Logo DBNL
Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 23 (2000)

Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 23

(2000)– [tijdschrift] Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Het debuut van Jacob Campo Weyerman*
Jan Bruggeman

In 1738/1739 wordt Weyerman in de Gevangenpoort te 's-Gravenhage tweemaal verhoord. Tijdens een van die verhoren wordt hem gevraagd of de verzen die gericht zijn tegen dominee Hoogerwaert en die verschenen zijn in een van de vervolgen van de Keurdigten, overeenkomen met de ‘bittere vaersen’ die hij noemt in zijn brief aan Hoogerwaert. Weyerman ontkent.1. Maar enkele maanden later schrijft hij een brief aan de fiscaal en komt hij terug op enkele vragen uit het verhoor. Zo ook op deze. Weyerman schrijft dat er bij zijn weten geen gedichten van hem in de Keurdichten zijn opgenomen, ‘als alleenlijk twee maatelooze gedichten tegens den Antwerpschen Courantier, geschreeven in mijn eerste jeugd, en in de Keurdichten geplaatst bij den komies Jan van Hoogstraaten buyten mijn weeten. Die twee gedichten, bij mij berijmt, vervatten eenige satyrieke aanmerkingen op de Antwerpsche Courant, welke Courant zo schandaleus van stijl was in den laatsten oorlog dat er de Brabanders zelve over waaren geergert.’2.

Deze passage bevat interessante informatie. Aan de ene kant ontkent Weyerman elke betrokkenheid bij de Keurdigten, maar aan de andere kant moet hij toegeven dat er toch twee gedichten van hem in zijn opgenomen. Die twee gedichten zijn echter nooit achterhaald. In de Bibliografie van Marleen de Vries worden de Keurdigten wel genoemd. Zij veronderstelt dat de drie gedichten gericht tegen Poot, in het vijfde vervolg, mogelijk geschreven zijn door Jacob Campo Weyerman.3. Ik vraag me af of die toeschrijving nog langer vol te houden is, als we deze brief ernaast leggen, waarin Weyerman duidelijk stelt dat er geen andere gedichten van hem in de Keurdigten staan.

Dat Weyerman gedichten zou hebben gemaakt op de Antwerpse courantier komt niet ongeloofwaardig over. Weyerman heeft immers ook een toneelstuk geschreven op Henricus Aertssens, de Antwerpse courantier, als reactie op diens partijdige berichtgeving in zijn krant, de Antwerpsche Post-tijdinge, ten tijde van de Spaanse Successieoorlog.

Spaanse Successieoorlog

Aan het begin van de achttiende eeuw verkeerde de Republiek in oorlog met Frankrijk. Aanleiding vormde de troonopvolging in Spanje. De Spaanse koning, Karel II, was kinderloos gebleven en zowel Frankrijk als Oostenrijk maakten aanspraak op de Spaanse troon. Maar als een van deze twee landen de uitgebreide en wijdvertakte bezittingen in Spanje zou erven, inclusief de Spaanse Nederlanden, Sicilië, Napels, Milaan en de bezittingen in de nieuwe wereld, dan zou er een nieuwe superstaat ontstaan en zou het machtsevenwicht in Europa danig verstoord worden. Eerst leek er nog een oplossing voor het probleem gevonden te worden door prins Joseph Ferdinand van Beieren als troonopvolger naar voren te schuiven, maar de jonge prins stierf onverwachts en de Spaanse koning benoemde toen Filips van Anjou, de kleinzoon van Lodewijk XIV, tot zijn erfgenaam. De Republiek erkende Filips V wel als koning van Spanje, maar voelde zich nu door Frankrijk bedreigd, zeker toen het Franse leger de forten in de Spaanse Nederlanden ging bezetten. En toen ook de handel van ons land en die van Engeland met Spanje en de Spaanse koloniën gevaar liep, was een oorlog onvermijdelijk. Oostenrijk verklaarde al in 1701 de oorlog aan Frankrijk; Groot-Brittannië en de Republiek volgden een jaar later. Het Staatse leger stond, samen met

het Engelse, onder leiding van John Churchill, de hertog van Marlborough; het Oostenrijkse leger werd aangevoerd door prins Eugenius van Savoye. Er werd op verschillende plaatsen gevochten, zowel te land als ter zee. In 1703 zond Lodewijk XIV zijn leger door het Zwarte Woud naar het oosten om zich aan te sluiten bij zijn Beierse bondgenoten en dan samen op te trekken naar Wenen. Marlborough en Eugenius van Savoye wisten dit echter te voorkomen. Op 13 augustus 1704 kwam het tot een treffen bij de stad Blenheim aan de Donau. Door het strategisch vernuft van Marlborough, die steeds het initiatief wist te behouden, werden de Fransen verslagen. Maar de prijs voor de overwinning was zeer hoog. Aan geallieerde zijde vielen 12.000 doden. De Fransen verloren zelfs 20.000 man, waaronder 2.000 cavaleristen, die in hun poging de Donau over te zwemmen jammerlijk verdronken. De Franse maarschalk Tallard en enkele hoge officieren werden gevangengenomen. 14.000 man werden krijgsgevangen gemaakt en ten minste 60 kanonnen werden veroverd. Met één slag had Marlborough samen met de prins van Savoye Wenen gered en de Fransen een zware nederlaag toegebracht. Weyerman spreekt in zijn werk altijd lovend over de hertog van Marlborough en de prins van Savoye.4.

De overwinning bij Blenheim, ook wel de slag bij Hochstet (Hoogstet, Hochstädt) genoemd, betekende een keerpunt in de Spaanse Successieoorlog, maar nog lang niet het einde. Er zouden nog verscheidene slagen volgen en pas in 1713 werd in Utrecht de vrede getekend.

Elf dagen na de slag bij Blenheim, op 24 augustus 1704, vond er een belangrijke zeeslag bij Malaga plaats. De Franse vloot trachtte Gibraltar te heroveren op de Engelsen en Hollanders, die dit strategische punt een maand daarvoor in handen hadden gekregen. De poging mislukte en de Franse vloot moest onverrichter zake terugkeren.5.

De Besweering van de disperaten Antwerpsen courantier

Aan deze beide slagen refereert Weyerman in zijn toneelstuk de Besweering van de disperaten Antwerpsen courantier.

De Antwerpse courantier, die in zijn berichten en voorspellingen over de oorlog steeds de partij van de Fransen heeft gekozen, raakt helemaal buiten zinnen wanneer hij verneemt dat ook de zeeslag bij Malaga verloren is. Om hem te genezen consulteert zijn vrouw een duivelbanner en een arts. De arts blijft medicijnen voorschrijven zolang er geld is, en de duivelbanner probeert de courantier, uiteraard ook tegen betaling, te bezweren. Beide heren zijn dus alleen uit op eigen gewin. Daarnaast is de vrouw van de Antwerpse courantier verliefd op een Spanjaard. Zij wil haar man, dat ‘geconfijte beest’, wel verlaten en meegaan met Don Anselmo, en zo wordt de man in het spel ook nog eens hoorntjes opgezet. Kortom, er blijft niets van Henricus Aertssens, de Antwerpse courantier, over.

 

Het toneelstuk verscheen in 1705 bij Jacob Bernaarts te Brugge en is het oudst gedateerde, gedrukte werk van Jacob Campo Weyerman. Of het ook zijn oudste werk is, valt te betwijfelen, want uit diezelfde periode stammen nog twee toneelstukken: Democritus en Heraklitus Brabantsche voyage en De gehoornde broeders ofte vrouwelyk bedrog. Maar deze twee kluchtspelen zijn ongedateerd verschenen en nu is het maar de vraag, welke van die drie als eerste is gedrukt en zich het debuut van Weyerman mag noemen.

De meningen hierover zijn verdeeld. In deel vier van de Konstschilders kunnen we lezen dat Weyerman tijdens zijn verblijf te Breda zo boos werd op de Antwerpse

courantier, dat hij het toneelstuk de Besweering van de disperaten Antwerpsen courantier schreef. Vervolgens dichtte hij De gehoornde broeders en als derde de Brabantsche voyage.6. In de vroege herdrukken die er van deze drie toneelstukken zijn gemaakt, is de volgorde net iets anders. Daar staat de Brabantsche voyage op de eerste plaats, gevolgd door de Antwerpsen courantier en als laatste De gehoornde broeders.7.

Een interessante visie treffen we aan bij Thomas Mattheij. Hij publiceerde een bibliografisch artikel over de toneelwerken van Jacob Campo Weyerman. Hierin somt hij niet alleen alle toneelstukken op, maar hij voorziet de werken ook van bibliografische informatie.8. Thomas Mattheij signaleert een belangrijk probleem. In de Konstschilders, maar ook op andere plaatsen, wordt verteld dat de eerste drie toneelstukken in Breda zijn geschreven en gedrukt.9. De eerste drukken die wij van de toneelstukken kennen, zijn echter alle drie in een andere plaats verschenen: de Antwerpse courantier in Brugge, de Brabantsche voyage in Gent en De gehoornde broeders in Abdera. Alleen van De gehoornde broeders zouden we kunnen zeggen, dat die in Breda is gedrukt. Thomas Mattheij veronderstelt nu, dat er van de drie kluchtspelen oudere drukken hebben bestaan, die gedrukt zijn in Breda vóór 1705. Hij noemt die hypothetische drukken de ‘nulde druk’. Zijn theorie onderbouwt hij met twee argumenten. Op de titelpagina van de herdruk uit 1718 staat: ‘De Vierde Druk, van veele Fouten gezuivert.’ We kennen echter slechts drie drukken: die van rond 1705, 1712 en 1718. Verder toont Thomas Mattheij aan, dat in ieder geval het toneelstuk de Besweering van de disperaten Antwerpsen courantier al in 1704 gereed was, omdat er toen in Breda een opvoering van dat toneelstuk plaatsvond. Het is dus mogelijk dat even voor of vlak na de opvoering dit toneelstuk en de twee andere in Breda zijn gedrukt, en daarna nog eens in de andere plaatsen. Als er van deze hypothetische druk exemplaren gevonden worden, en Thomas Mattheij gelijk krijgt, dan wordt zijn ‘nulde druk’ natuurlijk de eerste, die van rond 1705 de tweede, van 1712 de derde en van 1718 de vierde, en dan klopt alles precies. Als de drie kluchtspelen in één keer gezamenlijk zijn uitgegeven, bestaat het debuut van Weyerman niet uit één werk maar uit een bundeling van drie toneelspelen.

 

Nog een andere mening vinden we in Het verlokkend ooft.10. Daar wordt niet de Antwerpse courantier als het eerste werk van Weyerman beschouwd, maar de Brabantsche voyage, gevolgd door De gehoornde broeders. Die toneelstukken worden gedateerd op 1701 en voor die vroege datering wordt de volgende argumentatie aangedragen. We weten dat Weyerman bij het schrijven van zijn kluchtspelen advies heeft ingewonnen bij Jan van Hoogstraten. En van Jan van Hoogstraten is weer bekend, dat hij in 1701 in Breda verbleef.11. Het jaar van zijn verblijf in Breda wordt dus gezien als mogelijk jaar van uitgave van de Brabantsche voyage en De gehoornde broeders.

Jos Leenes heeft dat argument enigszins afgezwakt, toen hij ontdekte dat Jan van Hoogstraten zeer waarschijnlijk ook in 1704 in Breda is geweest. Toen verscheen er een lofdicht van Jan van Hoogstraten op de hertog van Marlborough naar aanleiding van zijn triomfen behaald aan de Donau.12. Misschien is Jan van Hoogstraten wel aanwezig geweest bij de opvoering van Weyermans toneelstuk eind 1704, en zijn de auteurs na afloop met elkaar in contact gekomen. Van Hoogstraten heeft Weyerman daarna geadviseerd bij het schrijven van zijn toneelstukken. Voor het toneelspel de Brabantsche voyage schreef Jan van Hoogstraten zelfs twee lofdichten. We komen dan al vanzelf dicht bij het jaar 1705, het jaar dat nu als jaar van uitgave aan de Brabantsche voyage en De gehoornde broeders wordt toegekend. In deze periode heeft Jan van

Hoogstraten waarschijnlijk ook de gedichten op de Antwerpse courantier van Weyerman gelezen en die doen opnemen in de Keurdigten.

De Keurdigten

De Nederduitse en Latynse Keurdigten is een meerdelig werk. Het eerste deel verscheen in 1710 bij Pieter van der Goes te Rotterdam. In de jaren daarna verschenen er tot 1735 nog eens tien vervolgen.13. Het gehele werk telt zo'n 2200 pagina's poëzie: serieuze gedichten, kritische gedichten, satirische gedichten, ja, soms heel grove gedichten. In de verschillende delen komen vele namen voor die we ook uit het werk van Weyerman kennen. Namen van auteurs van wie een gedicht is opgenomen, maar vooral namen van mensen die in een gedicht worden gehekeld: Pieter Poeraat en dominee Hoogerwaert, Joan de Haas, Hubert Cornelisz. Poot en Laurens Bake, maar geen Antwerpse courantier, geen Henricus Aertssens. Hoe kan dit nu? Heeft Weyerman zich vergist, of probeerde hij de fiscaal iets op de mouw te spelden. Dat laatste geloof ik niet; daarvoor was de situatie te ernstig. Weyerman probeerde met zijn brief z'n huid te redden en zou zeker geen fabeltjes meer ophangen. Nee, Weyerman heeft zeker twee gedichten geschreven op de Antwerpse courantier, alleen ze staan niet in de Keurdigten. Er zijn echter nog meer dichtbundels die Keurdigten heten.14. Het eerste deel van de Keurdigten begint met een verantwoording van de drukker Pieter van der Goes. Hij vertelt daarin dat de Keurdigten al eerder zijn verschenen in een kleiner formaat bij Johannes de Raat. De gedichten uit die bundel zijn nu niet alleen door hem verbeterd, maar ook met een derde uitgebreid. In 1707 verscheen er inderdaad bij Johannes de Raat een bundel Nederduitsche Keurdigten, verzameld door K.J.V.D.E.H. Deze bundel bevat gedichten die we ook terugvinden in het eerste deel van de Keurdigten, maar er staan geen gedichten in op de Antwerpse courantier.15. Naast deze bundel gaf Johannes de Raat nog een dichtbundel uit, getiteld De herstelde uitgelezene gedigten. Het werkje is ongedateerd, maar Gruys en De Wolf noemen als arbeidzame jaren van Johannes de Raat 1707/1708.16. Deze bundel zal dus twee of drie jaar eerder dan de Keurdigten verschenen zijn. Ook dit werk is samengesteld door K.J.V.D.E.H. Wie hiermee wordt aangeduid, is mij niet bekend. Het kunnen de initialen van één of misschien twee personen zijn. Toevallig staan er een J, een V en een H, maar het voert te ver om daaruit conclusies te trekken. Toch kan aangetoond worden dat Jan van Hoogstraten iets met deze bundel te maken heeft gehad. Twee gedichten zijn ondertekend met J.V.H. en verder staan er ook gedichten in die voorkomen in de bundel Schimp- en hekeldigten, een bundel die veel gedichten van Jan van Hoogstraten bevat.17. Kortom, Jan van Hoogstraten heeft voor De herstelde uitgelezene gedigten materiaal aangedragen, heeft wellicht aan de uitgave meegewerkt. De meeste gedichten uit deze bundel vinden we ook weer terug in het eerste deel van de Keurdigten. Van de 146 gedichten zijn er 105 opgenomen in het eerste deel. We zouden De herstelde uitgelezene gedigten dan ook een voorpublicatie van het eerste deel van de Keurdigten kunnen noemen. En in deze bundel staan wel twee gedichten die betrekking hebben op de Antwerpse courantier en de slag bij Blenheim.18. Het eerste gedicht heeft een Franse titel: Pas d'Angleterre. pour le Duc de Baviere, maar het gedicht zelf is in het Nederlands. Hierin wordt smalend gesproken over het verlies dat de Fransen en Beieren hebben geleden in de slag bij de Donau. Henricus Aertssens wordt in dit gedicht de ‘Anwerpse Gasette-Mooker’ genoemd.19. Het tweede gedicht heet: Den Antwerpsen courantier in den rouw, Over 't verlies van zijne Cousijn in de Batailje van Hogstet. In dit gedicht wordt gespot met de dood van de neef van Henricus Aertssens, die substituut-secretaris was van de hertog

van Beieren en correspondent voor de Antwerpse krant. De dichter vreest, dat als al dat slechte nieuws bevestigd wordt, de Antwerpse courantier ook nog een ‘swarten Kasak’ nodig zal hebben om over het verlies van zijn zinnen rouw te dragen.

Op grond van het feit dat deze twee gedichten voorkomen in een dichtbundel met ‘keurdigten’, waarbij aangetoond kan worden dat aan diezelfde bundel Jan van Hoogstraten een bijdrage heeft geleverd, schrijf ik deze twee gedichten toe aan Jacob Campo Weyerman. De gedichten zijn aan het begin van de achttiende eeuw ook verschenen als losse publicaties, op losse vellen, en de Koninklijke Bibliotheek bezit daarvan een exemplaar. Van het gedicht Den Antwerpsen courantier in den rouw bestaan zelfs twee verschillende drukken.20. Zo kan het oeuvre van Weyerman in één keer met vier nieuwe achttiende-eeuwse publicaties worden aangevuld.



illustratie
Titelpagina van De herstelde uitgelezene gedigten. Ex. KBH 579 J 13.


Den bedruefden Antwerpse courantier

Er is nog een publicatie verschenen die zich richt op de Antwerpse courantier. Het is een toneelstuk met de titel Den bedruefden Antwerpse courantier.21. Toneelstuk is eigenlijk een groot woord. Het werkje telt slechts negen pagina's tekst en is niet eens verdeeld in bedrijven, maar in twee vertoningen. Als we de tekst vergelijken met de andere teksten, dan valt het op dat zowel in het toneelstuk als in het gedicht Den Antwerpsen courantier in den rouw het overlijden van de neef van Henricus Aertssens

wordt genoemd. In het toneelstuk komt buurman Portefroos met de onheilsboodschap dat de neef is omgekomen in de strijd. Henricus Aertssens verliest bijna zijn zinnen, wanneer hij dit nieuws verneemt. Niet alleen trekt hij zich het overlijden van zijn neef sterk aan, maar hij is nu ook zijn belangrijkste correspondent kwijt.

T was jeen Jongman van goey hoop, en soo genegen tot wel voren van ons Notie Dat hay altoois de Progressen van de Vyanden secreteerden: wos dat niet jeen goey Groei?
Soo hay moor yt tot ons favoor bedencken ofte vinden kon
As par Exempel de Dooit van nen Ollander, dan swoor hay dat ee hieel Battaljon
Den Hals was gebrooken: jugeerd nau wat hay in swoorder affaires dee?

Henricus Aertssens blijft echter niet lang bedroefd en in de tweede vertoning zingt hij alweer het hoogste lied en roept hij zijn vrienden op naar de kroeg te gaan, want het heeft geen zin lang te blijven ‘grijsen’.

 

Een ander element dat we terugvinden in zowel dit toneelstukje als in de Besweering van de disperaten Antwerpsen courantier van Weyerman, is de bijnaam voor de Antwerpse courantier. In Den bedruefden Antwerpse courantier spreekt Portefroos de courantier aan met ‘Sinjoor Arsenico’. Een speaking name, die aansluit bij zijn echte naam. Arsenico is afgeleid van arsenicum en heeft een negatieve connotatie.

In het kleine toneelstukje wordt de naam slechts twee keer gebruikt, maar in het toneelstuk van Weyerman is Arsenico de naam waarmee de Antwerpse courantier van begin tot eind wordt aangeduid. Er bestaat dus enige verwantschap tussen de verschillende teksten. Maar er valt nog meer te ontdekken.

De Voorlooper van den Antwerpschen Kourantier

Van Weyerman is bekend dat hij een toneelstukje heeft geschreven, waarvan we tot op heden nog geen exemplaar hebben teruggevonden. Van dit toneelstukje weten we drie dingen: het is klein, het gaat over de Antwerpse courantier en het is verschenen vóór de Besweering van den disperaten Antwerpsen courantier. Dit ontleen ik aan de bibliografie in deel vier van de Konstschilders. Daar wordt bij de werken in octavo de titel genoemd van De Voorlooper van den Antwerpschen Kourantier.22.

De term ‘voorloper’ komen we twee keer in het oeuvre van Weyerman tegen. We kennen Den voorlooper van de leevens byzonderheden, van Johan Hendrik, Baron van Syberg en Den voorlooper van de kronyk der bankrotiers. Die voorlopers zijn een soort voorpublicaties. Den voorloper van de baron van Syberg kent een vervolg in de vorm van een tweedelig werk. Den voorloper van de kronyk der bankrotiers kent geen vervolg. Dat is niet zo verwonderlijk. Het werkje verscheen eind 1738 en kort daarop werd Jacob Campo Weyerman opgepakt en in de gevangenis gestopt.

Uit het begrip voorloper maak ik op dat De Voorlooper van den Antwerpschen Kourantier klein moet zijn geweest en dat het verschenen is vóór de Besweering van den disperaten Antwerpsen courantier. Het hoeft niet per se een toneelstukje te zijn geweest, maar dat ligt wel voor de hand. De titel kan gecombineerd worden met een andere, die terug te vinden is in de aankondiging voor de verzamelbundel van toneelstukken, die in 1727 verscheen. In enkele afleveringen van het tijdschrift Den Echo des Weerelds wordt deze bundel al aangekondigd en wordt er gezegd dat hierin zullen worden opgenomen de toneelstukken De Persiaansche zydewever, De Brabantsche voyage, De gehoornde broeders, De Hollandsche zindelykheyt, én de

‘Inleyding van den Antwerpsche Courantier’ alsmede de ‘Antwerpsche courantier’.23. Omdat deze uitgave alleen toneelstukken zal gaan bevatten - naast enkele anacreontische verzen - vermoed ik dat ook de Inleiding een toneelstukje zal zijn geweest. De Inleiding is echter niet opgenomen in de verzamelbundel. Maar Inleiding en Voorloper zouden weleens de titels kunnen zijn van een en hetzelfde werk, en dat doet mij veronderstellen dat de Voorloper een toneelstukje is geweest.24.

Den bedruefden Antwerpse courantier past heel goed bij deze bibliografische gegevens. Het is een klein toneelstukje en het gaat over de Antwerpse courantier. Of het ook vóór de Besweering is verschenen, is op dit moment niet te bewijzen, maar het feit dat het alleen de dood van de neef noemt, doet vermoeden dat dit werkje heel kort na 13 augustus 1704 is opgeschreven. Deze benadering verandert ook de zienswijze op wat er nog meer over de Antwerpsen courantier van Weyerman bekend is.

Briefgesprek of samenkouting door letteren V. aan M.

Wanneer Weyerman in 1720 zijn Rotterdamsche Hermes publiceert, verschijnen er enkele pamfletten, veelal naar aanleiding van zijn kritiek op Jan van Hoogstraten. In een van die pamfletten wordt spottend gesproken over de opvoering van de Antwerpsen courantier te Breda, waarin Weyerman zelf de rol van Arsenico speelde. Het pamflet zegt, dat de courantier in Weyermans ogen zo dol was, ‘dat hy hem namaals zelf heeft doen bezweeren.’25.

Dat woordje ‘namaals’ is heel belangrijk, want waar heeft dat betrekking op? Elly Groenenboom-Draai schrijft in haar proefschrift, dat uit die opmerking afgeleid zou kunnen worden, dat Weyerman nog een ander toneelstuk heeft geschreven met de titel Antwerpsen courantier en dat hij later de Besweering heeft geschreven. Het kan ook zijn dat het toch gaat om het toneelstuk de Besweering van den disperaten Antwerpsen courantier, maar dan onder een andere titel.26. ‘Namaals’ slaat dan alleen op het feit dat de titel later is veranderd in Besweering van den disperaten Antwerpsen courantier. En dat sluit weer mooi aan bij de theorie van Thomas Mattheij. Het toneelstuk de Besweering van den disperaten Antwerpsen courantier kan misschien onder die eerdere naam in 1704 in Breda gedrukt zijn, samen met de twee andere toneelstukken, en dat zou dan de ‘nulde druk’ kunnen zijn.

Het is echter helemaal niet zo zeker dat de Besweering van de disperaten Antwerpsen courantier in Breda is opgevoerd. Ook in het toneelstukje Den bedruefden Antwerpse courantier wordt Henricus Aertssens helemaal desperaat als hij hoort dat zijn neef is omgekomen. Hij wordt echter niet bezworen. Dat gebeurt later - namaals - wel in de Besweering van de disperaten Antwerpsen courantier. Het kleine toneelstukje past dus eigenlijk veel beter bij de tekst van het pamflet dan de Besweering. En langzamerhand kunnen we ons gaan afvragen of dit werkje niet geschreven zou kunnen zijn door Jacob Campo Weyerman. Het zou voor hem in ieder geval veel eenvoudiger zijn geweest Den bedruefden Antwerpse courantier op te voeren, dan de vijf bedrijven tellende Besweering. Er moet echter nog wel een overtuigender argument gevonden worden om de toeschrijving aan Weyerman mogelijk te maken. Ik denk die gevonden te hebben, want het pamflet vertelt ons nog meer over de opvoering van het toneelstuk.

Wy gingen een gemeen Borgers huis in, en klommen langs een moejelyken wenteltrap, tot op een kamer, of kamertje, dat beter na een Knoopmakers winkel, dan na een Schouplaats geleek. In een hoek van 't zelve hing een stuk gordyns waar agter zig de Acteurs verborgen hielden. De verzogte Aanschouwers, en Aanschouweressen in complete getale by den andere verschenen en, na beste
rang, en gemak, plaats hebbende genomen, wiert het gordyntje opgetrokken, doe zag men een postuur van zoo ongemeenen lengte hervoor treden, dat men zyns gelyk in de gansche stad niet kende. Het was op zyn Spaans, in het zwart gekleed, met broek en wammes. Een groote dikke en wel geployde kraag, of Lub uit wit papier gefabriseert was zyn halssieraad: hier uit stak een kale kop met een paar ooren, op de kitteljagt sneller dan die van den besten brak, of spion: Een voet of anderhalf voortgetreden, stelde zig de Nagebootste Arsenico in postuur, keek het heir eens over, en begon, na wat gedreigt, en een keer vyf a ses gehemd te hebben, eyndelyk met een bevend stemmetje zyne voorreden. ‘Het is waar! of het is niet woor, zey hy, het brengt ons egter in groot dangier enz.....’27.

De auteur van het pamflet citeert hier de eerste zin van het toneelstuk, de eerste zin van Arsenico. Deze passage treffen we niet aan in het artikel van Thomas Mattheij. En waarom niet? Hij kan er niets mee. Sterker nog, het ondermijnt zijn theorie. De Besweering van de disperaten Antwerpsen courantier begint helemaal niet met het optreden van Arsenico. Die komt pas met het tweede bedrijf op het toneel. Natuurlijk richt de auteur van het pamflet zich helemaal op Weyerman in zijn rol van Arsenico en het is mogelijk dat hij daardoor het eerste bedrijf overslaat in zijn weergave van de voorstelling. Maar de zin die hij citeert, komt helemaal niet overeen met de eerste zin van Arsenico. Arsenico zegt in de Besweering: ‘Tis of de geheele hel gedechaineert is, tot spyt van onse natie: Indient een ander gebeurde, hy jeerden hol over bol inde desperatie.’ En ook verderop in de tekst is er geen zin die enige overeenkomst vertoont met het citaat. Als we het pamflet serieus nemen, dan moeten we tot de conclusie komen, dat wat daar is opgevoerd in Breda juist niet de Besweering van de disperaten Antwerpsen courantier kan zijn geweest. Maar Thomas Mattheij heeft gemeend, dat het pamflet zich richt tegen Weyerman in zijn rol van Arsenico in een door hem zelf geschreven toneelstuk. Er bestaat een toneelstuk van Weyerman, waarin Arsenico de hoofdpersoon is: de Besweering van de disperaten Antwerpsen courantier. Zijn conclusie luidt dan ook, dat het pamflet de draak steekt met de opvoering van dat toneelstuk. Die visie van Thomas Mattheij is algemeen aanvaard en vinden we terug in tal van Weyerman-publicaties: in Het verlokkend ooft, in de Bibliografie en in De Rotterdamse woelreus. Maar na lezing van het pamflet, de bron van die visie, ben ik er niet meer van overtuigd, dat de Besweering van de disperaten Antwerpsen courantier in Breda is opgevoerd.

Den bedruefden Antwerpse courantier begint wel met het optreden van Arsenico. En de openingszin van Arsenico luidt: ‘Et kan sayn, en 't en kan niet sayn' et is dan woorhayd of loogen’. Deze zin en het citaat zijn niet identiek, maar er bestaat wel een grote overeenkomst. Beide beginnen met een bevestiging en een ontkenning: ‘het is waar of het is niet waar’ - ‘het kan zijn en het kan niet zijn’. En ook de betekenis: ‘waar niet waar’ - ‘waarheid of leugen’, vinden we bij beide terug. Kan dat nog toeval zijn? Hoe zijn die verschillen te verklaren? Is de tekst voor de opvoering of voor het drukken nog aangepast, of is het citaat na zestien jaar niet meer dan een parafrase van hetgeen er in werkelijkheid is gezegd? Hoe het ook zij, ook nu weer past het toneelstukje beter bij de tekst van het pamflet dan de Besweering. En daarom durf ik Den bedruefden Antwerpse courantier toe te schrijven aan Jacob Campo Weyerman. Dit is het toneelstuk dat is opgevoerd in Breda. En op grond van de bibliografische gegevens die we van Weyermans oeuvre hebben, stel ik het gelijk aan De Voorlooper van den Antwerpschen Kourantier.

Wat zijn de consequenties van deze nieuwe vondsten? Want aan de lijst met vroeg werk van Jacob Campo Weyerman worden in een keer drie nieuwe titels toegevoegd. Voor Thomas Mattheij betekent het, dat één van zijn argumenten voor zijn theorie komt te vervallen. Hij kan niet meer zeggen dat de Besweering is opgevoerd en dat was nu juist een belangrijk argument om aan te tonen dat al vóór 1705 een van de drie toneelstukken gereed was. Zijn theorie blijft overeind, maar alleen op grond van de vermelding in de Konstschilders en de opmerking op de titelpagina van de herdruk uit 1718.

Verder betekent het dat de discussie over welk toneelstuk het debuut van Weyerman is, opeens op losse schroeven komt te staan, want de drie nieuwe werkjes gaan hun plaats opeisen voor de reeds bekende drukken. De lijst met vroeg werk van Weyerman ziet er volgens mij nu als volgt uit:

1.[1704] Pas d'Angleterre pour le Duc de Baviere
2.[1704] Den Antwerpsen courantier in den rouw
3.[1704] Den Antwerpsen courantier inden rauw (andere druk)
4.[1704] Den bedruefden Antwerpse courantier
5.1705 Besweering van den disperaten Antwerpsen courantier
6.[1705/06] De gehoornde broeders ofte vrouwelyk bedrog
7.[1705/06] Democritus en Heraclitus Brabantsche voyage
8.[1707/08] De herstelde uitgelezene gedigten (hierin de nrs. 1 en 2)

 

Ik kies voor de volgorde Besweering, Gehoornde broeders, Brabantsche voyage, omdat dit de volgorde is zoals die genoemd wordt in de Konstschilders en er op dit moment geen argumenten zijn om die volgorde te wijzigen. De werkjes die door mij aan Weyerman worden toegeschreven, zijn vermoedelijk alle drie gedrukt in het jaar 1704, kort na de slag bij Blenheim.

De lijst met vroege publicaties van Weyerman toont ons een zich ontwikkelende auteur, van dichter tot toneelschrijver: vrij normaal voor een schrijver uit de zeventiende en achttiende eeuw. Na 1708 zal Weyerman zich nogmaals ontwikkelen. In de periode 1708 tot 1720 schrijft hij nog een toneelstuk en een lang gedicht, maar hij gaat ook bijdragen leveren aan de krant. En wanneer in 1720 de eerste afleveringen verschijnen van de Rotterdamsche Hermes, heeft Weyerman zich ook ontwikkeld tot schrijver van proza, het nieuwe literaire genre, dat zal uitgroeien tot het belangrijkste genre in onze dagen.

Bijlage 1
(KBH, Pfl. 15166)

Pas d'Angleterre. pour le duc de Baviere.

 
COurasi Potschaiterke, moet de Paspoort voor Ducq de Malbourg niet syn onderteykent?
 
Of hebdy die Slag, al te vroeg, voor gewonnen gerékent?
 
Wie't gelag alleenig maakt, die rekent sonder de Waard,
 
En daarom, Signor, had gy nutter alle die bravades gespaart.
 
Tenten, Kanon, en Bagasi weer in de loop gebleven,
 
En het gantse Beyerse, en Franse Leger op de vlugt gedreven.
 
Ey! sie die scheyters nou eens lope, als eenen ont sonder stiert,
 
Wat meen dey, syn de Ollanders van het Monninks Cruyt verveert?
 
Ba neen; zy mogen de lugt daar nog al heel wel van gerieken,
 
Ga, Anwerpse Retoraiken, ga, nu weer digten een nieuw Lieken:
 
Hoe al de Duytse, en Engelse van uwen Tallard sullen worden gemassacreert,
 
Sent nou de Paspoorten aan Beyren, om Bêvaert te doen, want hyse begeert,
 
Tallard ryd in de Coets van onsen Hartog, de glori van Brittagne,
 
En heeft de eer van te sitten nevens den Verlosser van Germanje,
 
Terwyl sijne Troupen ligt in goede ordre sullen zyn geretireert,
 
Om den wykende Vyant niet te vallen in de steert,
 
Dien sy voor een ontbaitken dagten te slikken in hare dermen.
 
Ga, sing het TE DEUM, soo willen alle Heylige sig uwer erbermen,
 
Soo deerlijk by de Engelsen op den Rosbief te komen te gast!
 
Sinjoor, is dat gebraat niet te gaar geweest, so hed au te lelijk verbrast,
 
De Franse soupe met een sjalotteke zoude u veel beter smoke,
 
Waar af u de beene niet sullen steken door u magere kooken,
 
Gelijk als nu helasi. Hoe hangt Sinjoor nu de kap,
 
Hay siet gelijk eenen uyl soo bril, en heeft den brus van die pap.
 
Is dat de Engelse Feesi, dus het Franse vlees te larderen!
 
Sy treffen de Soldooten, dat sy niet als schuymspaane en deurslage representeren;
 
Help Sant Jago, wat legt onse Militie hier gestroyt over 't velt!
 
Terwyl men kauw, dat'er nog 15. Batailjons gevangens worden getelt.
 
Wel Sinjoor, hebde geene trek nu, om den Ollander te bombarderen
 
Met uwe Amonitie-Wagens met oy, en stroy gevult, de kans sal keeren,
 
Of de Anwerpse Gasette-Mooker heeft te qualijk geprognosticeert,
 
Of hy heeft de waarheit te schreiven wat ongelukkig verleert.
 
Wat sjerren ons dese Pagatters, dese Pasquil makende sotten.
 
Kinderkens, kinderkens, gy en syt geene goede Patriotten;
 
De Burse van Antwerpen zal 't gedenken, dat dese Slag is geschiet,
 
Want dat es eene Nouvelle, die de Kooplieden geweldig verdriet,
 
Troost au goe liekens, die nog eenig respect hebt voor de Croon van Garmanje,
 
En vervrolijkt uwe hartekens met het voisken, la folie de Spanje,
 
Heeft dese Victori den Ollander den weg van vreugde gebaant,
 
Wagt gy au beurt maar, want elk qua manneken regeert ommers sijn maant.
 
 
 
Tot Brugge, by Jan Bastange, op de Minnebroers Gracht, in 't Wapen van Dorsten.

Bijlage 2
(KBH, Pfl. 15161)

Den Antwerpsen courantier in den rouw, Over 't verlies van zijne Cousijn in de Batailje van Hogstet.

 
HOe Vrienden, Sinjoor in 't swart? Pest morbleu, dat es een wesen,
 
Daar es meer droefhayt in sijn mismaakte tronie, als waarhayt in sijn Gazet te lesen.
 
Sijn Cousijn is dood, die Subsistuyt Secretaris van den Artog van Bayeren was,
 
En dit es de reden van 't manqueren van de Ollandsche en Engelsche Pas;
 
Maar patienteert au Sinjoor, die van Marlboroug es in 't leven gebleven,
 
En sal bay maniere van represailjes een aan Villeroy, en een aan den Bayer Vorst geven:
 
Pest dat es een misverstant; nau dat es tot daar toe, 't es au eerste niet,
 
Alsoo men daagelayks het contrarie van au Pronosticatie siet;
 
Maar set eens een blay tronie op een bedroeft Ert, elk quay Manneken regeert sijn moond,
 
Se moeten nau haast weg; maar dat es den bruy, se hebben haar selfs den weg geboont:
 
Niet als vlugtende Vayanden; maar als pluysende Soldooten,
 
Sinjoor ik hau ik kik een Vat Leuvens, dat se daar meenig Afsetseltje sullen looten;
 
Want say geven twee voor eene, een hauw aan den Vayant, en een Stoot-deegen aan 't Wayf,
 
Regts of slinks, als 't in Vrindschap geschiet, is 't maar een specie van tayd verdrayf;
 
Schoon dat g'au de Musiek verstoot, weet ik niet of ge daar wel een Vars op sult vinden,
 
Want het es eene versjerde circonstantie, het verlies van sulke treffelayke Vrinden:
 
Nau layt de heele correspondentie in duygen, die au soo meenige schoone Nouvelle heeft vereert,
 
Een saak is troostelayk, te weten, dat gay'er een swart Kleed bay profiteert,
 
Nau layk te wel eenen Mechelsen Raadsheer, en gelayk gay weet, dat sijn Lien van verstand,
 
Dats Freere Compagnon, als twee Ezels malkander Krauwen, blayft de liefde in 't Land.
 
Maar nau serjeus gesprooken; sau men dit niet anders konnen uytleggen?
 
't Es ommers au maniere, de waarheyt te swaygen, en 't geen gelogen is, te seggen,
 
Maar 't es te notoire, dat es waar, ay dat es den heelen bruy,
 
Om een stuk vayf of ses te heeten liegen, dat es niet, maar al de luy,
 
Dat es te art, wat raad? Indien Tallard den dans nog was ontsprongen,
 
Dan mogt men seggen, nau wy de Vayer hebben, wat bruyen ons de jongen.
 
Indien hay in sijn jeugt had leeren dansen, was hay ligt nog vry gerookt,
 
Want het es bay manquement van die exercitie, dat hay een valsche Pas heeft gemookt,
 
In Compagnie van den Artog, die gelayk gay weet, het point van eer ook bemind,
 
Het geen nog helaas tot Brussel beschrayt word, van meenig Vayer en Kind,
 
Nau point van eer àpart: sy deden haar best, en roerden me haar handen,
 
Bloed hoe ging ter op een Gerni Bleu! Hoe knersten se op haar tanden!
 
Hoe verwoed saagen die Maats! Maar d'Engelse die geen Frans en verstaan,
 
Hadden d'onbeleefthayt, dat se niemant op haar woord wouden laten gaan,
 
Daar hadde 't arm leven, daar was 't, bluds wounds sends hem al to Hel,
 
'k Moet bersten, onder al die Monsieurs was'er niet een, of hay verstont het maar al te wel,
 
En daar aan kent ge de Lien van verstant; maar of we al schayten en praaten,
 
't Was gesayt van goeden raad, en die heb ik kik tot auwen baaten.
 
Siet om hoog naar 't Weer, als den Ezel, en mookt dat gay in 't toekomende voorsigtiger sayt,
 
Want die sonder de Waard rekent, rekent tweemaal, dat es een onvervalste waarhayt:
 
Nau trauwens die kent ge niet. Wel Sinjoor, au verlies en misslag is mijn van herten leet,
 
We sullen met patientie afwagten, 't restantje van het bescheet,
 
Maar pest byloo, soo dat confirmeert, vrees ik kik waaragtig voor fataalder vlaagen,
 
Namentlayk, dat ge nog wel eenen swarten Kasak van doen sult hebben, om over 't verlies van au sinnen ook rouw te draagen.

Tot BRUSSEL, by den Doorlugtigen ARENT PITER GYSEN, die om den Slag niet anders doet als grysen.

Bijlage 3
(KBH, Pfl. 15524)

Den bedruefden Antwerpse courantier, Vertoont op d 'Eyermarkt In 't veur Huys van Henricus Aartsen, courantier klugtspel. Tot Antwerpen
By Henricus Aertssens, op d' Eyermerckt inden Parnassus Bergh met Privelegie. J,F,L vt. Vid, A,E. L,G.

[titelpagina, verso]

PERSONNAGIEN

Sinjoor AERTSENS Courantier
PORTEFROOS, en Buerman
CHABAS, een Schoorsteen-Veeger,
KEES, een Hollands Matroos.
LAUW een Dieflayer
Toneel T'ANTWERPEN, inden Parnassus Berg,

[p.1]

Eerste vertooningh.

 
SIGNOR AERSENS COURANTIER.
 
ET kan sayn, en ‘ten kan niet sayn’ et is dan woorhayd of loogen
 
Et is begod jeen verjaerde Circonstantie, et sayn nouvelles day niet en doogen
 
Hae kik van de Nagt jenen droim (ghäy moet weten in passant da kik may veul op droimen betrauw)
 
Want e kik loot waynig Couranten uyt mayn Hand goon door e kik er niet jeen stuk vayf zes in en dauw,
 
Droimde kik dan, da e kik jeenen Euyl op jeen swert veld sag liggen
 
Onder e Cargesoin van doi Muggen, (wa wilde door nauw me seggen paysde gay) swaygh, Vrindekes en loot me begoon,
 
Dieesen Euyl had jeene gevauwen Brief in sayn bek en door sag e kik Paspoirt op stoon,
 
Kik avanceer om te zien of e kik jeen weurdeken met hem con spreeken
 
Moor in dien ôgenblayk viel hem jeen Catar op et Ert en hay is de Moirt gestoiken,
 
Quom e kik heel gealtreert euten Bet, onseker wat dat te bediden had,
 
Wanneer e kik vayf Briven te gelayk ontfong of dat oins Leiger et hosepad,
 
Sau gekoisen hebben, Morbleu dat viel me soo nugteren op me Moog,
 
As offer jeen Vlieg op schieet, soo ooinstonds jaerden e kik noor de woog,

* een gemeene Kroeg [De asterisk ontbreekt in de hoofdtekst, maar zal waarschijnlijk bij ‘de woog’ hebben moeten staan.]

 

[p. 2] Door Sadt Diel Francen de Messen-mooker, day sogh als jeenen bedruegen Jued met vals Gauwd:

 
En door quam Pieer de Nogel-Smit, pest bygod! die sag precies layk jeenen Tibaud:
 
Hain Pof stond onder de Schauw, en suchte dat de Lamp van Tresoir viel,
 
Kees Smaut sprak niet jeen enkel woird of et wos bay den Duyvel en op sayn Siel.
 
Say e kik Vrindekes altereert auw niet te seer, jaerd en wild dat vluken looten,
 
Twoird was nouw uyd de Mond door qam Lauw de Dieflayer ay sag! layk jenen desperooten,
 
Precis of ay et Vier op den Helle Wogen sauw stoiken,
 
Ent schielde gieen Hoor of Ay had int in koomen Als en Bieenen gebrooken,
 
Over Dries de Klark vonden Bloey, die jeen uperken Alssem Bier had vuer hem stoon:
 
En ad Hain de Plamuerder em niet me bemoeyt, twasser met jeen stuk Vayf Ses gedoon.
 
Nou die Rescontre wierd gecesseerd door Middelloosi van goey Vrinden:
 
Begon e kik dan met jeen goey grotie te discoureren, moor kik kon begad gieen gehoir vinden;
 
Jaerden e kik dan geel verstoird noor de†Cantiin op de Bierkaey,
 
Door was pardu niet jeenen Mensch, soo da e kik von door noor de*vlaeykes laey
 
Gonk. Help sinte Marcoen, wat wos door jeen Confusie en Consternaeti
 
'Twas jeen Notuerelayke vertoining van S: Antheunis Temtotie
 
Cabas de Schoirstein-veiger ad ieen Bloid Mes twiee spanne lank, en swoer op sain arme Siel
 
Dat soo hay, en sen Breur, en sen Cousain nen Ollander vonden te kierven dat hay in hondert stucken viel.
 
De Eeile Compagni trilde van schrik en ad Messuer hem et Mes niet euyt de And gekregen,
 
Hay ad jeen gieelen Bos Caroiten die voir et Schapproy honk ent midden deurgeriegen
 
[p. 3] T'beste woirt wos Schuyffelbaud, Cappoen, Bogger, en Guyt,
 
Moor sjeust as oft ons Heer gaf wierd hay quoolayk, en Spoig al sayn Colleer uyt
 
'T geen wel de 'Elft op maynen Condee viel, ad e kik doe gieen oirsook om te sayn gestoirt?
 
En om hoor wier te Karregeiren jarde kik sonder main gelag te betoolen voirt
 
Door is nog wel jeen Ploots vayf ses door e kik gewoon ben te Compareeren,
 
Moor met deuse verduvelde tayding is alles soo Comfuys da e kik mayn nie weet woor te kieren,
 
*Andries Craspo, is nog wel de geposeerste en serieuste Cantayn
 
Moge kik door jeen alf Uurken passeeren: Pest! wie mogh dot sayn
 
Die gins soo druvig oonkomt! ba sioesus tes de lange Roede,
 
Mayn Hieer portfroos, hay siet layk jeenen verwoede!
 
Mayn Hieer Portefroos, siet vrindekes wot de druef hayd doet,
 
Mayn Hieer Portefroos, pest mordiu! door sjaerd mayn† Hoedt.
 
PORTEFROOS
 
Ah Sinjoor Arsenico! ach! hauw main dat ten besten
 
De druefheyd hauwd main sinnen soo gecaptiveert, vreese kik da 'k ten lesten
 
Nog dul en euytsinnig sal wierden: tis ommogelayk dat jeen Eerleyk Man,
 
Tes ommogelayk seg e kik, tes intolerabel dat ayt verdrogen kan!
 
Verwondere kik may dat g ou nog soo wel hauwt, tes jeen visible Grotie
 
Hedday ooyt swoorder Malheur gehooirt? O Hel! O Temptoti!
 
O vermalledayde Geusen hoe hed dey ons geruineert
 
D'jeele Fransce en Bajersche Arme in Spoondren! door is Hoit nog Stiart
 
Te vinden, en au Cousain die jonge Blom? ARS: hoe! wat wilde door me seggen
 
Is Cousain dooid? PORT: O joo! ARS: ay may! daes den Euyl die e kik op et veld sag leggen

[p. 4] Ay may, ay may. PORT: bid e kik sinjoor Arsenico bedoort en goo wa in Heuys Soo et jeen jgelayk et sayn, heb e kik jeen Vrauw ons Hieer wieet s'es mayn ook geen klayn Kruys.

Tweede vertoning.

KABAS, de Schoortien veger uyt met jeen Mes inde Hand

 
Kabas.
 
Pardeu da e kik mayn Ert niet met vleuken soulojeerden sou e kik in jeen menuit bersten,
 
Wie hieet van sayn lieven soo jeen Massocre belieft gieen Jeud, gieen hayjen, gieen Kiarsten,
 
Gieen Duyvel nog Dooit, ach! mog e kik nau soa gelukkig sayn
 
En nen Ollander te Rescontreren sou e kik hem Hooft euyt de pain
 
Helpen, ik stiet hem met da Mes door Long Liaver Piens en diarmen,
 
Of mainde gay om da e kik jeenen Schortien veger zay da e kik gieen Côrosy heb: och Ermen,
 
Isser nen Ollander dat hay begod de sook defendeert
 
Woor sayde poltrons, woor sayde schayte broekken hedde Per dui niet als swaygen geliert,
 
De beste euyt den hoop, met hauwen steken schieten of Cannonere
 
Spreekt da au de Duvel hool.*KEES. Wel schurk moetje al de leuy affronteren,
 
Zoo ie jou Ribben lief hebt so houd den Bek toe.
 
[p. 5] CABAS. Holla da comt begod, wel kierel say day au lieven moe.
 
KEES. Ey vrinde stae Ruym wee sellen dat eens klaren met goed fatsoen,
 
Wel swarten Hond Pieter Messer Beuls-Kind wat wouje den Hollander doen?
 
Spreek nu Lucifer wat scheelter aan seg Noordsen Bock?
 
CABAS. Men Hieer met au permissi kik luyster nor't sloon van de Klock,
 
Moet e kik de Keuken-Moogt er Schauw by de Koir deeken nog goon vegen,
 
En gelayk gay weet Liens van fatsoen en lootmen niet giem verlegen
 
Men Hieer Auwen Dienoor, pardu hauwt au gerust sto wa va me Layff af
 
KEES. Holla swarten Deuvel, sta Morbleu of ik snyje den hals af,
 
Lang hier dat Mes. Hond, dese Reis zal ikje door de Vinger zien,
 
Maar soo het weer gebeurd, dat ik u Quaat hoor spreken van eerlyke Lien
 
Sal ik u met alle vrind schap soo treffeleyk bastonneren, dat ge, met geen twee Ducaten Slangen
 
smout, u gebroken Ribben suld smeeren. KEES BINNEN.
 
CABAS. Is hay weg? das nen dullen Pest, dats wel geschappieert,
 
Mog e kik best maine vieerde goon eer hay weeromkieert,
 
Nou ben e kik niet verwondert dat onse Aorme soo schandelayk is gesloogen
 
Want door sulke Moots koomen, mag de Duvel er de hiele Huyt afdrogen. CABAS BINNEN.
 
AERTSENS, met jeen laange Mantel en jeen Rauw Lamper.
 
Ach May! dat es jeen druefhayt door lee nou de hieele Correspondentie
 
Door is nau den Euyl opt veld, woor van e kik Mentie,
 
Gemookt hebt int Proémie van Main discours; ach Pest!
 
Ad é kik maynen Cosayn moor Connen behauwen, gof e kik de jer van al de Rest,
 
 
 
[p. 6] Cosayn! Cosayn! dat gay Concipieerde main droefhayd en groot beswooren,
 
Gay mugt dan sayn woor gay wilt, gen sauter niet jeen Hoor te beter om voren,
 
Ay May! men Eert schaynt te beirsten van enkel rauw en spayt
 
Ben e kik niet allieen maynen Cosayn, moor selfs maynen grooten Correspondent quayt:
 
T was jeen Jongman van goey hoop, en soo genegen tot wel voren van ons Notie
 
Dat hay altoois de Progressen van de Vyanden secreteerden: wos dat niet jeen goey Groei?
 
Soo hay moor yt tot ons favoor bedencken ofte vinden kon
 
As par Exempel de Dooit van nen Ollander, dan swoor hay dat ee hieel Battaljon
 
Den Hals was gebrooken: jugeerd nau wat hay in swoorder affaires dee?
 
Lauw den dieflayer
Comd droncken in al Zingende
 
Betteken voer no Marie mont die voeren wil voor mee.
 
*Aauw Morbleu voele kik begod jeen swakhayd in mayn Bienen sinken,
 
En da was de Reede da e kik moor as twee euren op mayn Knien heb sitten drincken,
 
In Compagnie van Cabas, Hain Pof en al die froje Lien:
 
Pest begod hoe sieday zoo dreuf Hieer Arsenico? wat wil dit bedien:
 
Of iset om da ou Courant soo schandelaykes geaffigieerd?
 
Of' esset per avantuer om dat ayder au auw Corigeert?
 
Doe begodt niet as den Ond die noor den Klippel loopt sie van woor et comt,
 
Klopt jeens op au Ert, hoddy niet jeen haymelayk gebrek? verdomt
 
[p. 7] Spreckt. ARS. Och Lauw hoe Comday soo beschonken?
 
LAU: de oirsook is om dies wil.... daarom.... te weten om da e kik heb gedroncken,
 
In Companie van Cabas segge kik, en jeroen de Mosselman,
 
Se siitten nau int Geuse Herreberrigsken en sayn al oon de vayfde Kan,
 
Verkes Leuvens, Cabas heet jeen disperote appoplexi,
 
Hay is soo vol layk en Oirlog Schip en noor e kik et sie
 
Worde kik er van gedrayght; moor Apropo terwayl de sooken nou soo sayn,
 
En datge met al au lomenteren en krayten ouwen Cosayn
 
Nietweer om kraygen mogt, saude niet Corieoos wesen,
 
Om jeen Sonnet van Hayn Karwee? hau door want e kik en kan niet leesen
 
Moor heb e kik het onder 't faveur van nen Pot Leuvens van buayten gelieerd
 
Moor loot de de auwe Peirten, en Mookt dagger de sin niet van verkieert.
 
ARS: 't sal Mogelayk tot souloos sayn moor ondbied de goey vrinden,
 
Sal e kik per Avonteur hier op bieter de voys als op de batolje vrnden. [sic]

Gezang
Arsenico singt

 
Peer Jeroen en Creupele Steven
 
Comt dan voirt
 
Hodde wel oit van al au leiven
 
zuliks gehoirt
 
*Huylt dan goey lie dat ick het sie
 
Charivari

[p. 8]

 
Ioost Crapo den Olisloger
 
sit en siet.
 
Kerste puayt en Diele Swooger,
 
Es vol verdried
 
Huylt dan goe lie, &c.
 
Door leedt nau al de jeer in Duygen
 
door die doit
 
Woor sal e kik nau Nouvelles suygen
 
uyt maynen Poot.
 
Huylt dan goey lie &c.
 
 
 
Pest begod t sayn druve sooken
 
ben e kik as verrukt
 
Tes om me desperoot te mooken
 
as et wel luckt
 
Huylt dan goey lie, &c.
 
 
 
Dat sayn begod nau twee Batoiljes
 
soo voor en noor
 
Pestige Geusen helsche Canoljes
 
O! droeve moor
 
Huylt dan goey lie, dat ik het sie
 
Charivari.
 
AES. en kan e kik niet meer singen Vrindekes, al was er mayn leiven mee verbeurt
 
Want as me dat te vuer komt tis of e kik metet Hoir noor d'Hel wier gesleurt,
 
Bedank e kik de Vrindens van er goeje wil en Consolotie
 
En Rekommandere kik may vrindelayk in u aller goey Gratie.

[p. 9]

Aertssens Singht
Het Koor repeteert de dry laetste Regels.

 
Com Peer Cameraet
 
En Diel, mene Maet,
 
Pest! geeft me dan wat soulaes
 
En set jeen luttel aen de say
 
Al t geene ons brenght droefhaeyt bay:
 
Moor doeget soetkens, en gieen geraes.
 
 
 
En of g ou Hert
 
Nou al verjert
 
En het grysen helpter niet
 
Dôorom soo geef ik mainen raet
 
Dat ayder een noor Craspo gaet
 
Volght main wille, alsoo het hiet.
 
 
 
Sa Lau, Cabas,
 
Com Volg me ras
 
Kees mogh ock met ons gôon
 
Moor leght dat Mes dan euyt ou Handt
 
CABAS die heet door op gieen Tandt
 
Want way ons t pluyse nie en verstoon.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

auteurs


Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


datums