Mekka. Jaarboek voor lezers. Jaargang 1994

[p. 225]

6.4 Mekka's Honderd

1	Donna Tartt, De verborgen geschiedenis (Anthos) 80,5
2	Michel de Montaigne, Essays (Boom) 78
3	Leo Pleysier, De Gele Rivier is bevrozen (De Bezige Bij) 70,5
4	Ovidius, Metamorphosen (Athenaeum - Polak & Van Gennep) 58,5
5	Hans Faverey, Verzamelde gedichten (De Bezige Bij) 56
6	Frida Vogels, De harde kern (G.A. van Oorschot) 54,5
7	Willem Elsschot, Brieven (Querido) 51
8	João Guimarães Rosa, Diepe wildernis: de wegen (Meulenhoff) 50,5
9	Margriet de Moor, De virtuoos (Contact) 49,5
10	Atte Jongstra, Het huis M. (Contact) 48
11	Nelleke Noordervliet, De naam van de vader (Meulenhoff) 47
12	Hugo Claus, De Sporen (De Bezige Bij) 42,5
13	Benno Barnard, Het gat in de wereld (Atlas) 41,5
13	Patricia de Martelaere, Een verlangen naar ontroostbaarheid (Meulenhoff/Kritak) 41,5
15	Anneke Brassinga, Hartsvanger (De Bezige Bij) 40,5
16	Lucebert, Van de roerloze woelgeest (De Bezige Bij) 39
17	Gerard Reve, Brieven van een aardappeleter (L.J. Veen) 38,5
18	Susan Sontag, De vulkaanminnaar (Anthos) 38
19	Carl Friedman, Twee koffers vol (G.A. van Oorschot) 36
20	Roberto Arlt, De zeven gekken (Coppens & Frenks) 33
21	K. Schippers, Vluchtig eigendom (Querido) 32,5
22	Simcha Guterman, Het opgedoken boek (Van Gennep) 31,5
23	Ronald Giphart, Giph (Nijgh & Van Ditmar) 31
24	Gerrit Krol, Omhelzingen (Querido) 30
25	Ghislain de Diesbach, Proust (De Bezige Bij) 29,5
26	Harold Brodkey, Verhalen op vrijwel klassieke wijze (Amber) 29
27	Anoniem, De vertellingen van duizend-en-één-nacht (Bulaaq/Kritak) 27,5
28	Rutger Kopland, Geduldig gereedschap (G.A. van Oorschot) 27
29	Willem Brakman, Vincent (Querido) 26,5
30	Marie Kessels, Een sierlijke duik (De Bezige Bij) 26
31	Elisabeth Eybers, Respyt (Querido) 25,5
32	J. Bernlef, Eclips (Querido) 23,5
32	Paul Claes, De Sater (De Bezige Bij) 23,5
34	M.A. Schenkeveld-van der Dussen (red.), Nederlandse Literatuur, een geschiedenis (Martinus Nijhoff) 22,5
35	F. Springer, Bandoeng-Bandung (Querido) 22
35	Dubravka Ugrešić, Nationaliteit: geen (Nijgh & Van Ditmar) 22
37	Pierre H. en Simone Dubois, Zonder vaandel (G.A. van Oorschot) 21,5
38	Jeffrey Eugenides, De zelfmoord van de meisjes (Contact), 21
39	John Cheever, Verscheurde stilte (De Arbeiderspers) 20,5
40	Breyten Breytenbach, Terugkeer naar het paradijs (Van Gennep/Meulenhoff) 20
40	Jeroen Brouwers, Het is niets (De Arbeiderspers) 20
40	Andreas Sinakowski, Het wit in het oog van de tijger (Nijgh & Van Ditmar) 20
43	Willem Frederik Hermans, In de mist van het schimmenrijk (cpnb) 19,5

[p. 226]

43	Péter Nádas, Het boek der herinneringen (Van Gennep) 19,5
43	Amos Oz, De derde toestand (Meulenhoff) 19,5
43	Philip Roth, Operatie Shylock (Meulenhoff) 19,5
43	Peter Verhelst, Vloeibaar harnas (Prometheus) 19,5
48	Koen Peeters, De postbode (Meulenhoff/Kritak) 19
49	Fernando del Paso, Palinurus van Mexico (Ambo/Novib/ncos) 17,5
49	Patrick De Rynck (red.), Op de snaren van Apollo (Ambo) 17,5
51	Amanda Filipacchi, Mannelijk naakt (Anthos) 17
51	Peter Høeg, Nachtvertellingen (Meulenhoff) 17
51	Wilfred Thesiger, Woestijnen van Arabië (De Arbeiderspers) 17
51	Eriek Verpale, Olivetti 82 (De Arbeiderspers) 17
51	Derek Walcott, Omeros (De Arbeiderspers) 17
56	Frank Adam, Waterman (De Geus/epo) 16,5
56	Georges Perec, Wat voor brommertje met verchroomd stuur achter op de binnenplaats? (De Arbeiderspers) 16,5
58	Isaac Bashevis Singer, Reddeloos verloren in Amerika (De Arbeiderspers) 16
58	Koos van Zomeren, Winter (De Arbeiderspers) 16
60	Giacomo Casanova, Henriëtte (Athenaeum - Polak & Van Gennep) 15,5
60	Martin Hartkamp, Flitslicht (Bert Bakker) 15,5
60	Javier Marías, Een hart zo blank (Meulenhoff) 15,5
63	Albert Camus, Bruiloft. De vreemdeling. De pest. De zomer. De val (De Bezige Bij) 15
63	Herman Portocarero, Het vuurkind (Manteau) 15
63	José Saramago, Het evangelie volgens Jezus Christus (De Arbeiderspers) 15
66	Louis Althusser, De toekomst duurt lang (Prometheus) 14,5
66	Georges Bataille, De erotiek (Arena) 14,5
66	Salvador Bloemgarten, Henri Polak (Sdu) 14,5
66	Alain de Botton, Proeven van liefde (Atlas) 14,5
66	Eric de Kuyper, Bruxelles, here I come (sun) 14,5
66	Vladimir Nabokov, Pnin (De Bezige Bij) 14,5
66	Josep Pla, Het grijze schrift (De Arbeiderspers) 14,5
66	Marcel Proust, Over het lezen (Historische Uitgeverij) 14,5
74	Pol Hoste, Ontroeringen van een forens (Prometheus) 14
74	Kees van Kooten, Wim de Bie & Roel Bazen, Ons kent ons (De Harmonie) 14
74	Henk Romijn Meijer, Leuk dat je nog even langs bent geweest (Meulenhoff) 14
77	John Berger, G (De Bezige Bij) 13,5
77	Rudy Kousbroek, De vrolijke wanhoop (Meulenhoff) 13,5
77	Leo Vroman, De godganselijke nacht (Querido) 13,5
80	Jeanne Goosen, Ons is nie almal so nie (Amber) 13
80	Gerrit Komrij, Intimiteiten (De Arbeiderspers) 13
82	Giorgio Bassani, De reiger (Meulenhoff) 12,5
82	Daniil Charms, Dagboeken en brieven (Pegasus) 12,5
82	Alvaro Mutis, De lokroep van de zee (Prometheus) 12,5
82	Tonnus Oosterhoff, De ingeland (De Bezige Bij) 12,5
82	Cesare Pavese, De duivel op de heuvels (De Bezige Bij) 12,5
82	W.G. Sebald, De emigrés, vier geïllustreerde verhalen (Van Gennep) 12,5
88	Michael Krüger, De man in de toren (De Bezige Bij) 11,5

[p. 227]

88	Ivo Michiels, Schildwacht, schuldwacht (De Bezige Bij) 11,5
90	H.H. ter Balkt, Laaglandse hymnen (De Bezige Bij) 11
90	Huub Beurskens, Leila (Meulenhoff) 11
90	Herman Brusselmans, Ex-minnaar (Prometheus) 11
90	E.M. Cioran, Bittere syllogismen (De Arbeiderspers) 11
90	David Grossman, Vriend of vijand (Contact) 11
90	Kristien Hemmerechts, Wit zand (Atlas) 11
90	Torgny Lindgren, De weg van de slang (De Bezige Bij) 11
90	Marcel Möring, Het grote verlangen (Meulenhoff) 11
90	Daniel Pennac, In een adem uit. Het geheim van het lezen (Ploegsma/De Brink) 11
90	J. van de Walle, Romans en verhalen (De Prom) 11
100	Marcel Béalu, De ervaring van de nacht (Coppens & Frenks) 10,5

De voor de ako Literatuur Prijs 1993 genomineerde boeken - De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch, Het verkoolde alfabet van Paul de Wispelaere, Het grote verlangen van Marcel Möring, De wijde blik van Willem Jan Otten, Kerst en andere liefdesverhalen van Kristien Hemmerechts en Heren van de thee van Hella S. Haasse - behaalden in Mekka's Honderd van 1993 respectievelijk de eerste, tweede, derde, achtste, zesendertigste en vijftigste plaats. Wat zegt dit over de voorspellende kracht van Mekka's Honderd? Weinig. Dat vindt ook Arjan Peters, die meer vertrouwt op zijn eigen visionaire gaven.

‘Het vorig jaar,’ schreef hij als toelichting bij zijn toptien voor Mekka 1994, ‘werd gesuggereerd dat de Mekka-top 100, samengesteld op basis van tientallen lijstjes die door de gekste mensen werden ingestuurd (er zijn meer recensenten dan u dacht, maar geen betere), een indicatie zou geven voor de ako Literatuur Prijs. Nu terugblikkend, kan worden vastgesteld dat die formulering te ruim gekozen was. Slechts één lijstje in Mekka 1993 gaf een goede indicatie: het mijne. Alleen ik had Het grote verlangen van Marcel Möring op de eerste plaats staan. De ako-jury nam mijn Mekka toptien door en besloot dat Mulisch de prijs niet moest krijgen. Het mag dan ook geen wonder heten dat ik prompt voor de ako-jury van dit jaar werd gevraagd.’ Onder verwijzing naar Peters' nieuwe lijstje, waarvan de voorspellende kracht niet minder groot zal zijn, kunnen we dus nu vaststellen dat aan Benno Barnard de ako Literatuur Prijs 1994 zal worden uitgereikt voor zijn boek Het gat in de wereld. Hij zal het forum dat uiteindelijk over de winnaar beslist ervan kunnen overtuigen dat dit boek net een tikkeltje beter is dan De harde kern van Frida Vogels.

Nu we dit weten, kunnen we in een moeite door vaststellen dat Arjan Peters met meer talent de toekomst voorspelt dan zijn gebeden prevelt. ‘Overigens kijk ik uit naar de Mekka-prijs van de literaire kritiek 1994,’ zo besluit hij zijn toelichting, ‘en bid ik stil dat we op de middag van de presentatie de beker aan Ovidius overhandigd zien worden.’ Helaas voor Peters hoefden wij geen postduif naar Tomi aan de Zwarte Zee te laten uitvliegen, maar konden wij volstaan met een snelle fax naar New York.

Mekka's Honderd heeft net als vorig jaar (toen De ontdekking van de hemel bovenaan stond) geen erg verrassende winnaar opgeleverd. Het was van tevoren duidelijk dat Donna Tartts De verborgen geschiedenis tot de favoriete boeken moest behoren. ‘Zo'n klein meisje en dan zo'n dik boek!’ kopte het num-

[p. 228]

mer van De Groene Amsterdammer (10-3) waarin Tartt door Karin Melis werd geïnterviewd. Wel verkeerde dat dikke boek tot het laatst toe in een nek-aan-nek-race met een ander dik boek: de Essays van Montaigne.

Hét grote verschil tussen Mekka's Honderd van dit jaar en vorig jaar is dat de verschillen in de top van het klassement bij de vorige editie veel groter waren dan dit jaar. Toen torenden drie boeken (die van Mulisch, De Wispelaere en Möring) hoog boven de andere uit. Hans Werkman (Nederlands Dagblad) constateerde dat verschil voor zichzelf al: ‘Uitschieters als vorig jaar - van Mulisch en Nooteboom - kent 1993 niet. Het waarderingsverschil is nu dan ook minder groot.’ Wat die nivellering betreft: terwijl de nummer één van 1993 212 punten en de nummer honderd 10 punten behaalden, scoorde de nummer één van 1994 niet meer dan 80,5 punten en de nummer honderd 10,5 punt.

Opvallend is ook hoezeer de waarderingscijfers van de literaire kritiek sporen met de verkoopcijfers in de boekhandels. De verborgen geschiedenis behaalde namelijk ook in de klassementen van de Bijenkorf, Libris en HP/De Tijd (zie 6.1) de eerste plaats. Veel meer overeenkomst tussen literaire kritiek en verkoopcijfers bestaat er overigens niet. Van de hoogscorende titels in Mekka's Honderd is alleen De virtuoos van Margriet de Moor ook een boek dat meermaals opduikt in de jaarklassementen van boekhandels. Wie de boekhandelsklassementen van dit jaar naast Mekka's Honderd van vorig jaar legt, kan wel zoiets als een naijleffect constateren. Van de boeken van Mulisch, Möring, Haasse, De Winter (De ruimte van Sokolov) en Jung Chang (Wilde zwanen) werden er, zo lijkt het, in 1993 nog meer verkocht dan in 1992, het jaar van hun verschijning. En verder moet opgemerkt worden dat echte verkooptoppers (Youp van 't Hek en Kees van Kooten) en veelgelezen schrijvers (Tessa de Loo en Maarten 't Hart) van de zijde van de kritiek niet dezelfde waardering wisten te verwerven.

Een van de aardigste elementen van Mekka's Honderd is opnieuw dat daarin boeken een hoge notering krijgen die nog geen groot lezerspubliek bereikt hebben. (Her)vertaalde klassiekers doen het goed in de kritiek. En het zou de moeite waard zijn om eens na te gaan of vertalingen als die van Montaigne (Essays), Ovidius (Metamorphosen), Guimarães Rosa (Diepe wildernis: de wegen) en De vertellingen van duizend-en-één-nacht (waarvan de eerste druk in één weekend was uitverkocht) ten gevolge van de waardering der kritiek nog een extra lezersgroep trekken. Hetzelfde geldt voor de oorspronkelijk Nederlandstalige titels van Leo Pleysier (wiens De Gele Rivier is bevrozen als beste Nederlandstalige boek naar voren komt en daarmee dé grote verrassing van deze Mekka's Honderd is), van Frida Vogels (De harde kern, waarvan vorig jaar het derde deel verscheen maar dat in veel gevallen als geheel werd gewaardeerd), van de Brieven van Elsschot en de Verzamelde gedichten van Hans Faverey.

Mekka's Honderd is samengesteld door 70 Vlaamse en Nederlandse recensenten (vorig jaar 71). Zij noemden in totaal 374 verschillende boeken (vorig jaar 382). In de vorige editie van Mekka's Honderd kon een boek met tien punten (mits meer dan een keer genoemd) nog een plaats bij de eerste honderd halen. De circa twintig boeken die ditmaal exact tien punten haalden, vielen echter net buiten de boot. Alle tien-punten boeken bleven dit keer overigens steken op slechts een vermelding.

De in Mekka's Honderd terechtgeko-

[p. 229]

men boeken zijn uitgegeven door 32 verschillende uitgevers (vorig jaar 30). De Arbeiderspers was in Mekka 1993 de meest gewaardeerde uitgever met 14 titels, maar duikelde dit jaar naar de derde plaats ondanks 12 vermeldingen (waarvan de hoogste overigens pas op plaats 39 terug te vinden is). De Bezige Bij gaat dit jaar met de eretitel van meest gewaardeerde uitgever strijken. Maar liefst 17 door haar in 1993 uitgegeven boeken hebben een plaats gevonden in Mekka's Honderd. De uitgeverstoptien ziet er als volgt uit: 1. De Bezige Bij (17x); 2. Meulenhoff (13x, waarvan 2x in samenwerking met Kritak); 3. De Arbeiderspers (12x); 4. Querido (8x); 5. Contact, G.A. van Oorschot, Van Gennep en Prometheus (4x); 9. Nijgh & Van Ditmar, Anthos en Atlas (3x).

Tot de honderd uitverkoren boeken behoren tien dichtbundels (vorig jaar 12), een lichte terugval dus in het jaar waarin de Boekenweek in het teken van gedichten en verzen staat. Maar door datzelfde Boekenweekthema belooft 1994 alvast een zeer vruchtbaar jaar voor de poëzie te worden (zie ook de hoofdstukken 2 en 4). En trekken we met onze meedogenloos vaste boekhoudershanden een klare lijn dwars over het vage grensgebied tussen fictie en non-fictie, dan kunnen we vaststellen dat van de 90 andere titels er 65 tot het genre van de literaire fictie en 25 tot dat van de non-fictie gerekend moeten worden (vorig jaar was die verhouding 58:30). Tot de non-fictie in Mekka's Honderd rekenden wij drie biografieën (over Marcel Proust van Diesbach, over Belle van Zuylen van Pierre H. en Simone Dubois en over Henri Polak van Salvador Bloemgarten), twaalf essaybundels (waaronder die van Montaigne, De Martelaere en Brassinga) en tien ego-documenten in de ruimste zin van het woord (waaronder de Brieven van Elsschot en de autobiografische roman van Benno Barnard).

Oorspronkelijk Nederlandstalig werk en vertaalde literatuur houden elkaar onverminderd in evenwicht. 52 titels (die van Jeanne Goosen en Elisabeth Eybers meegerekend) behoren tot de eerste categorie en 48 tot de tweede (precies even veel als vorig jaar). Rekenen we Goosen en Eybers tot de buitenlandse literatuur, dan is de verdeling zelfs exact fifty-fifty.

Erg teleurstellend is dat maar 14 van de in Mekka's Honderd genoemde boeken door een vrouw geschreven zijn. Vorig jaar bedroeg dat cijfer nog 20. Maar het vrouwelijk aandeel ligt eigenlijk hoger, al is het moeilijk om precies aan te geven hoe groot dat aandeel was in boeken als Zonder vaandel, De vertellingen van duizend-en-één-nacht, Nederlandse Literatuur, een geschiedenis, Op de snaren van Apollo, de Brieven van Elsschot (m.m.v. Lidewijde Paris) en de Verzamelde gedichten van Hans Faverey (bezorgd door Marita Mathijsen). Het percentage vrouwelijke recensenten in Mekka ligt ook nog altijd aan de lage kant, maar is met twintig procent in ieder geval zes procent hoger. Diegeringe kritische waardering voor door vrouwen geschreven literatuur vertoont een frappante discrepantie met de waardering die vrouwelijke schrijvers bij het lezend publiek genieten. Daarvoor hoeven we tot slot alleen maar te verwijzen naar de vijf auteurs die het hoogst scoorden in de Publieksprijs 1993. Harry Mulisch verscheen daar als eenzame man onder vier vrouwen, te weten Isabel Allende, Donna Tartt, Jung Chang en de schrijfster van het winnende boek (Heren van de thee) Hella S. Haasse. Het persbericht dat de cpnb als organisator van de prijs verzond, meldde dat 63 procent van de stemmers vrouw is: ‘Dit grote aandeel vrouwen stemt overeen met het beeld dat het Sociaal Cultureel Planbureau onlangs weer bevestigde, namelijk dat aanmerkelijk meer vrouwen dan mannen

[p. 230]

boeken kopen, lenen, lezen.’

Nee, van mannen moet je het niet hebben. Hét middel dat ertoe moet leiden dat in de toekomst meer boeken van vrouwelijke schrijvers Mekka's Honderd halen, ligt voor de hand: er moeten meer vrouwelijke recensenten komen. Zorg daar dan ook voor!