Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 16

[p. 24]

Campo Revolutionair?!
Peter Altena

In de politieke literatuur van de laatste decennia van de achttiende eeuw beperkt het geheugen zich doorgaans tot de vaderlandse heiligen en booswichten uit de staatkundige geschiedenis: Claudius Civilis, Van Oldenbarnevelt, De Ruyter, de gebroeders De Witt, alle Willems. Literaire helden en schurken van de voorbije jaren lijken in de eigentijdse polemiek een ondergeschikte rol te spelen.

Een belangrijke uitzondering vormt Vondel, die dankzij zijn satirische uitvallen naar Maurits in de politieke discussie onverminderd inzetbaar bleef. Wanneer Petrus Burmannus Secundus in 1771 satirische verzen van Vondel in het Latijn vertaalt, wordt de politieke strekking van deze uitspanning - ondanks Burmannus' sussende uitleg dat het hier om een poëtische oefening ging - door Orangisten feilloos getaxeerd. In 1792 startten de Dordtse patriotse uitgevers De Leeuw en Krap in samenwerking met collega's uit Bergen op Zoom de uitgave van de verzamelde werken van Vondel. Het patriotse stigma van deze uitgave werd nog versterkt doordat de tekstverzorging in handen gesteld was van de radicale dominee Bernardus Bosch.

Een andere uitzondering was Jacob Campo Weyerman. Vermeldingen in 1787 en 1795 getuigen van Campo's revolutionaire actualiteit.

In 1787 verschijnt de Nieuwe Oranje Litani. Zeer stichtelyk. Om devotelyk gebeden te worden, door zyne H. en alle zyne lieve Oranje-vrienden. Dit anti-Orangistisch pamfletje telt 12 pagina's en is volgens de titelpagina uitgegeven ‘In Holland, 1787’. Het exemplaar dat ik zag, berust in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag (sign. 3114 B 37 /2). De Nieuwe Oranje Litani vraagt een reeks helse heiligen om voorspraak. Geopend wordt de reeks met de ‘Heilige Beëlsebub’ en de ‘Heilige Lucifer’, aan wie gevraagd wordt om zich over ons te ontfermen. Een nieuwe reeks heiligen die voor ons moeten bidden, volgt op pag. 4: H. Jaco, H. Cartouche, H. Machiavellus’. Op pagina 7 lezen we over ‘H. Hobbes, die stellig leerde, dat het regt aan de zyde van de sterkste was’. Weyerman komt op p. 10 aan bod. Aan Beëlsebub worden tal van smeekbeden voorgelegd, o.a.:

Dat gy de Schryvers, Manson, Luzac, Hofstede, van Goens, en de Heeren galgebrokken Schryvers van de Haagsche en brielsche Couranten, met den Geest en het vernuft van Juvenalus, zwift, Rabelais, Boileau Campo Wyerman, en Compere Matieu wilt bezielen, op dat de schatten die zy my kosten toch niet vergeefsch verspilt worden, en zy de bekwaamheid mogen hebben, om die malle Jongens die de Patriotten hunnen Souverain noemen, belachelyk en gehaat te maaken, en hun by alle buitenlanders als de oorzaaken van de troebelen, het verval en den ondergang van de Republiek te doen voorkoomen.

De talentloos geachte Orangistische publicisten zouden school moeten gaan bij satirici als Weyerman om echt effectief te worden - en de hoogste macht (het volk?) te

[p. 25]

ridiculiseren. Wie Compere Matieu in deze slordig gespelde serie is, weet ik niet (Prior?). Het satirische vernuft van Weyerman wordt in de gedaante die Kersteman Campo schonk (Wyerman) aan de vergetelheid ontrukt. Diezelfde Kersteman wordt wel verantwoordelijk gehouden voor de Brielsche Courant.

Enkele jaren later treedt Weyerman andermaal op als leermeester. In het tijdschrift De domkop of Nationaal Volks-boek (UB Amsterdam, sign. 374 B 4-6) in het tweede deel (1795-1796), wordt de geest van Weyerman tweemaal om assistentie gevraagd. Enige hulp kon het tijdschrift, uitgegeven in Amsterdam door ‘de burgers J. Verlem en R. Dóll Timman’ wel gebruiken. Het tijdschrift bepaalde er zich niet toe de Oranjecollaboratie van de voorbije jaren in het algemeen te hekelen; namen en adressen werden genoemd. Zo moet in het eerste deel, op p. 91 ene Jan Weyermans, berucht Oranjeklant in Vlissingen, het ontgelden. Een dergelijke ‘particularizerende’ werkwijze bleef niet zonder gevolgen: uitgever Verlem, die als slachtoffer van de repressie van regenten en Oranje beschikte over ruime ervaring in het rasphuis, moest toezien hoe in december 1795 zijn Domkop in Amsterdam werd versnipperd door de nieuwe revolutionaire machthebbers.

In deel 2 wordt met Weyerman stilgestaan bij de lessen van het gevang. In no 57, op p. 51 schrijft Candidus in een brief:

Campo Weyerman, zaliger gedagtenis, verhaald ons, dat hy op de gevangen Poort eerst redelyk heeft leeren denken. Is het dan wel te verwonderen, dat wy, daar wy thans niet meer in hoop, maar in aanschouwen leeven, ook nu eerst redelyk moeten leeren denken?

Aan de revolutionaire verwachtingen werd kennelijk in 1795 en 1796 allerminst beantwoord. De ontnuchtering scherpte het inzicht. In een latere aflevering laten de uitgevers weten dat dat scherpe inzicht de uitgevers dreigde te beschadigen. In no 62, op p. 95 zeggen de uitgevers in het vervolg geen naamloze stukken met persoonlijke beschuldigingen meer te publiceren. Bovendien verweren zij zich tegen het kwade gerucht als zouden de auteurs van anonieme laster per publikatie zes stuivers moeten betalen aan de uitgevers:

houdende alle dergelyke verspreiders en betichters, voor lasteraars en eerdieven, die in het donkere als een nachtuil, vuilaardig braave Vaderlanders zoeken te beledigen, en zullen dezelve, indien zy openbaar en kenbaar worden, in de handen van de Justitie leveren, om hun naar de wet te straffen: wyl zy nimmer zoeken naar de plaats van CAMPO WEYERMAN.

Als ik die passage goed begrijp, hebben de uitgevers er geen zin in om te eindigen als Weyerman. Om die reden willen zij verschoond blijven van de beschuldiging dat zij laster publiceren om er zelf beter van te worden. Wie dergelijke beschuldigingen uit, zo menen de bedreigde uitgevers, verdient het zelf te brommen.

In deze revolutionaire jaren bleef de geest van Weyerman levend en kreeg zijn levensverhaal de betekenis van modern exempel.