Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 16

[p. 62]

Signaleringen

Weyerman: betrouwbare bron?

In het Repertorium van Geschiedschrijvers in Nederland (1500-1800) zijn de geschiedkundige werken van Weyerman niet opgenomen. Geen Historie des Pausdoms, geen Konstschilders. Arnold Houbrakens De groote schouburgh der Nederlandsche konstschilders en schilderessen daarentegen weer wel. Je vraagt je af waarom historici de werken van Weyerman, waarvan de historiciteit zich reeds lang bewezen heeft, naast zich neerleggen.

In de inleiding definiëren de samenstellers het begrip ‘historisch werk’ en daarmee geven zij aan welke criteria zij gehanteerd hebben bij de keuze tussen wel/niet opnemen: ‘werk [...] dat tenminste in zijn geheel of in een aaneengesloten gedeelte een bewust aangebrachte rangschikking van geschied- en/of oudheidkundig materiaal bevat met de primaire bedoeling het (nabije) verleden als zodanig getrouw weer te geven [...]’ Even verder, op dezelfde pagina (p. xiii), schuiven zij Weyerman welbewust terzijde, omdat hij de bedoeling zou hebben gehad het verleden op aangename wijze te beschrijven. Weyerman zou slechts populaire compilaties van fictieve historische anecdotes en vertellingen hebben geschreven. Niet geschikt dus voor opname in het Repertorium.

Het lijkt een gemiste kans voor de historici. Immers, Broos' Tussen zwart en ultramarijn laat al zien dat het met het fictieve gehalte van de anecdotes behoorlijk meevalt. (Zelfs de verhalen, verwijzingen in Weyermans tijdschriften blijken steeds meer op waarheid te berusten). Door Weyerman niet op te nemen in het Repertorium, wordt veel geschiedvorsers een kans ontnomen Weyerman als historische bron te gebruiken. En dat alleen maar omdat Weyerman zijn lezers wilde vermaken. Wederom wordt hiermee literatuur afgewezen als geschiedkundige bron. Want: literatuur is per definitie onbetrouwbaar.

Het Repertorium is overigens samengesteld door E.O.G. Haitsma Mulier en G.A.C. van der Lem, en in 1990 uitgegeven door het Nederlands Historisch Genootschap te Den Haag (Bibliografische Reeks van het Nederlands Historisch Genootschap, deel 7).

M. van Vliet

Weyerman: onbekende bron?

Een repertorium waar de degelijkheid van afstraalt, is De Oudheid in het Nederlands, Repertorium en bibliografische gids voor vertalingen van Griekse en Latijnse auteurs en geschriften, samengesteld door P. De Rynck en A. Welkenhuysen, ‘bestemd voor wie op zoek is naar betrouwbare informatie over Nederlandse vertalingen van Griekse, Latijnse, profane of christelijke, geschriften uit de Oudheid’ (p. 9), waarbij ‘vertalingen’ ruim opgevat moet worden: ook bewerkingen en navolgingen zijn zo veel mogelijk opgenomen. Met deze langverwachte opvolger van Geerebaerts Lijst van de gedrukte Nederlandsche vertalingen der oude Grieksche en Latijnsche schrijvers uit 1924 (waarin alleen profane auteurs zijn opgenomen) is er een modern lexicon beschikbaar gekomen dat niet alleen gebruikt kan worden om te weten te komen wie welke klassieker vertaald heeft, maar dat zeker ook als standaard dienst kan doen bij het annoteren van historische teksten. De in die teksten voorkomende -vaak afgekorte- auteursnamen en titels van klassieke werken, bijvoorbeeld onder motto's of in noten, zijn eenvoudig terug te vinden in de alfabetische lijst (waarbij de Griekse en Latijnse auteurs niet van elkaar gescheiden zijn, zoals wel in de Lijst van Geerebaert is gebeurd) en er kan naar verwezen worden met standaardnamen en -titels die door de samenstellers zijn gekozen.

Niet alle verwijzingen naar de vertalingen zijn voor de gebruiker van het Repertorium bevredigend. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen belangrijke en, gezien het totale oeuvre van een auteur, niet zo belangrijke vertalingen. Tot de laatste categorie behoren de voor ons juist interessante vertalingen van fragmenten of gedichten door

[p. 63]

literatoren uit de zeventiende en achttiende eeuw. Bij volledige of belangrijke vertalingen worden bibliografisch volledige referenties gegeven, maar bij de overige, meestal te vinden in de rubriek ‘Aanvullende opmerking’, wordt meestal helaas volstaan met de naam van de vertaler en het jaartal waarin de vertaling verschenen is. Via Geerebaert of een ander bibliografisch hulpmiddel dat in de eerste afdeling van het boek genoemd wordt, moet de gebruiker dan maar uitzoeken in welke publikatie (een almanak bijvoorbeeld) de vertaling te vinden is.

Naar Weyerman wordt eenmaal verwezen, en wel naar zijn vertaling van vijftien gezangen van Anacreon in Den Persiaansche zydewever uit 1727. Dat Weyerman eerder al gezangen van Anacreon vertaald en gepubliceerd had in Den Echo des Weerelds is de samenstellers ontgaan. Ook zijn vertalingen van enkele gedichten van Sappho in De levensbeschryvingen der konst-schilders hebben ze niet opgemerkt. Nu wordt de indruk gewekt dat de oudste Sappho-vertalingen in het Nederlands pas in 1788 verschenen, van de hand van P. Boddaert jr. Voorwaar is hier weer een schone taak weggelegd voor Weyerman-vorsers.

M. de Niet

Schouten en Pek: Weyerman-bezitters

In De Boekenwereld van februari 1993 verscheen van Casper Gijzen een informatief artikel over de Dordtse reder Jan Schouten (1786-1852). De vermelding dat Schouten een aantal tijdschriften van Weyerman gehad moet hebben, blijkens de veilingcatalogus die na zijn overlijden werd opgesteld, was voor mij aanleiding de catalogus zelf te raadplegen.

Naast zijn werk in de scheepsbouw was Jan Schouten lid van het hoofdbestuur van de vrijmetselarij. Bovendien was hij een fanatiek verzamelaar: van prenten, tekeningen, handschriften en van boeken. Eind 1852, na Schoutens overlijden, deed het Amsterdamse veilinghuis C. Weddepohl de catalogus van de omvangrijke collectie verschijnen. Het tweede deel omvatte Schoutens bibliotheek met ruim 3800 kavels boeken op het gebied van godgeleerdheid, oudheden, wereldlijke en vaderlandse geschiedenis, politiek en staatkunde, wapen- en penningkunde, aardrijkskunde en literatuur.

In het Leidse exemplaar van de veilingcatalogus (sign. 1165 F 1) zijn de kavelnummers voorzien van aantekeningen over de koper en de prijs die ervoor betaald is.

De werken van Weyerman zijn ondergebracht in de rubriek ‘In- en uitlandsche oude en nieuwe letterkunde [...]’. Kavelnummer 781 betreft De Doorzichtige Heremiet, Het Oog in 't Zeil, en Den Persiaansche Zydewever, en werd gekocht door ene Pek (Peck?) voor f 0,70. Dezelfde Pek kocht ook kavelnummer 783, Den Echo des Weerelds, voor f 0,60, en kavelnummers 784 en 785, respectievelijk Den Amsterdamschen Hermes en De Rotterdamsche Hermes, tezamen voor f 0,60. Voor Den Ontleeder der Gebreeken (kavelnummer 787) lijkt Pek geen belangstelling te hebben gehad; dit werk ging van de hand voor f 0,40 aan een zekere Penha.

Voor zover ik heb kunnen nagaan, bezat Jan Schouten behalve deze 7 titels geen andere werken van Weyerman. De koper van de eerste zes genoemde werken, Pek, lijkt een liefhebber van Weyerman te zijn geweest: zijn naam komt in de met de hand geschreven notities nog maar twee keer voor. Wie achter de naam van Pek schuilgaat, is mij niet bekend.

M. van Vliet

Secrete Penitentie

Het tijdschrift Secrete Penitentie bestaat al vanaf 1989: een tijdschrift dat drie maal per jaar verschijnt en bijdragen levert tot de geschiedenis der Nederlandse satire.

De redactie verschuilt zich achter de welsprekende namen M. Eritreo, Johanna Fenyn en Dirk Smout. Alleen het redactieadres lijkt echt: Krommeland 5, 1981 BR te Velsen-Zuid.

In het eerste nummer legt de redactie uit waaraan het blad zijn bestaansrecht ontleent, namelijk de chronische verwaarlozing van alles wat satire is binnen het Nederlandse literair-historische bedrijf. Verschillende in satire gespecialiseerde auteurs hebben hun

[p. 64]

bijdrage al geleverd (voor campisten geen onbekenden), onder wie Peter Altena en Karel Bostoen. Andere auteurs schrijven onder pseudoniem, zoals de zogeheten Deken Daalberg, die met zijn geslepen pen het voorzien heeft op geleerde neerlandici.

Secrete Penitentie is een blad over en vol met satire. Abonnementen zijn niet mogelijk. Het is niet in de winkel verkrijgbaar.

M. van Vliet

Nederlands Persmuseum

Van de ruim 17.000 titels van periodieken die in het Nederlands Persmuseum bewaard worden, is slechts een klein deel opgenomen in de CCD (Centrale Catalogus van dag-, nieuws- en weekbladen van algemene inhoud in Nederland). Voor boekwetenschappers, literatuur-historici en andere onderzoekers was dit een handicap, vooral ook omdat de titels van pamfletten en boeken uit de collectie in geen enkele lijst of catalogus voorkwamen.

Inmiddels heeft Susanne Gabriëls, werkzaam bij het Persmuseum, een ‘werkuitgave’ gemaakt van de collectie van vóór 1800. Nederlandstalige periodieken zijn erin opgenomen, evenals Franstalige die in de Nederlanden zijn verschenen. Gegevens over verschijningsfrequentie, voorlopers en opvolgers van periodieken worden niet vermeld; wel worden auteurs- of redacteursnamen genoemd voor zover die te achterhalen waren.

De Lijst van publikaties gedrukt in de periode voor 1800, berustend in het Nederlands Persmuseum (ISBN 90-73735-04-1) bestaat uit twee delen: het eerste deel bevat de titels van periodieken en het tweede deel de eenmalige uitgaven, boeken en pamfletten. Het geheel is ontsloten door diverse registers: op namen, plaatsen, jaartallen en op signatuur.

M. van Vliet

Bibliofiele uitgaven AD&L

De kleine Amsterdamse uitgeverij AD&L (Abrahamse, Dijstelberge & Van der Lee) begint zo langzamerhand naam te maken met haar bibliofiele uitgaven op het gebied van de historische Nederlandse letterkunde. Reeds vijf fraai vormgegeven werkjes bevat dit fonds. De teksten zijn, zoals gebruikelijk bij AD&L, niet geannoteerd. Wel zijn ze voorzien van een bescheiden nawoord.

Onlangs verscheen de bibliofiele uitgave van Johannes Kinkers De Post van den Helicon no. 12 (editie en nawoord van A.J. Hanou; ISBN 90-74727-02-6). Los bijgevoegd is de ‘Nieuwe Kaart van den Hollandschen Helicon. Naar de Jongste Ontdekkingen. 1788’. Op deze kaart zijn verschillende ‘literaire’ landen, streken of straten te vinden, die als het ware genres representeren.

De uitgave is te bestellen bij uitgeverij AD&L, Amstel 130c, 1017 AD Amsterdam (f 15,- incl. porto). Men kan het boekje ook zelf ophalen bij Wouter Abrahamse, Instituut voor Neerlandistiek van de Universiteit van Amsterdam, Spuistraat 134, kamer 458 (f 12,50).

Op dezelfde wijze is Al wat wenschelijk is van Arend Fokke Simonsz verkrijgbaar (f 9,95 incl. porto). Deze uitgave bevat een dialoog tussen een oude heer en een modieuze jongeling, waarmee Fokke Simonsz de spot drijft met de oppervlakkigheid van het nieuwjaarswensen. Ze is geëditeerd en voorzien van een nawoord door Marco de Niet.

De drie overige edities bevatten zeventien-de-eeuwse teksten: De pest tot Napels van Reyer Anslo, Amstels-Eglentiers trouwe landsatensklacht en hertsgrondighe offer van Theodoor Rodenburgh en een keuze uit Uytheemsen oorlog, ofte Roomse min-triomfen van Matthijs van der Merwede.

Met deze bibliofiele edities geeft AD & L een aantrekkelijk ogende en veel belovende reeks uit.

De redactie