Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 37

[p. 1]

[Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman, jaargang 37, nummer 1, 2014]

Over Weyermans reizen naar Engeland, en over de schilder Jan Frans van Son
Jac Fuchs¹

De werken van Jacob Campo Weyerman bevatten meer dan een handvol betrouwbaar ogende autobiografische beweringen over zijn aanwezigheid in Engeland. In 1985 namen Peter Altena, Gerardine Maréchal, Adèle Nieuweboer en Barbara Sierman in Het verlokkend ooft al de belangrijkste verwijzingen op in een korte biografie van Weyerman.² Jan Bruggeman overzag in 2011 tijdens de expeditievergadering in Hellevoetsluis het aangedragen materiaal en voegde er twee niet eerder gesignaleerde verwijzingen naar een verblijf van Weyerman in Londen aan toe, die beide de eerste jaren van de achttiende eeuw betreffen.

In deze bijdrage plaats ik enkele kanttekeningen bij de beweringen van Weyerman over zijn eerste en laatste reizen naar Engeland, en dateer ik een van de twee door Bruggeman aangedragen verwijzingen aan de hand van niet eerder gepubliceerde biografische gegevens over de schilder Jan Frans van Son.

1 Met grote dank aan Jan Bruggeman, die mij toestond meerdere van zijn vondsten te gebruiken en veel verbeteringen aandroeg op een eerdere versie van de tekst van dit artikel.

2 Peter Altena, Gerardine Maréchal, Adèle Nieuweboer en Barbara Sierman, ‘Jacob Campo Weyerman. Overzicht van leven en werken’, in: Peter Altena, Willem Hendrikx e.a. (red.), Het verlokkend ooft (Amsterdam 1985), p. 16-34.

De Engelse jaren van Weyerman?

De auteurs van de Weyerman-biografie in Het verlokkend ooft noemen 1704 en 1718 als het eerste en het laatste jaar waarin Weyerman naar eigen zeggen in Engeland is geweest. Daarbij moet de opmerking worden gemaakt dat Weyerman niet altijd betrouwbaar is wanneer hij jaartallen vermeldt. Gelukkig noemt hij soms bij een verwijzing een feit dat het mogelijk maakt dat wij er zelf een jaartal, of zelfs een datum aan kunnen koppelen.

Het laatste jaartal dat Weyerman in verband met een verblijf in Engeland noemt is 1718, en hij vermeldde het een paar keer toen het hem nog vrij vers in het geheugen lag. Zo schrijft hij in 1721 in de Rotterdamsche Hermes dat hij drie jaar eerder in Londen verbleef en in de Amsterdamsche Hermes dat hij in 1718 in Londen is geweest.³ Een gebeurtenis die hij zelf niet dateerde, maar die in maart 1718 te plaatsen is, is de terechtstelling van de markies de Paleotti.⁴ Weyerman beschrijft die heel levendig, maar strikt genomen beweert hij niet dat hij erbij aanwezig geweest is.

Een andere verwijzing die op 1718 te dateren is, is het te gelde maken van de collectie Simonis, waarbij Weyerman volgens eigen zeggen betrokken was.⁵ De veiling van die collectie vond van 1 tot en met 20 december 1718 in Londen plaats.⁶ Weyerman kreeg over de verdeling van de opbrengst ruzie met zijn compagnon Ferdinand Cortvrindt, en ik heb al eens geopperd dat de vrees voor een arrestatie na deze affaire voor Weyerman reden was om niet meer naar Engeland terug te keren.⁷

Voor Weyermans eerste bezoek aan Londen kwam Ton Broos met een scherpzinnige observatie. Hij wees erop dat Weyerman beweert in Londen te zijn geweest toen John Closterman werkte aan het portret van Queen Anne dat voor de Londense Guildhall bestemd was.⁸ De opdracht voor dat portret,

3 Jacob Campo Weyerman, De Rotterdamsche Hermes (Rotterdam [1722]), p. 203 (6 maart 1721), en Jacob Campo Weyerman, Den Amsterdamschen Hermes (Amsterdam 1722), deel 1, p. 39 (28 oktober 1721).

4 Jacob Campo Weyerman, De levens-beschryvingen der Nederlandsche konst-schilders en konst-schilderessen, 4 delen (Den Haag 1729/1769), deel 2, p. 238. De titel van dit werk wordt verder afgekort tot Konst-schilders.

5 Weyerman, Konst-schilders, deel 4, p. 460-466.

6 Anoniem, A collection of curious prints and drawings, by the best masters in Europe, Raphael, Marc Antonio, Parmegiano, and others. Being the collection of myn heer Simonis [...] brought over by Mr. Ferdinand Cortvrindt. To be sold by auction [...] on monday the first day of December, 1718. [...] William Wilson, manager (z.p. z.j.). In de Daily Courant werd vanaf 25 november voor de kijkdagen geadverteerd, en verscheen van maandag 1 tot en met zaterdag 20 december dagelijks een advertentie die inhield dat er op de betreffende dag een deel van de collectie geveild zou worden.

7 Observatie tijdens de Grondvergadering van 2008. Weyerman schrijft de naam Cortvrindt als Kortvrient, maar ik prefereer de schrijfwijze zoals die op de veilingcatalogus en in een Brusselse notarisakte voorkomt.

8 Ton Broos, Tussen zwart en ultramarijn. De levens van schilders beschreven door Jacob Campo Weyerman (1677-1747) (Amsterdam/Atlanta 1990), p. 17-18. Broos verwijst naar Weyerman, Konst-schilders, deel 3, p. 90, maar dat moet p. 190 zijn.

[p. 2]

schrijft Broos, werd in mei 1702 verstrekt en het schilderij werd in februari 1703 opgeleverd.

Er is nog een citaat waarvan niet eerder is onderkend dat het naar 1702 verwijst. In de Rotterdamsche Hermes vertelt Weyerman dat hij zich het ‘geval van den Hr. Hogan Swanson, Deensch Koopman’, nog goed herinnert.⁹ De naam van deze ter dood veroordeelde komt in Engelse bronnen in meerdere varianten voor. Haagen Swendsen, zo heette hij vermoedelijk, had een rijk meisje ontvoerd en gedwongen met hem te trouwen. Hij werd daarvoor veroordeeld en op 9 december 1702 ter dood gebracht.¹⁰ Weyerman beweert niet dat hij erbij is geweest, maar de commotie over dit geval zal Weyerman vermoedelijk in Engeland, en niet in de Republiek waargenomen hebben.

Bruggeman wees, zoals hiervoor vermeld, op twee niet eerder gesignaleerde vermeldingen van Weyermans aanwezigheid in Londen in de beginjaren van de achttiende eeuw. De eerste vond hij in de Redenvoering over het geheugen. Weyerman schrijft daar dat hij in 1703 in Londen de hoogbejaarde ‘Caesar Rid**’ leerde kennen.¹¹ Omdat nog niet duidelijk is wie deze persoon was, moeten we het hier doen met de datering die Weyerman bijna veertig jaar later op papier zette.

De tweede vermelding trof Bruggeman aan in de biografie van de schilder ‘N. van Zon’ in de Konst-schilders.¹² Deze passage bevat geen jaartal. Horace Walpole geeft in zijn Anecdotes of painting in England vergelijkbare gegevens bij de naam ‘Francis Vanson or Vanzoon’, en tot op heden zijn schildersbiografen het erover eens dat deze biografische gegevens bij de Antwerpse schilder Jan Frans van Son horen.¹³ Bruggeman wist dat enkele biografen de dood van Van Son in de jaren 1700-1704 plaatsten, maar kon dat niet rijmen met een groot bloemstilleven in het Palais des Beaux-Arts te Lille waarop de naam ‘Jan van Son’ en het jaartal 1705 te lezen zijn.¹⁴ De tekst bij Weyerman luidt:

9 Weyerman, Rotterdamsche Hermes, p. 165 (30 januari 1721).

10 Anoniem, The whole life, actions and conversation of Mr. Haagen Swendsen, the Danish merchant (Londen 1702). In de meeste pamfletten wordt deze man Haagen Swendsen genoemd, maar ook de naam Hagon [sic!] Swanson komt voor.

11 Jacob Campo Weyerman, De redenvoering over het geheugen (Den Haag [1742]), p. 13.

12 Weyerman, Konst-schilders, deel 3, p. 282-283.

13 Horace Walpole, Anecdotes of painting in England (Strawberry-Hill 1762-1763), deel 3, p. 11-12.

14 A. Brejon de Lavergnée en A. Scottez-De Wambrechies, Musée des Beaux-Arts de Lille. Catalogue sommaire illustré des peintures i: Écoles étrangères (Parijs 1999), p. 106, inventarisnummer P 73. De afmetingen van dit doek worden gegeven als 112 × 90 cm.

N. Van zon

Is een geboren Nederlander, doch wiens geboorteplaats wy den Leezer niet konnen zeggen, maar wel dat hy in Engelant zyn meeste jaaren heeft zien verzwinden, en ook aldaar is gestorven. Hy was een braaf Bloemschilder, die een schoon penceel voerde, zo wel in het verbeelden van fruyten, als van bloemen. [...]¹⁵
Hy was pas gestorven toen wy te Londen kwamen, en ik, zegt den Schryver van deeze Boekdeelen, heb meest alle zyne overgebleeve onvolmaakte Bloemstukken opgeschildert, waar toe ik my bediende van zyne geschilderde schetsen, onder welke bloemstukken 'er vier waaren, hoog tussen de acht a negen voeten, dewelke hy zeer rykelyk had geordonneert, geciert met goude lakensche en damaste gordynen, en verheerlykt met goude en met zilvere vaazen.
De voornaamste oorzaak van zyn dood was het verlies van een meysje zyn dochter, over welk verlies hy zich niet kon noch begeerde te troosten, en dat duurde tot dat hy die zelve dood tot troost in den arm nam, die hem by zyn geliefde dochter bragt ter welke plaats wy hem zullen laaten berusten, tot dat het ons beurt wort hem aldaar te gaan vinden.¹⁶

Het aardige van Weyermans biografie van deze schilder is, dat zij heel persoonlijke informatie bevat, en dat Weyerman zijn informatie niet bij Houbraken gehaald kan hebben: Houbraken vermeldt alleen Joris van Son, de vader van Jan Frans.

15 Het hier weggelaten deel van het citaat luidt: ‘Daar by was hy alzo bekwaam tot het schilderen en ordonneeren zo wel van groote als van kleyne Konsttafereelen, en weergaloos in het maalen van groote kruyden. De Bloemen die hy na het leeven schilderde zyn zo schoon behandelt, zo bevalliglyk gekoloreert, en zo fix getekent, dat'er weynige Bloemschilders worden gevonden die hem dat konnen nadoen, wy reppen niet eens van verbeteren. Maar wy hebben niemant gekent die vrolyker gekoloreerde Persikken, Appelen, en druyven schilderde als dien konstryken van Zon, en de Noortwyker fruytschepen hebben ons dikmaals aan dien braaven man doen gedenken, die zo natuurlyk den blos en de waassem op die smaakelyke fruyten wist te maalen, datze niets behoefden toe te geeven aan het leeven’.

16 Weyerman, Konst-schilders, deel 3, p. 282-283.

[p. 3]

Portret van Baynbrigg Buckeridge (1667/8-1733) door Michael Dahl. Buckeridge was de auteur van de eerste volwaardige verzameling van Engelse schildersbiografieën. (Londen, National Portrait Gallery)

Biografische gegevens over Jan Frans van Son

Er zijn, naast Weyerman, nog twee achttiende-eeuwse bronnen die uit de eerste hand over Van Son berichten. De eerste is George Vertue (1684-1756), een in Londen werkzame graveur. Hij vulde van 1713 tot aan zijn dood in 1756 stapels notitieboeken met kunsthistorische aantekeningen. Deze aantekeningenboeken werden weliswaar pas in de jaren van 1932 tot 1955 gepubliceerd, maar de aantekeningen vormden eerder al de basis voor de Anecdotes van Horace Walpole, die de boeken na Vertues dood verworven had.¹⁷ De tweede bron is een in 1706 verschenen publicatie. Aan de Engelse vertaling van de Abregé de la vie des peintres van Roger de Piles werd An essay towards an English-school, with the lives and characters of above 100 painters toegevoegd.¹⁸ Bij latere Engelse drukken van The art of painting and the lives of the painters ontbreekt deze uitbreiding. In oudere literatuur wordt het Essay toegeschreven aan Richard Graham, maar tegenwoordig wordt het unaniem op naam gezet van

17 De Vertue note books zijn gepubliceerd als Eighteenth Volume of the Walpole Society 1929-1930, resp. Twentieth [...] 1931-1932, Twenty-second [...] 1933-1934, Twenty-fourth [...] 1935-1936, Twenty-sixth [...] 1937-1938, Twenty-ninth [...] 1940-1942 en Thirtieth [...] 1951-1952 (Oxford, 1932 resp. 1934, 1936, 1938, 1947 en 1955). Ik refereer verder aan de eerste vijf delen met hun ondertitels Vertue note books i t/m Vertue note books v. Het Twenty-ninth volume [...] 1940-1942 bevat een index op de eerste vijf uitgaven, maar geen transcripties. Een beschrijving van de note books en een plan voor publicatie is te vinden in: Lionel Cust en Arthur M. Hind, ‘George Vertue's note-books and manuscripts relating to the history of art in England’, in: Third volume of the Walpole Society 1914 (Oxford 1914).

18 Roger de Piles, The art of painting, and the lives of the painters [...] To which is added, an essay towards an English-school, with the lives and characters of above 100 painters. (Londen 1706). De bladzijden van het Essay zijn doorgenummerd (398-480). Naar het Essay verwijs ik verder als: Buckeridge, Essay.

[p. 4]

Bloemstilleven toegeschreven aan Jan Frans van Son. (Lille, Palais des Beaux Arts, 112 × 90 cm; © Agence photographique de la RMN-Grand Palais)

Baynbrigg Buckeridge (1667/8-1733). Dit Essay bevat een korte levensbeschrijving van ‘Francis van-zoon’. Walpole gebruikte naast Vertues aantekeningen ook de inhoud van het Essay voor zijn Anecdotes. Hij bezat overigens ook, net als Vertue, een exemplaar van de eerste drie delen van de Konst-schilders.

In 1883 publiceerde Van den Branden een diepgaande studie over Antwerpse schilders.¹⁹ Hij raadpleegde eerder uitgegeven biografische werken, maar deed ook uitgebreid onderzoek in de Antwerpse archieven. Recentere auteurs ontlenen hun gegevens aan Weyerman, Walpole, Van den Branden en eventueel Buckeridge en Vertue, of een combinatie van deze bronnen, voor zover deze voorhanden waren.

Voor archivalia over Jan Frans van Son en zijn ouders moeten we dus bij Van den Branden zijn. Hij bericht dat Jan Frans van Son een zoon is van de schilder Joris van Son en diens vrouw Cornelia van Heulem.²⁰ Jan Frans werd op 16 augustus 1658 geboren, maar Joris en Cornelia, die op 22 oktober 1656 getrouwd waren, hadden op 3 augustus 1656 ook al een dochter Maria Catharina laten

19 F. Jos. van den Branden, Geschiedenis der Antwerpsche schilderschool (Antwerpen 1883).

20 Van den Branden, Antwerpsche schilderschool, p. 1120-1121.

[p. 5]

Jan Frans van Son, stilleven (56,3 × 49,4 cm.). Een van twee schilderijen in kavel 41 bij Christie's (Londen), veiling 11-12-2002. (Foto RKD, Den Haag)

dopen - vermoedelijk is dat waarom Van den Branden Cornelia als ‘volksmeisje’ kwalificeert. Op 5 oktober 1660 volgde nog de doop van hun dochter Maria Theresia. Joris van Son liet op 8 mei 1667 zijn testament opmaken en overleed anderhalve maand later: hij werd op 25 juni 1667 begraven.²¹

Van den Branden vermoedt dat Jan Frans in de leer is geweest bij Jan Pauwel Gillemans i, die peter was bij de doop van Maria Catharina. Een andere schilder was volgens hem peter geweest bij de doop van Maria Theresia: de zeeschilder Jan Peeters. Ten slotte stelt Van den Branden dat Van Son jong naar Engeland is vertrokken, daar is getrouwd en er rond 1718 is overleden.

21 Voor Van Sons testament zie Stadsarchief Antwerpen (Felixarchief), N#4350 (Notariaat, notaris F. van Oudenhoven, 1666-1667), katern mei 1667, f. 5 en f. 22. In dit wederzijds testament van ‘Joris van Son, constschilder, en Cornelia van Heule, sijne wettige huisvrou’ staan de kinderen niet bij naam genoemd, maar hun erfdeel en hun toekomst in geval van minderjarigheid worden in algemene termen geregeld. Joris lag ziek te bed, zijn vrouw was gezond. Zij ondertekenden beiden, Cornelia met ‘Cornelia van Heulem’; het is dan ook redelijk dat Van den Branden in zijn Antwerpsche schilderschool haar met deze achternaam vermeldt.

Onzorgvuldigheden en misvattingen rond Jan Frans van Son

Een sterfdatum van Jan Frans van Son is niet bekend, en daarmee komen we bij de misverstanden en onjuiste beweringen over Van Son. Van den Branden is vermoedelijk op ‘rond 1718’ uitgekomen door de biografie in de Konst-schilders te combineren met vermeldingen van Weyerman over zijn verblijf in Engeland in

[p. 6]

1718. Paul Taylor, die het lemma over Van Son in de Oxford Dictionary of National Biography schreef, vond hem niet in de begraafboeken van St. James's Piccadilly, maar lijkt bij zijn zoektocht uitgegaan te zijn van een sterfdatum na 1704, want hij vermeldt het schilderij uit 1705 in Lille expliciet.²² Andere auteurs geven de jaartallen 1700 (Walpole), tussen 1704 en 1719 (Van der Willigen en Meijer), 1709 of 1750 (Rooses), rond 1710, maar mogelijk in 1700 (Fiorillo), vóór 1718 (Greindl) en omstreeks 1718 (De Mirimonde en Hairs).²³

Ook op andere punten is de literatuur over Van Son niet heel betrouwbaar. Een anonieme auteur vermeldt in 1777 als zijn geboortejaar 1661, en laat niet alleen het overlijden van een dochtertje, maar ook dat van zijn echtgenote kort aan de dood van Van Son voorafgaan.²⁴ Nagler voegt daar nog de dood van een tweede echtgenote bij.²⁵ Verder neemt hij aan dat Jan van Son zich ook Frans van Everbroeck genoemd heeft. Hij baseert dat op een met die naam gesigneerd schilderij dat enige stilistische overeenkomsten zou vertonen met het schilderij in Lille. Maar Frans van Everbroeck heeft echt bestaan en is ooit leerling van Joris van Son geweest.²⁶ Greindl vermeldt een dertigtal werken van Jan Frans op een veiling ‘Straeten’, maar dat moet de veiling van Robert Streater jr. geweest zijn, waarover later meer.²⁷ In een veilingcatalogus van Christie's in Londen uit 2002 kreeg Jan Frans van Son per ongeluk de jaartallen van Joris van Son mee.²⁸ De nagetekende signatuur die George Vertue in zijn aantekeningen opnam, lijkt er eerder een van Joris van Son dan een van Jan Frans van Son te zijn.²⁹

Het is handig om geboorte- en sterfdatum van een schilder te weten, maar gegevens over leven en werken zijn nog veel interessanter. Zulke gegevens lijken er in de dagboeken van Constantijn Huygens de jongere te vinden te zijn: in de dagboeken komt een Londense kunsthandelaar/schilder Sonnius voor, en Hora Siccama, wiens register op de dagboeken in 1915 postuum verscheen, opperde dat deze mogelijk dezelfde was als ‘de door Walpole [...] vermelde Frans van Son of van Zon, geboren in 1661, overleden te Londen in 1700’.³⁰ Die veronderstelling, die recent nog door Rudolf Dekker overgenomen werd, is helaas onjuist.³¹ Huygens latiniseerde in zijn dagboek achternamen niet, en het project The art world in Britain 1660-1735 geeft een overtuigender identificatie: deze Sonnius is hoogstwaarschijnlijk identiek met de Londense kunstkoper en veilinghouder Frederick Sonnius, die in 1721 overleed.³²

22 Paul Taylor, ‘Son, Jan Frans van’, in: Oxford dictionary of national biography, deel 51, p. 629 (Oxford 2004).

23 Walpole, Anecdotes, deel 3, p. 12. Adriaan van der Willigen en Fred G. Meijer, A dictionary of Dutch and Flemish still-life painters working in oils, 1525-1725 (Leiden 2003), p. 186. Max Rooses, Geschiedenis der Antwerpsche schilderschool (Antwerpen 1879), p. 653. J.D. Fiorillo, Geschichte der Mahlerey in Großbritannien (Göttingen 1808), p. 415-416. Edith Greindl, Les peintres flamands de nature morte au xviie siècle (Sterrebeek 1983), p. 133 en 134. A.P. de Mirimonde, ‘Joris et Jan van Son dans les musées de province’, in: La Revue des Arts 10 (1960), no. 1, p. 7-18. Marie-Louise Hairs, Les peintres flamands de fleurs au xviie siècle (Brussel 1985), deel i, p. 406-407; een oeuvrecatalogus is opgenomen in deel ii op p. 49.

24 Anoniem, Nieuwen almanach der konst-schilders, vernissers, vergulders en marmelaers (Gent 1777), deel 2, p. 293.

25 Georg Kaspar Nagler, Neues allgemeines Künstler-Lexicon (München 1835-?), deel 17, p. 64.

26 Zie bijvoorbeeld Greindl, Les peintres flamands, p. 134, of Hairs, Les peintres flamands, deel 1, p. 402-403; tevens Van den Branden, Antwerpsche schilderschool, p. 1120 (als Frans van Evenbroeck).

27 Greindl, Les peintres flamands, p. 134.

28 Christie's (Londen), Old master paintings 11-12-2002 (Londen 2002), kavel 41.

29 Vertue note books v, p. 13. De afbeelding van de handtekening is een uitstekende weergave van de illustratie in het manuscript, Londen, British Library, Add. Ms. 23073. De achternaam is niet in vloeiend schrift geschreven, maar de letters lijken op blokletters, vergelijkbaar met de signatuur die is gereproduceerd in: James A. Welu, The collector's cabinet (Worcester, ma, 1983), p. 118. Vertue vermeldt bij de twee op deze manier gesigneerde schilderijen: ‘these were in his early manner - more labour'd - not so free nor broad as afterwards’.

30 J.H. Hora Siccama, ‘Aantekeningen en verbeteringen op het in 1906 door het Historisch Genootschap uitgegeven register op de journalen van Constantijn Huygens den zoon’, in: Werken uitgegeven door het Historisch Genootschap (gevestigd te Utrecht), derde serie nr. 35 (Amsterdam 1915), p. 655.

31 Rudolf Dekker, ‘Hoe Constantijn Huygens jr. 128 tekeningen van Leonardo da Vinci kocht. Een kunstkenner aan het hof van Willem iii te Londen’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 36 (2013), p. 50-60, aldaar p. 52.

32 http://artworld.york.ac.uk/home.jsp.

Huwelijk, gezin en overlijden van Jan Frans van Son

George Vertue vermeldt in zijn notities Van Son meermalen, als Vanzoon en als Vanson. Hij noemt enkele opdrachtgevers, van wie de Earl of Radnor de belangrijkste was. Ook vermeldt hij het dertigtal schilderijen van Van Son op de veiling van ‘serjeant Streeters’ [= Streater] junior.³³ Naast enkele andere aardige details geeft hij ook twee adressen en het sterfjaar van Van Son: ‘Vanson. flower painter of Antwerp - came Young into England - dyd about 50 years of age - lived in Long Acre’ en ‘Vanson. flower painter dyd. in St. Albans Street 1700’.³⁴

Ook Buckeridge, in 1706, noemt in zijn Essay een overlijdensjaar. Dit is zijn volledige tekst over Van Son:

33 Vertue note books ii, p. 90. Over vader en zoon Robert Streater en de schilderijen op de in 1711 gehouden veiling: Tancred Borenius, ‘Editorial: Robert Streater’, in: The Burlington Magazine 84 (1944), p. 3-12. Borenius beschouwde Richard Graham nog als de auteur van het Essay.

34 Vertue note books ii, p. 90; Vertue note books v, p. 74.

Francis van-zoon,

Was an eminent Dutch Painter of Fruit, Flowers, and Plants. He was bred up at Antwerp under his Father Old Vanzoon, a Painter in the same way. Having married

[p. 7]

a Niece of Serjeant Streater's, she brought him into the Business of several Persons of Quality, which first ocasion'd his being known. He painted loose and free, yet kept close to Nature, and all his Pictures seem drawn by the Life. He began some large Pieces, wherein he propos'd to draw all the Physical Plants in the Apothecary's Garden in Chelsea, but which Work proving tedious, he desisted from it, having greater Encouragement other ways. He died here in London about four years ago, and lies buried at St. James's.³⁵

Sander Karst wees er recent op dat Weyerman in deel 4 van de Konst-schilders gegevens aan het Essay van Buckeridge ontleend heeft.³⁶ Terecht: wie bijvoorbeeld onder de indruk is van de gedetailleerde beschrijving van werk van Francis le Piper in Londense kroegen zal er heel wat minder zeker van zijn dat Weyerman dit werk zelf gezien heeft als hij er het lemma over Mr Francis le Piper in het Essay naast houdt.³⁷ Maar bij de biografie van Jan Frans van Son, die niet in deel 4 maar in deel 3 van de Konst-schilders staat, lijkt er geen sprake te zijn van gebruik van het Essay: bij Weyerman ontbreken de geboorteplaats, de nicht van Streater, het sterfjaar en de locatie van het graf, terwijl hij wel het detail van een kort tevoren overleden dochter geeft.

35 Buckeridge, Essay, p. 473-474.

36 Sander Karst, ‘Off to a new Cockaigne: Dutch migrant artists in London, 1660-1715’, in: Simiolus 37 (2013-2014), nr. 1, p. 25-60, aldaar noot 81 op p. 39-40.

37 Weyerman, Konst-schilders, p. 187-200; Buckeridge, Essay, p. 453-457.

Archivalia over Jan Frans van Son

Ik heb, in alle gevallen in de boeken van de kathedraal van Antwerpen, aangetroffen: het huwelijk van Joris van Son op 22 oktober 1656, de doop van Joannes Franciscus van Son op 16 augustus 1658 (maar geen aanwijzing dat hij ook op die dag geboren zou zijn), en de doop van het jongste kind op 5 oktober 1660. Ik meen de doopnamen van het jongste kind te moeten lezen als Magdalena Teresa.³⁸ Merkwaardigerwijze heb ik de doop in 1656 van het voorechtelijke kind, Maria Catharina, niet gevonden.

Voor ik de Londense archivalia vermeld, is een uitleg over Engelse dagtekeningen op zijn plaats. Op het vasteland van Europa was men vrijwel uniform van de Juliaanse op de Gregoriaanse kalender overgegaan; in Engeland bleef men echter tot 1752 aan de Juliaanse datering vasthouden. Dat betekent dat men tot 28 februari 1700 in Engeland 10, en daarna 11 dagen op de Gregoriaanse datum achter lag. Daarnaast was er in Engeland een traditie om het nieuwe jaar op 25 maart in te laten gaan. De daaraan voorafgaande dagen in januari, februari en maart werden met het voorafgaande jaartal, of met twee jaartallen aangeduid: ‘January, 17, 1700/01’ staat dan voor 17 januari (Engelse datering) in het jaar 1701, maar viel samen met 28 januari 1701 op het vasteland. In het vervolg geef ik de in Engeland gevonden data zoals ik deze dáár gevonden heb, in ‘Old Style’, dus.

Drie eigentijdse getuigen zijn te veel om tegen te spreken, en op aanwijzingen van Baynbrigg Buckeridge, Jacob Campo Weyerman en George Vertue heb ik een reeks Londense doop-, trouw- en begraafboeken bekeken.³⁹ Het leverde één volwassen man op met een achternaam die op Van Son, Vanson of Vanzoon leek. Zijn huwelijk vond plaats op 6 mei 1684: op die dag trouwden in St. Mary-le-Bone ffrancis Vanson en Elizabeth Harler. Het echtpaar kreeg minstens vijf kinderen: op 25 maart 1685 Elizabeth, die vier dagen later werd gedoopt; op 18 oktober 1686 Francis (gedoopt op 24 oktober); op 17 oktober 1688 Bridget (gedoopt op 25 oktober); op 9 april 1691 Jermin (gedoopt op 12 april) en op 12 december 1693 John (gedoopt op 18 december).⁴⁰

38 Ik heb alleen fotokopieën van trouw-, doop- en begraafboeken gezien. Bij beide dopen en bij het huwelijk is de naam van de moeder c.q. echtgenote geschreven als ‘Cornelia van Heulen’. Enkele recentere auteurs geven haar naam als Cornelia van Heulens. Zie bijvoorbeeld De Mirimonde, ‘Joris et Jan van Son’, p. 7. Een bevestiging van de naam van de dochters is te vinden in een akte in het Stadsarchief Antwerpen, N#914 (Notariaat, notaris A. de Pieters jr. 1688-1689), van 17 augustus 1688. Volgens deze inventarisatie van de nagelaten boedel van Magdalena van Huijmen waren ‘Maria Catharina en Magdalena Teresia van Son Joriskinderen’ mede-erfgenamen. Maria Catharina heeft de akte mede-ondertekend, haar zus niet. Ik vond deze akte dankzij: Erik Duverger, Antwerpse kunstinventarissen uit de zeventiende eeuw (Brussel 1984-2009), dl. 11, p. 508, waar nr. 3865 een kort uittreksel van deze akte geeft.

39 Het lag voor de hand om te kijken naar St. Martin-in-the-Fields, de parochie waaronder Long Acre viel, en St. James's Piccadilly, waartoe St. Alban's Street gerekend werd. Ik heb deze en andere doop- en begraafboeken op microfilm geraadpleegd in de Westminster City Archives in Londen. Daarnaast heb ik voor een reeks parochies de uitgaven van de Harleyan Society geraadpleegd.

40 Omwille van de leesbaarheid citeer ik de gevonden teksten niet letterlijk. De doop van Elizabeth is (onder 1684/5 March) genoteerd als ‘29 Eliza: Vanson of Francis and Elizab: b 25’, en de andere dopen zijn op een vergelijkbare manier opgetekend. Alleen John, het jongste kind, werd in St. James's Piccadilly gedoopt, de andere dopen vonden plaats in St. Martin-in-the-Fields. Bij geen van de Londense dopen, huwelijken en begrafenissen werd aantekening van aanwezigen gehouden - zelfs de priester wordt niet genoemd.

[p. 8]

Van boven naar beneden:

•	signatuur op het stilleven in Lille (zie p. 4);
•	op het bij Christie's geveilde stilleven (p. 5);
•	en op het bloemstuk van Weyerman in het Noord-Brabants Museum, Den Bosch (langdurig bruikleen van Rijksmuseum, Amsterdam).

De meeste van deze kinderen was geen lang leven gegund: Elizabeth werd begraven op 12 maart 1686/7, Francis evenals Jermyn op 29 augustus 1691, en Bridget op 8 december 1700.⁴¹ Jan Frans van Son stierf vrij kort na het overlijden van Bridget: in de begraafboeken van St. James's Piccadilly staat op 17 januari 1700/1 de begrafenis van Francis Vansson aangetekend.⁴² Opgemerkt moet worden dat er één Vanson tevoorschijn kwam die ik niet met Jan Frans van Son in verband heb kunnen brengen: op 3 september 1686 werd er een kind begraven met de naam Abraham Vanson, waarvan ik de doop niet teruggevonden heb.⁴³

Dat Elizabeth Harler inderdaad een nicht van de schilder Robert Streater was, zoals Buckeridge beweert, is met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid op te maken uit het testament van Streater.⁴⁴ Verder heb ik het gezin niet kunnen vinden in de ‘rate books’ van St. James's Piccadilly.

41 Bridget werd in St. James's Piccadilly begraven, de eerdere uitvaarten vonden plaats in St. Martin-in-the-Fields; bij een begrafenis werd alleen dag en naam genoteerd, gevolgd door een C (Child), M (Man) of W (Woman). Bij Bridget staat een W, maar dat is voor een ouder kind niet uitzonderlijk, bij de overige kinderen staat een C.

42 De eerste s in de naam Vansson is een ‘long s’, de tweede s zou ook als een mislukte o gelezen kunnen worden. Achter de naam staat, zoals te verwachten, een M. De begrafenissen van Bridget Vanson in december 1700 en van Francis Vanson in januari 1700/1 zijn ook te vinden in de ‘churchwarden's accounts’ van 1700 (Westminster City Archives, St. James's Piccadilly Parish Records 494/73).

43 Deze doop is in de doopboeken van St. Martin-in-the-Fields opgetekend.

44 Het testament van Robert Streater de oude, opgemaakt op 28 maart 1679, is te vinden in de National Archives (Kew, National Archives prob11/359/599). In het testament laat hij bezittingen na aan zijn zoons Robert, Charles en Thomas, aan zijn echtgenote Ruth en aan twee verwanten. Een van die twee is zijn ‘kinswoman’ Elizabeth Harler, die een bedrag van tien pond toebedeeld kreeg. De achternaam van Ruth lijkt óók Harler geweest te zijn, want het is aannemelijk dat de Robert Streeter en Ruth Harler die op 11 december 1648 in de Londense parochie St. Benet Paul's Wharf met elkaar trouwden identiek zijn met Robert Streater en zijn vrouw Ruth. De vrouw van Jan Frans van Son was dus hoogstwaarschijnlijk een dochter van een broer van de vrouw van Robert Streater de oude.

Het schilderij in Lille

George Vertue en Baynbrigg Buckeridge hadden dus beiden gelijk met hun datering van het overlijden van Francis Vanzoon en de verwijzing naar St. James's Piccadilly, maar ook het bijzondere detail dat Weyerman als enige geeft, namelijk het overlijden van Jan Frans van Son kort na de dood van een dochtertje, blijkt op waarheid te berusten. Het bezoek aan Londen dat Weyerman in de biografie van ‘N. van Zon’ beschrijft, moet in 1701 of 1702 geplaatst worden en is dan, zoals Bruggeman al veronderstelde, een verwijzing naar zijn eerste verblijf in Engeland. Er blijft echter één ongerijmdheid over: het schilderij in Lille.

Een schriftelijk verzoek om het schilderij te mogen bekijken stuitte op een vastberaden beheerder: het schilderij bevindt zich in een depot en belangstellenden worden daar onder geen beding toegelaten. Jan Bruggeman en ik hebben daarop contact gezocht met Sam Segal, specialist op het gebied van bloemstillevens, en wij hebben hem begin 2012 over dit schilderij mogen spreken. De heer Segal wilde uiteraard op basis van een foto - en de foto die wij destijds hadden was geen goede - geen stellig oordeel uitspreken, maar hij had het schilderij in 1974 gezien en had daar nog aantekeningen van. Destijds had hij genoteerd

[p. 9]

dat het cijfer 5 van het jaartal 1705 stevig was aangedikt. Later had hij aan zijn aantekeningen toegevoegd dat het werk niet in het oeuvre van Jan Frans van Son leek te passen. Die mening was hij ten tijde van ons bezoek nog steeds toegedaan. Hij zag overigens ook geen aanleiding om Weyerman met dit werk in verband te brengen.

In 2002 werd in Londen een kavel met twee schilderijen geveild die door Jan Frans van Son gesigneerd zijn.⁴⁵ Deze schilderijen zijn veel kleiner dan het schilderij in Lille, maar dat verschil in afmetingen kan niet verklaren dat de signaturen op de schilderijen weinig gelijkenis vertonen met de signatuur op het schilderij in Lille. Het jaartal 1705 op het schilderij in Lille maakt, nu vast is komen te staan dat Jan Frans van Son begin 1701 overleden is, de signatuur suspect. De toewijzing van het doek aan Jan Frans van Son op grond van die ‘signatuur’ is niet langer houdbaar en een goed onderzoek naar het auteurschap van dit werk is gewenst. Jammer is wel, dat het er momenteel ook niet op lijkt dat het werk aan de oeuvrecatalogus van Jacob Campo Weyerman kan worden toegevoegd.

45 Christie's (Londen), Old master paintings 11-12-2002 (Londen 2002), kavel 41. De maten van beide schilderijen zijn 56,3 × 49,4 cm.