Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 24

[p. 87]

De Oprechte Onvervalschte Laplandze Courant
W.R.D. van Oostrum

‘Baarden van moppen zijn vaak langer dan we denken’. Zo eindigde Jan Bruggeman zijn artikel over de nog ruimere datering dan eerder verondersteld van de fameuze ‘leugenboeken van Anna Folie’, beter bekend als de lyste van Rariteyten.^1. Het lijkt een profetie. Bij toeval stuitte ik op De Oprechte Onvervalschte Laplandze Courant. Vol Boertig, Natuur en Historiekundig Staatnieuws. Gedrukt voor het aanstaande Jaar (nrs 1-4), voortgezet als De Oprechte Onvervalschte Comique en Satyrique Courant, met dezelfde ondertitel (nrs 5-6). In nummer 3 kwam ik een oude bekende uit Anna Folie tegen, Broeder Cornelis:

Op de Botermarkt in de Gemarmerde Tant van Koert Plakgat, zyn te zien, op de eerste Borstpapiere Verdieping, daar de gaan en komende Man door heen zakt, als een Schoot Gaare Loertkoek door het Roosterwerk van een Boere Secreet, de volgende Antikwiteiten [...] 2de Een kleine karawas met Roode Strikjes, daar Broêr Cornelis de Jonge Meisjes mêe disciplineerde. Een groot Riliqui met aandoening beschoud, door alle Biegtvaders en Nonnetjes [...] (fol. 1 verso).

Ter vergelijking: in haar artikel over de scherts-catalogi van Anna Folie noteerde Susanne Lammers ‘Een kleyne Berken-roede met roode strikjes, en waar mee Broer Cornelis van Brugge de boetvaardige Vrouwtjes disciplineerde; een groot Reliquie en seer nuttig voor alle Biegtvaders’ (p. 13).^2. Ook het volgende herinnert aan Anna Folie - Broer Cornelis:

Hier is in folio uitgegeeven, en word in zindelijk Octavo nagedrukt, een gestoolen werkje geintituleerd de Wegwyzer na Traliënstein, gevouwen op de concientie, en ingenaaid door de Hebzucht van een klein zwarten brutaal anagramma van St. Erasmus gild, is te bekomen by mottige je weet wel op 't groot Loopveld, daar de folianten Drukker uithangt (nr. 1, fol. 1 verso).

De nummers van de hervonden krant zijn ongedateerd. De identieke stok, die aankondigt dat de kranten ‘alle maandagen uytgegeeven worden’ geeft enig houvast: ‘Te Haarlem by Tolk, s'Hertogenbosch by Palier, in s'Haage by Backhuyzen, te Uytrecht by de Veer, te Alkmaar by Maagh, te Amsterdam by J: Kok, te Leyden by Eedenburg, te Leeuwaarde by Chalmot, te Harlingen by van der Plaats, voor de prys van een stuyver.’

Aris Tolk, steeds als eerste genoemd (in mogelijk een incidenteel samenwerkingsverband met Palier en de anderen ten behoeve van de distributie?), is in de periode 1761-1779 in Haarlem werkzaam. Alle nummers ogen vanuit de verte als een echte krant. Edoch, om meteen met de deur in huis te vallen: het lijkt er verdacht veel op dat de scherts-catalogi van Anna Folie familie hebben gekregen in de gedaante van een scherts-periodiek. Zowel de geografische benamingen (Loendersloot wordt in Spanje gesitueerd, Nova Zembla in Italië, Lutkebroek in Nieuw Nederland, Wervenstyn aan Zee), de dateringen (den 32sten Juli, den 77sten dito, den 28sten van Mostertmaand, den 9den van Sloop de Boel, den 37ste van zeld-

1. J. Bruggeman, ‘De datering van de “Lyste van Rariteiten”’, in: Med.JCW 14 (1991), p. 20-22.

2. S. Lammers, ‘De aardigheden van Rabelais in de leugenboeken van Anna Folie’, in: Med.JCW 12 (1989), p. 8-18. Over Broeder Cornelis, zie K. Bostoen, ‘Broer Cornelis en zijn historie: een politieke satire’, in: Literatuur 84/5, p. 254-261.

[p. 88]

zaamheid), als de berichten en advertenties wijzen in die richting. Nummer 1 opent met het volgende bericht (fol. 1 r):

Doesburg Op de Grenzen van Afrika, den 9den van de toekomende Maand. Zo eeven krygen wy hier met brieven over Schermerhorn tyding uit het Middelpunt van Turkyën, dat het Poelsnippen, Kalkoenen en Endvoegelen-Vlees, aldaar zeer gewild was, om dat zy de Muselmans geen Wind-Eijeren leggen. In tegendeel waaren de Varkens 'er zo overvloedig, dat men ordres ter Inkoop, zo in Engeland, Vrankrijk als Westphalen gecontramandeerd had; en de prys der Weesper Moppen en Gouwse Hyligmaker was sedert de laa[t]ste post aanmerkelyk gestygerd.

Aanleiding om de krant na waarschijnlijk (2 februari) 1761 te situeren, geeft het volgende:

Van Oost-Indien word gemeld dat [...] de lui aldaar van kou moeder naakt langs straat [loopen]. De Vrouwelyke termometers staan hier op 300 Graaden boven nul. (nr. 2, fol. 1 verso).

Dorothée Sturkenboom vestigde in haar artikel over de thermometer als een genderspecifieke metafoor de aandacht op het vertoog d.d. 2 februari 1761 in De Vrouwelyke Spectator of de tegenwoordige Waereld-beschouwster (bij F.H. Demter, Amsterdam) over het gebruik van dit instrument als indicator voor het vrouwelijke driftleven. Na deze datum, zegt zij, komt de vermelding van ‘de vrouwelijke thermometer’ meer voor.^3.

Andere plaatsen vestigen de aandacht op de jaren 1767-1768. Bijvoorbeeld de referentie aan ‘Knollendam’ (nr. 4, fol. 1 verso). Het brengt de gedachte boven aan de Boere Bruiloft, of Het Huwelijk van Moddeworst en Griet Beerdberg door Joh. Buma. gedrukt ‘Te Knollendam, Ten dienste der Bruiloftgasten, 1767’. Een bericht uit ‘Kuilenberg’ maakt melding van een ‘zeeker Heer’, die bezig is ‘op eigen kosten uit een byzondere Devotie een weeuwen Hofje te stichten [...]; daarin wil hij weduwen onderbrengen ‘die welëer door zyn woekeren verarmd zyn’ (nr. 2, fol. 1 recto). Bekend is uiteraard het blijspel Doctors goudbeurs of Weduwen-societeit in onrust onder de zinspreuk Veylig onder moordenaars, waarvan het eerste deel in 1757 verscheen en een vervolg in 1760. In 1767-1768 echter ontstaat een discussie tussen F.H. van der Beets en J. van der Hey Jacobzn over het fenomeen weduwenbeurs. De eerste publiceert over het falende beleid tot nu toe en doet voorstellen ter verbetering (1767 en 1768 bij P. van Os in Den Haag), de tweede wederlegt dit (1768 bij Erven F. Houttuyn in Amsterdam); gerecenseerd in de Nieuwe Vaderlandsche Letter-Oefeningen 1769, I pp. 34-6, 121-2, 210). Een ander bericht rekt de tijdlat nog iets verder op:

Schelmstein, by Nieuwstad, den 9den van Sloop de Boel. Les Frères desrober en Larron, gepriviligeerde Maradeurs van het Regiment der Geäbandoneerde Eerlykheid, en Ridders van de Ordre der verloopen' Reputatie, die het WETBOEK van Aron Abrahams, en de CARTOUCHÏANA van den Hedendaagsche Koopman op hun duimpje hebben [...] (nr. 6, fol. 1 recto).

Maar hoofdzakelijk is er vooral veel raadselachtigs en de vraag is dan ook: heeft een uwer ooit van deze courant gehoord?

NASCHRIFT Inmiddels heeft een der redacteuren. Ton Jongenelen, mij gezegd ‘bijna zeker te weten’ wie de auteur van deze periodiek is - een naam die ik hier uiteraard niet zal onthullen. Inzage van de 6 nummers bevestigde zijn vermoeden. Zie ook: T. Jongenelen, Van smaad tot erger [...]. Amsterdam 1998, nr. 87; uit de vermelding hier blijkt dat nr 5 en/of 6 voor 22 oktober 1763 zou(den) zijn uitgegeven. Kortom: wordt zeker vervolgd. (VO)

3. D. Sturkenboom, ‘Thermometers voor mannelijkheid en vrouwelijkheid. De betekenis van sekse in de spectatoriale geschriften’, in: De Achttiende Eeuw 26 (1994), p. 41-70.