijn hoofd tooit een tulband, een pagri en zijn voeten steken in kahro's, sandalen met een grote knoop tussen de grote en tweede teen. Hoe meer hij me nadert, des te jonger schijnt zijn gezicht te worden.

Hij ziet me niet, maar hij kijkt recht voor zich uit naar de rivier alsof er zich iets afspeelt op het water.

Als hij vlak naast mij blijft stil staan, zie ik ook de owroekoekoeslang, die zich om zijn bamboewandelstok heeft gekronkeld. Hij buigt zich over mijn lichaam. Zijn gezicht is zwart.

Verbrand. Alleen het wit van zijn ogen is er zichtbaar.

Zijn zwarte pupillen kijken lang in de mijne.

Dan hurkt hij naast mijn hoofd neer.

[p. 45]

‘Het ligt hier bijna dood en het moet leven met alle leven in je, dat één leven zijn moet.’

De slang maakt zich los van de bamboewandelstok en kronkelt in wijde bogen weg om in het gras langs de weg te verdwijnen.

‘Je moet helemaal één zijn met het leven in je. Begin eerst eerlijk alles van jezelf te weten. Zoek de werkelijkheid.

Stapel geen feiten, enkel om te oordelen en daarna te veroordelen. Daarvoor heb je ze nodig, die feiten om waarheden te maken, die anderen mooi in de oren klinken en die glinsterende blauwe vlinders op het water zijn, de ogen van een kaaiman, die op de loer ligt. Handel overeenkomstig je geweten. Ken je Ätman dan zul je pas ook werkelijk kunnen delen in de schone harmonie van het leven in Suriname, waar allen één zijn.

Echt één. Jaag niet langer naar de vergankelijke resultaten en wees niet bang gekwetst te worden. Onwetenden kwetsen onwetenden. Word één met alles in je en je zult een nog hogere vrede kunnen zien, die Karsilan al deelachtig geworden is.

Zoek in alle mensen de liefde. Je zult die ook vinden, want alle mensen zijn en horen bij dat grote Ene, dat is.

Besef de vergankelijkheid van je lichaam, dat de ene keer zwart is en dan weer licht, je haar dat kroes zijn kan, en ook glad kan liggen. Je lichaam dat in armoede leeft, rijkdom kent en je doet lijken op allen die in je zijn. Die één in je moeten worden. Luister naar hen, want zij kennen de grote liefde. Zij weten ook waar het vandaan komt. Het waren hun blote, brede slavenruggen, waarop de blanken striemden. Laat je littekens zien, verberg ze niet. Hun geesten zijn nimmer geraakt. Het waren de anderen, die de afschuwelijke armoede in de United Provinces kenden en die hier eerst als de immigranten kwamen met de diepe kartels van de reuze tandwielen nog als open wonden op de rug. We waren een niet zijn en we wilden ook zijn door met opzet te weten dat de Negers hier de slaven waren geweest. Zij konden ook niet zijn, en zagen in ons nederige aftrapsels uit India. Maar nu, nu wij er in werkelijkheid niet meer zijn, geen van ons beiden, niet meer in feiten die we gooien op verziekende hopen om strelende waarheden te formuleren, nu zijn wij in ons beider niet zijn, één groot zijn geworden.

Jij moet dat in jezelf ook doen.’

* Ätman is een uitgave van de Bezige Bij te Amsterdam en is verkrijgbaar in de boekhandel.