Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 25

[p. 30]

Twee pistolen uit De Vaart^*
Barbara Sierman

Vanaf 1731 woonde Jacob Campo Weyerman in de vrijstad Vianen, waarheen hij gevlucht was wegens een bankroet in Amsterdam. De jaren in Vianen bleken, ondanks het feit dat hij nog steeds en veelvuldig publiceerde, geen vetpot. Verschillende malen werd hij voor het Viaans gerecht gedaagd wegens schulden aan een metselaar, wijnhandelaar en slager. Zijn inkomsten waren ontoereikend voor zijn levenswijze.

Hoewel de aanwezigheid van schuldeisers in Amsterdam het riskant voor hem maakte zich aldaar te vertonen, kon hij wel naar andere steden reizen. Zijn Naakte Waarheid werd waarschijnlijk in Leiden geschreven, waar hij regelmatig verbleef nadat hij zich opnieuw bij de universiteit had ingeschreven. Op 10 juni 1737 onderbrak hij in dit tijdschrijft zijn verhaal als volgt: ‘Op dit moment komt den knegt my waarschouwen, dat de bodinne op Tripoli afsteekt met het schuytje van twee uuren na de Vaart.’

De Vaart was de achttiende eeuwse benaming voor Vreeswijk (het huidige Nieuwegein). Van Leiden terug naar Vianen, waar vrouw en kinderen zaten, nam Weyerman eerst de trekschuit naar Utrecht. Bij de Tolpoort kon hij dan nog even een versnapering genieten in het Vaartsche Veerhuis, waar Jeremias du Chemin als herbergier in die jaren de scepter zwaaide^1. voordat hij de trekschuit naar De Vaart nam. Voetgangers konden van daaruit de Lek worden overgezet met een van de twee kleine veren, pinnemakersveren genoemd. Weyerman noemde de schippers van deze veren nog in zijn Zeldzame Levensbyzonderheden ‘Ommers zyn die Charons zo behoeftig in 't algemeen, dat indien ieder een paar zielen bezat voor zyn hooft, hij ér zo nu als dan een tegens den Satan zou verwisselen voor een kelk Weezopper brandewyn.’^2. Inderdaad was er rond 1735 sprake van een te groot aanbod van schippers, die niet allen aan de vereiste kwalificaties voldeden.

Kocht hij in afwachting van het overzetten wellicht een broodje bij bakker Fremery? Wist hij dat dorpsgenoten hadden geklaagd ‘over de lightheyt en slechtheyt van 't brood’ en dat schout en schepenen dit eens per veertien dagen controleerden? Of zette hij zijn zakhorloge gelijk met de torenklok, die volgens de drossaard al geruime tijd ‘seer oneegael en ongestadigh gaat.’ De schoolmeester, die hiervoor verantwoordelijk was, verdedigde zich door te zeggen dat ‘doordien het [uurwerk] open in den toren hangt, door langheyt van tyt sodanigh met stof en vuyligheid was besmet sulx d'oorsaak was dat het zelve niet nae behooren en konde gaan.’^3.

Eén inwoner van De Vaart kende Weyerman in elk geval: Johannes Albertus Van Lobbregt, die aan de Westzijde van de Vaart woonde.

Tot mijn verrassing ontdekte ik in het Utrechts Archief een schuldbekentenis van Weyerman aan Van Lobbregt van twee pistolen groot (ongeveer 9 gulden). Geen kapitale lening en gezien het feit dat de schuldbekentenis nog aanwezig is, neem ik aan dat Weyerman nooit betaald heeft. De schuldbekentenis zat tussen de notarispapieren van Van Lobbregt, zoals daarin wel meer niet strikt notariële stukken aanwezig zijn.^4.

Wie was deze Van Lobbregt? Op 22 februari 1699 werd Johannes Albertus Van Lobbregt in de Domkerk van Utrecht gedoopt als zoon van notaris Matthijs van Lobbrecht en Deborah van Hogenhouck.^5. Van Lobbregt promoveerde in 1720 in Utrecht (zijn proefschrift is aanwezig in de UBU) en werd daarna benoemd tot advocaat en notaris te Utrecht, waar ook zijn

* Observatie gehouden op de grondvergadering van de Stichting JCW op 12 januari 2001.

1. ‘De Jeremie en het Vaartsche Veerhuis’, in Maandblad Oud-Utrecht 17 (1942), p. 89-92.

2. Jacob Campo Weyerman, Zeldzaame Leevens-byzonderheden. Amsterdam 1738, p. 26.

3. Archief Utrecht, Resolutien Vreeswijk, resp. 13-05-1737 en 9-8-1737.

4. Archief Utrecht, Notarieel Archief U107al-190, 7-7-1737. Tegenwoordig zijn deze stukken ook te vinden op de website van het archief www.Utrechtsarchief.nl.

5. Archief Utrecht, Doopboek 8, p. 493.

[p. 31]

vader en broers notaris waren. In 1729 werd hij door de Staten Generaal aangesteld als ‘Ontfanger van Convoyen en Licenten’ aan de Vaart.^6. Deze functie hield in dat hij toezicht hield op de inning van in-en uitvoerrechten. Maandelijks werden de ontvangsten naar het Admiraliteits-College in Amsterdam gestuurd. Deze in- en uitvoerrechten waren sinds de zeventiende eeuw de belangrijkste bron van inkomsten van de Admiraliteit, die het bewind voerde over zeezaken, en met deze gelden zeelieden, oorlogsschepen en dergelijke betaalde.^7. Gezien de positie die de Vaart had als belangrijk knooppunt voor zowel Utrecht als Amsterdam in de handel met Duitsland en het zuiden, was dit een zeker geen onbelangrijke functie. En er ging zeer veel geld in om.

Regelmatig moesten familieleden van Van Lobbregt aan de Admiraliteit van Amsterdam bevestigen dat ze borg stonden voor Van Lobbregt. Door zijn functie had Van Lobbregt ook contacten met andere belangrijke Amsterdammers, bijvoorbeeld met de gewichtige, want vierhonderd pond zware Hendrik Bicker, schepen in Amsterdam en advocaat fiscaal van de Admiraliteit.

Rond 1734 gaf Van Lobbregt zijn notarispraktijk in Utrecht op en ging aan de Westzijde van de Vaart wonen, waar ook het kantoor van de Admiraliteit was. Inmiddels had hij, zoals hij dat in een request aan het gerecht van Utrecht omschreef ‘amour gemaakt aan Emmerina van Hoven’, maar hoewel hij meerderjarig was weigerde zijn vader toestemming te geven voor het huwelijk. Overigens zonder opgaaf van redenen. Juist omdat hij meerderjarig was, kon het huwelijk niet tegengehouden worden en in juli 1736 trouwde hij in De Vaart met Emmerina van Hoven. Zijn schoonmoeder zou hem in de komende jaren nog regelmatig via een lening van geld voorzien. Geld dat hij in onroerend goed belegde, want tot zijn overlijden in 1759 kocht en verkocht hij verschillende panden in de Vaart en Vianen. Onder meer was hij enige jaren eigenaar van de herberg De Roos in Vianen, waar Weyerman over schreef. Ook verkocht hij in 1749 een pand aan Samuel Jacobs, de joodse vleeshandelaar waar Weyerman twintig jaar eerder een forse schuld voor geleverd lams-, schape- en kalfsvlees had uitstaan.

Een niet onbelangrijk en vermogend man dus, waar Weyerman een bijzondere band mee had. Kun je je erover verbazen dat Weyerman op dit niveau een contact had en niet alleen schulden maakte bij de plaatselijke middenstand, nog pikanter in dit verband is de nevenfunctie die Van Lobbregt bekleedde. Hij was namelijk in november 1736 benoemd tot Raad ordinaris in de Camer van Justitie in Vianen. Zijn eerste ‘Ordinaris Regtsdag’ is op 28 november 1736, samen met Abraham Jacob van der Dussen en Hendrik van Dortmond. Hoewel het college eens per veertien dagen bijeen kwam, was er op de dag dat Weyerman de lening met Van Lobbrecht in Vianen sloot, geen zitting. In zijn functie van raadsheer zou Van Lobbregt tijdens zijn ambtsperiode nog regelmatig met Weyerman te maken krijgen en werd hem waarschijnlijk spoedig duidelijk dat hij zijn twee pistolen niet meer terug zou zien.

6. Archief Utrecht, de gegevens over Van Lobbregt zijn gebaseerd op diverse acten in het Notarieel Archief.

7. J.R.Bruyn, De Admiraliteit van Amsterdam in rustige jaren 1713-1751. Amsterdam 1970.