Merlyn. Jaargang 2

[p. 37]

Wespen
Jan Wolkers

De lucht was zilver, kleurloos. De voorwerpen in de tuin zagen er onwerkelijk uit. De hark, de grote houten speelgoedauto, de zandvormpjes bij de zandbak, hadden de kleur van de aarde.

Het is geen dag en het is geen nacht, dacht ik. Alles moet nog levend gemaakt worden.

- Vooruit, wees flink, zei mijn vader. Steek je hoofd onder de kraan als een echte Hollandse jongen.

Hij pakte een sigarenblikje naast mij van het aanrecht, liep de tuin in en verdween achter de schuur.

Ik liep naar de gootsteen en draaide de kraan open. Voorzichtig hield ik mijn vingertoppen in het koude water. Toen nam ik een handje water en wierp dat terwijl ik mijn ogen sloot tegen mijn gezicht. Even bleef ik zo staan en voelde hoe de kou van het water mijn wangen strak maakte. Daarna droogde ik mij af met de ruwe keukenhanddoek en trok mijn trui aan. Terwijl ik de tuin inliep haalde ik mijn vingers een paar keer door mijn haar.

De zandbak stond vol voetstappen. Het leek of ze er in het donker ingezet waren, of iemand er tastend had rondgelopen. Ik zette mijn voet in sommige afdrukken maar er was geen een waar mijn schoen in paste.

Achter de schuur zat mijn vader gehurkt tussen het onkruid. Aan een kromme spijker hield hij een stuk rottend vlees boven het geopende sigarenblikje en tikte er met een stokje de maden af. Ik boog mij over hem heen. Het vlees stonk naar poep en was blauwgrijs als een giftige zwam. Alleen in een naad, waar een groene vlieg in zat, was het nog bloederig. Mijn vader drukte met het stokje op de vlieg. Zijn achterlijf barstte open en een klontje witte eieren puilde naar buiten die hij over het drabbige vlees verspreidde.

- Die zijn overmorgen weer goed, zei hij.

[p. 38]

Hij legde het stuk vlees in de oude pan terug en zette het deksel er scheef op zodat er een opening bleef waardoor de vliegen naar binnen konden.

- Mag ik met deeg vissen, vroeg ik.

- Zoek jij maar een paar wurmpjes, zei hij. Dan ga je tussen wind en water vissen, dan heb je kans dat je een baars verschalkt.

Hij keek goedkeurend naar het bodempje levende pap in het sigarenblikje.

- Daar kunnen er weer heel wat in bijten, zei hij, terwijl hij het blikje sloot en in zijn binnenzak stopte.

Het zit vlak tegen zijn hart, dacht ik. Als het niet goed dicht zit of opengaat onderweg kruipen ze misschien wel bij hem naar binnen.

- Kunnen maden ook van een levend mens eten, vroeg ik.

Mijn vader kwam overeind. Zijn kniegewrichten kraakten.

- Vliegen komen alleen maar op aas af, zei hij. Alles wat leeft laten ze met rust.

Hij liep naar de schuur toe en haalde zijn fiets eruit.

Ik pakte een bloempot van de stapel en legde op het gaatje een platte kiezelsteen. Tussen het hoge onkruid in de brandgang achter de tuin van de buren dook ik in elkaar. Als ik een bemoste steen optilde schoten de wormen weg in de poreuze aarde. Wanneer er een zich zo stevig vasthield dat ik hem doormidden trok, kwam er een beetje roodachtige modder uit. Het afgebroken stuk kroop gewoon verder.

Wormen hebben geen hart, dacht ik. Anders zouden ze doodgaan als je ze doormidden trok. Ze moeten aan allebei de kanten een mond hebben want ze leven gewoon verder.

Toen ik genoeg wormen had stond ik op en liep de tuin in. Ze zaten als een kluwen in de pot en leken op het balletje dat ik gemaakt had van ringetjes die ik van een binnenband had geknipt.

- Zo, dat is voor een heel weeshuis, zei mijn vader.

Hij pakte de bloempot van mij aan en keerde hem om boven een roestig blikje. Hij ging er even met zijn vinger door en haalde er een bruine worm uit met gele banden om zijn lijf.

- Daar heb je niets aan, zei hij, terwijl hij de worm wegwierp. Dat is een esseteewurm, daar verjaag je de vis mee.

Hij sloot het blikje en stopte het in de tas. Gelukkig had hij het blikje met maden ook in de tas gedaan. De hengels waren langs de fietsstang gebonden.

- Vooruit, zei hij, voordat de zon boven de kim verrijst wil ik mijn sim

[p. 39]

in het water hebben. Hier, houd jij het leefnet vast.

Hij bukte zich, zette zijn schouder in het frame en droeg de fiets het huis binnen. Ik liep snel langs hem heen om de deuren voor hem open en achter hem dicht te doen.

- Pas op voor die toffee, zei hij op de stoep. Zeker weer van die vuile smoushond van hiernaast.

Hij reed zijn fiets naar de stoeprand en sloeg zijn been over het zadel. Ik liep naar hem toe, dook onder zijn arm door en ging op de stang zitten. Schommelend reden we de straat uit.

- Je moet het stuur niet zo stevig vasthouden, zei hij. Anders liggen we direct op de grond.

Ik ging zo ver mogelijk van hem af zitten en stak mijn benen schuin naar voren langs het wiel. Maar toch voelde ik steeds de binnenkant van zijn dijen langs mijn lichaam schuren. Zijn warme adem kwam tegen mijn nek.

- Het wordt een stralende dag, zei hij. Een klein beetje wind zodat er wat beweging in het water zit. Uitstekend visweer. Heb je het niet koud, vroeg hij.

Ik schudde mijn hoofd.

- Je bent niet onder de kraan geweest, zei hij. Ik begrijp jullie niet hoor. Toen ik zo oud was als jij sprong ik mijn bed uit en dan stak ik meteen mijn hoofd onder de kraan. Dan was ik de hele dag fris.

Ik zweeg en zette het leefnet als een hoed zonder bol op mijn hoofd.

Toen we langs de zoutkeet van Vletter kwamen ging hij helemaal links op de weg rijden. Maar de grote bouvier sprong niet luid blaffend tevoorschijn. Hij bleef rustig naast het huis liggen in een kuil tussen de sporen van de vrachtauto's, zijn kop loom op zijn voorpoten, zijn ogen verborgen achter een scherm van zwarte haren.

- Het monster slaapt, zei mijn vader.

Hijgend reed hij tegen de brug op. Toen we eraf gingen haalde hij zijn voeten van de trappers die als gekken bleven ronddraaien. Zijn benen hield hij gestrekt opzij. Het was of ik bij een vriend voorop de fiets zat. Ineens schoot hij de weg over en het pad op dat naar het kanaal liep. In het mulle zand verloor de fiets zijn snelheid en kwam toen tot stilstand. Mijn vader stapte af.

- Zou je er niet eens afgaan, het lijkt wel of je aan die stang gekleefd zit, zei hij.

Ik liet mij van de fiets afglijden en liep stijf langs het water. De wind stond op deze kant. Kleine golven verdwenen hoorbaar tussen het riet.

[p. 40]

- We moeten in de luwte van die rietkraag gaan zitten, zei hij.

Hij legde de fiets in het gras, liep naar de kant en keek met gefronste wenkbrauwen in het water alsof hij het tot op de bodem peilde. Toen knikte hij goedkeurend en haalde de hengels van de fiets.

- Eerst je tuig eraan bevestigen voordat je hem in elkaar zet, zei hij. Dan kan je er beter mee uit de voeten.

Hij ging op zijn hurken zitten en haalde een dobber uit de tas. Voor hij die aan mij gaf bekeek hij hem aandachtig.

- Dit is een uitstekend spulletje voor baars, zei hij. Hier zijn je pieren.

Hij maakte zelf ook een snoer aan het topje van zijn hengel vast. Daarna pakte hij het blikje met maden en opende het. Hij zocht twee dikke uit die hij horizontaal aan de haak stak. Een kleinere prikte hij rechtstandig op de punt. Zijn vingertoppen veegde hij af aan het gras. Toen wierp hij zijn dobber met een sierlijke zwaai in het water en keek triomfantelijk in de verte, waar het licht, dat te koud leek voor de lucht, over het water aan kwam glijden.

Ik trok een worm uit het kluwen, prikte die aan het haakje en schoof hem bijna tot aan het snoer. Ik zag het weerhaakje vlak onder zijn huid door hem heen schuiven.

- Goed zo, je hebt hem in het midden vastgeslagen, zei mijn vader. Dan kan hij wat meer beweging maken. Als je vist moet je overal om denken. Hij haalde een plankje uit zijn tas, legde dat in het gras en ging erop zitten.

- En nou een piraatje, zei hij, terwijl hij een sigaret aanstak.

Voor ik mijn dobber liet zakken hield ik de worm vlak boven het water. Even liet ik hem erin zakken, maar haalde hem meteen weer op. Hij kronkelde wild.

- Hij was natuurlijk bewusteloos geworden van het haakje, zei ik zachtjes. En nu is hij weer bij kennis.

Met een vinnige slag haalde mijn vader ineens zijn hengel op. Hij gaf een schreeuw van teleurstelling en haalde het lege haakje naar zich toe.

- Soms denk ik wel eens dat ze met menselijk verstand begiftigd zijn, zei hij. Mijn pen steekt op, ik laat hem dus even doorgaan om zich goed vast te bijten. Hij ging er helemaal mee op de loop. En dan haal je op en dan is je aas foetsie.

Hij sloeg weer maden aan de haak en wierp in. Ik liet de worm langzaam zakken in het gelige water.

Een worm kan misschien niet eens verdrinken, dacht ik. Zeker niet als het een regenworm is. Hij gaat dood van de kou of van de schrik.

[p. 41]

Toen ik mijn hengel na enige tijd ophaalde was de worm gerimpeld en gekrompen. Het was een bleek slap dingetje geworden waar wat algen omheen zaten.

- Is hij nog te eten, vroeg ik.

- Gooi maar gerust weer in het water, zei mijn vader. Baarzen, die eten alles. Je moet alleen die groene slierten eraf halen, want van groente houden ze niet.

In de verte kwam een boot. Hij draaide zo statig de bocht om dat het leek of hij door een sterke stroom werd meegevoerd. Maar ik hoorde de motor al dof stampen. Toen hij ons gepasseerd was, gesloten, somber, zonder wasgoed aan een lijn, zonder dat er een mens te zien was, liep er een klein schuimend golfje langs de waterkant met hem mee. Mijn dobber werd helemaal meegezogen. De bladeren van de waterlelies zakten onder water.

- Wat een diepgang heeft dat ding, zei mijn vader. Pas maar op dat je niet vast komt te zitten aan die waterplanten.

- Ik zie mijn dobber niet meer, zei ik.

- Haal dan op sufferd, zei hij.

Ik haalde mijn hengel zo wild op dat de vis over het pad heen in de groente terechtkwam. Ik hees hem eruit en liet hem naast mij in het gras vallen.

- Dat is een mooie baars, zei mijn vader.

Ik ging gehurkt bij hem zitten en streek over zijn ruwe schubben. Zijn rugvin leek recht overeind te staan van angst.

- Laat dat beest niet langer lijden dan nodig is, zei mijn vader. Haal hem gauw van de haak en stop hem in het leefnet.

- Ik zie het haakje nergens, het zit helemaal in zijn mond.

Mijn vader legde zijn hengel neer en boog zich over de vis.

- Zo'n schrokop, zei hij, terwijl hij met zijn tong klakte en zijn hoofd schudde. Wat een vraatzucht. Hij heeft het aas met haak en al naar binnen gewerkt.

Hij voelde in zijn achterzak.

- Heb jij soms je zakmes bij je, vroeg hij.

- Dat mag ik toch nooit mee de straat op nemen, zei ik bijna triomfantelijk.

- Onthield je álles wat niet mag maar zo goed, zei hij.

Hij pakte de baars vast en trok voorzichtig aan het snoer.

- Het is wat, zei hij. Het zit er tot aan het lood in.

Ineens gaf hij een ruk. Ik hoorde iets knappen in de vis. Zijn bek ging

[p. 42]

zover open dat hij doorzichtig werd. Toen trok mijn vader zijn ingewanden aan het haakje naar buiten. Ik sloot mijn ogen. Mijn lippen krulden om terwijl het water in mijn mond kwam staan.

- Wat een smurrie, zei hij.

Hij maakte het haakje schoon en wierp de grijze en gelige sliertjes in het kanaal. Daarna liep hij naar de kant en spoelde zijn handen af.

Ik keek naar de vis. Het was of zijn donkere strepen zienderogen lichter werden. Tussen zijn schubben door kwam bloed naar buiten. Zijn oog puilde uit of het van binnenuit door zijn darmen naar buiten was gedrukt.

- Zal ik hem maar vrijlaten, vroeg ik.

- Vrijlaten, zei mijn vader verwonderd. Dat beest is zo dood als een pier. Doe hem in het leefnet en hang hem aan dat paaltje in het water.

- Als hij dood is hoeft hij toch ook niet meer te zwemmen.

- Anders droogt hij uit.

Ik deed de baars in het leefnet en hing hem in het water. Even leek het of hij nog leefde. Maar toen bleef hij gekromd tegen de mazen dobberen met zijn oranje vinnen stijf tegen zijn zilveren buik.

Ik had geen zin meer om te vissen. Ik haalde mijn hengel uit elkaar en slenterde daarna naar een stukje land tussen de groentevelden waar stapels klinkers tussen hoog onkruid lagen. Ik plukte een klit af en wierp die naar mijn vader. Hij kwam op zijn jasje tussen zijn schouderbladen terecht. Mijn vader schudde zijn rug alsof hij het koud had en keek omhoog. Toen keek hij in het gras naar de plaats waar mijn hengel lag en draaide langzaam zijn hoofd om. Maar voor zijn onderzoekende blik mij bereikt had was ik achter de brandnetels weggedoken. Er zat een schilfertje kalk voor mij op een blad. Toen ik het aan wilde raken vloog er een klein wit vlindertje weg. Een hommel kwam gonzend over. Zijn achterlijf hing zwaar naar beneden.

Die zit vol met honing, dacht ik. Hij is zo zwaar dat hij bijna niet meer kan vliegen. Hij kan niet eens meer een bloem in.

Op het slootje, achter de stapels stenen, lag het kroos zo dik dat de regen van de afgelopen nacht er als grote glazen knikkers op was blijven liggen.

- Dit is het kleed van Wodan, zei ik zacht. Het zit vol met parels. Het zijn allemaal ogen. Hij kan met zijn rug zien wat er achter hem gebeurt. Vlak bij mijn voet kropen een paar aardslakken. De grond glom zilverig van hun sporen. Ik ging op mijn knieën liggen en boog me over ze heen. Als ze op bomen zouden rondkruipen zou je ze niet zien, dacht ik, want

[p. 43]

hun vel is gerimpeld als boomschors. Maar ze moeten op vochtige en donkere plaatsen leven, anders drogen ze uit omdat ze van slijm zijn. Je kan ze met zout helemaal oplossen. Er blijven geen botjes over.

Ik probeerde een voelhoren van een van de slakken tussen mijn nagels beet te pakken. Maar hij trok hem snel in. Toen zag ik dat ze allebei rechts aan hun kop een holte hadden.

Ze hebben een ongeneeslijke ziekte, dacht ik. Ze zijn langzaam aan het wegrotten. Ze moeten uit hun lijden verlost worden.

Ik pakte ze op. Ze krompen in elkaar tot kleffe stukjes rubber. Alleen de oranje rand onderaan hun lichaam kartelde als franje om. Tegelijk wierp ik ze in de sloot. Even bleven ze liggen. Toen zakten ze door het kroos dat zich meteen boven hen sloot.

Ik nam een aanloop en sprong over de sloot. Aan de andere kant was het land zo drassig dat ik op de plaats waar ik neerkwam diepe voetsporen achterliet die zich met modderig water vulden. De grond veerde onder mijn voeten toen ik naar het vervallen schuurtje liep. Het rook er naar pas gemaaid gras, maar de hooischelf die er, afgedekt door een bijna vergaan net, tegenaan hing was bleek van ouderdom. Door een stoffig raam keek ik naar binnen. De grond was gewoon van aarde die gebarsten was van droogte. Tegen de wanden hingen jutezakken. Een bamboe grashark hing van de zoldering naar beneden. In een hoek stond een stok waaraan aan een touw een kraai hing als een dot poetskatoen. Zijn gebleekte botten staken als pijpestelen naar buiten. Ik haalde een papiertje met sommen uit mijn achterzak en vouwde het open. Drie keer stond er dezelfde vermenigvuldiging op. Iedere keer was de uitkomst anders. Ik schoof het door een naad het schuurtje in. Het zweefde zigzaggend naar de grond en bleef op een baal bonestro liggen.

Daarna ging ik tegen de hooischelf zitten met opgetrokken knieën. De zon stond vlak boven de horizon. Mijn ogen gingen tranen van het koude licht. Boven mijn hoofd hoorde ik een dof gezoem. Ik keek omhoog en zag nog net een kwikstaart wegvliegen uit een opening in het hooi. Ik stond op en ging met mijn hand in de gleuf. Ineens voelde ik iets weeks. Het leek een kaal vogellichaam. Ik trok het naar buiten. In mijn hand had ik een stuk raat dat vol zat met larven en wespen. Een gele sliert wespen kwam kwaadaardig zoemend uit het hooi. Ik wierp het stuk raat weg en rende als een bezetene tussen de stokbonen terwijl ik wild om mij heen sloeg. De snijbonen sloegen tegen mijn gezicht. Ik brak door een net van stengels en takken heen. Het zweet liep in mijn

[p. 44]

ogen. Mijn kaken deden pijn van de schreeuw die ik inhield. Ik zag alleen een waanzinnige smaragdgroene zon die de planten voor mij in flarden leek te trekken. Ik sprong terug over de sloot en liep met een boog naar het kanaal. Hijgend ging ik naast mijn hengel in het gras zitten.

- Jij bent me ook een visser van niks hoor, zei mijn vader. Als je er één gevangen hebt geef je het meteen op.

Hij hield het leefnet omhoog waar een naar lucht happende brasem in zat.

- Wat een bakbeest hè, zei hij bijna trots. Een moeite dat het me gekost heeft die sinjeur aan land te krijgen! Zo'n beest is één bonk spieren en ze hebben een wil hoor. Het zijn de varkens van het zoete water. Ze scharrelen maar door de modder. Ik hoop niet dat hij gronderig smaakt. Ineens liet hij het leefnet met een klap in het water terugvallen en sloeg in zijn nek.

- Wel allemachtig, riep hij.

Hij keek in zijn handpalm waar een platgeslagen wesp in zat.

- Dat ondier, zei hij, dat valt als een bloeddorstig roofdier op me aan. Zijn angel steekt eruit, zei hij, terwijl hij de wesp aan het gras afveegde. Zie je iets in mijn nek?

- Die is helemaal rood, zei ik.

Ik keek naar beneden. Zelfs in mijn hand die geel gezien had van de wespen was ik niet gestoken.

Ik word beschermd door een hogere macht, dacht ik. Het bericht was al doorgegeven. Die sommen zijn een geheime taal. Die kan niemand anders lezen, alleen wij tweeën. Als je het niet weet denk je dat ze fout zijn. Maar het betekent iets.

Mijn vader wreef met een pijnlijk gezicht in zijn nek.

- Zo te voelen heeft dat stuk ongedierte mij aardig geraakt, zei hij. We moesten maar op huis aan gaan, dan kan ik er wat azijn op doen.

- We hebben maar even gevist, zei ik.

- Jij, jij hebt helemaal niet gevist. En je denkt toch niet dat ik met zo'n dikke nek aan de waterkant blijf staan.

Hij haalde zijn hengel uit elkaar en spoelde zijn snoer op. Ik pakte het dotje wormen en liet dat vlak aan de kant in het water zakken. Lillend bleef het even liggen. Toen rekten de wormen zich naar alle kanten uit als elastiek en verspreidden zich over de zanderige bodem.

- Het wachten is op jou, zei mijn vader ongeduldig.

Toen ik voorop de stang zat gaf hij mij het leefnet. Ik hield het scheef

[p. 45]

voor het stuur zodat ik de naar lucht happende brasem niet zag. Met moeite kwam mijn vader op gang in het mulle zand.

- Dat was een korte vreugde, zei hij, toen we de brug afreden zonder dat hij zijn voeten van de trappers haalde.

Bij de zoutkeet schoot ineens de bouvier op ons af. Mijn vader was er zo weinig op verdacht dat hij bijna tegen de trottoirrand kwam en slingerend verder reed. Ik moest mij stevig aan het stuur vasthouden, het leefnet stijf tegen mij aangedrukt. Er druppelde slijmerig vocht op mijn dijbeen.

De hond bleef midden op de weg achter. Zijn tong hing hijgend uit zijn bek.

- Het lijkt wel of alle dieren des velds vandaag tegen ons zijn, zei mijn vader.

Hij slingerde niet meer maar fietste met krachtige bewegingen de dorpsstraat in.

De zon scheen al op ons huis maar de gordijnen waren nog gesloten. Voor het geopende raam van de slaapkamer bewoog de wind ze.

- De familie slaapt nog, zei mijn vader.

Hij zette de fiets tegen de boom in de voortuin en maakte de hengels los. Toen liep hij achter mij het huis in.

Ik legde het leefnet in de gootsteen en liet de kraan over de vissen lopen.

- Plaag die dieren niet, zei mijn vader.

Hij draaide de kraan uit, pakte de azijnfles uit de keukenkast en ging op een stoel zitten.

- Nou moet jij even de fles ondersteboven houden en dan laat je van de kurk een druppel precies op de plaats vallen waar dat beest me gestoken heeft, zei hij.

Hij boog zijn hoofd naar voren. Toen ik een paar druppels in zijn gerimpelde nek liet vallen veegde hij met zijn zakdoek in zijn hals.

- Ho, ho, je bent de dominee niet, zei hij lachend.

Hij stond op, pakte de azijnfles van mij aan en zette die in de kast terug. Daarna schudde hij de vissen uit het leefnet en haalde het aardappel-mesje uit de la. Terwijl hij voorovergebogen stond haalde ik voorzichtig de klit van zijn rug en liep de kamer in, waar ik hem in een plooi van het gordijn vastdrukte. Daarna liep ik voor het raam en keek naar buiten. De zon brak met gekleurde bundels licht door de bomen. Overal in de ruin stonden helverlichte stukjes gras, apart, wezenloos. In de keuken hoorde ik mijn vader het mes slijpen op de rand van het aanrecht. Snel liep ik naar de radio en draaide die aan. Maar voor de

[p. 46]

lampen warm waren hoorde ik het krakende geluid en het krassen over het plankje toen de vinnen werden afgesneden.