Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 11

[p. 27]

Signaleringen

Eindelijk is er in Nederland een bloemschilderij van Weyerman ‘in levende lijve’ te bewonderen. Op de grondvergadering van 9 januari jl. deelde de heer De Kruys mee dat het onlangs vernieuwde Noordbrabants Museum in 's-Hertogenbosch Weyermans bloemstilleven met vaas in bruikleen heeft gekregen van het Rijksmuseum Amsterdam. In de zogenaamde Van Lanschotzaal heeft men dit fraaie boeket voor onbepaalde tijd tentoongesteld.

Op donderdag 21 april spreekt mevrouw M. d'Hane-Scheltema over ‘De stem van Juvenalis’. Voor lezers van de Mededelingen en de satirische literatuur behoeft mevrouw d'Hane geen introductie. In het tweede gedeelte van haar lezing komt de opmerkelijke weerklank van Juvenalis in de 17de en 18de eeuw aan de orde. De lezing, georganiseerd door de afdeling Amsterdam van het Nederlands Klassiek Verbond, vindt plaats in de aula van het Allard Piersonmuseum, Oude Turfmarkt 127, Amsterdam. Aanvang 20.00 uur.

(P.A.)

Rectificatie

In mijn artikel ‘Doldriftiger Monster verscheen ons noit aan de Maze. Jacob Campo Weyerman en Rotterdam.’ (MedJCW 10 (1987), nr 3) zijn enkele ongerechtigheden geslopen.

Allereerst is tussen pagina 82 en 83 zo'n anderhalve regel weggevallen. Men gelieve te lezen: ‘Zie ik goed dan is deze opvatting over het uitgeven debet aan de conflicten, die Willis kreeg met zelfbewuste auteurs als Poot en Weyerman, ...’

Voorts wordt Willis' uitgave van Poots Mengeldichten hardnekkig onjuist op 1718 gedateerd, dat moet natuurlijk 1716 zijn. De hofstede in noot 18 heet overigens Jerusalem.

Tenslotte: een afbeelding en transcriptie van het Rotterdamse verbod (zie p. 86 van bovengenoemd artikel) zal t.z.t. in de Mededelingen worden opgenomen.

(P.A.)

H.M. de Blauw publiceerde eind 1987 in de befaamde Aula-reeks Nederlandse letterkunde I, waarin een overzicht wordt geboden van de Nederlandse letterkunde van de Middeleeuwen tot het einde van de 18de eeuw. In het overzicht worden traditionele stiefkinderen wat lieftalliger behandeld. Naast De Blauws oogappel Van den Burg

[p. 28]

komt Weyerman herhaaldelijk voor. In een van de volgende afleveringen van de Mededelingen uitvoeriger aandacht voor het boek van De Blauw, dat alleen al vanwege het prachtige schilderij van Jan Ekels II op de omslag verdient aangeschaft te worden.

(P.A.)

Pas op, oh la la - In een bundel met ‘800 jaar spel, spot en humor in Nederlandse verzen’, die in 1987 bij Walva-Boek in Apeldoorn verscheen onder de titel Pas op, de dichter lacht, treffen we op pagina 38 Jacob Campo Weyerman aan. De samenstellers Piet Barneveld, Jan Heerze en Jan de Zanger ontleenden aan Den vrolyke Tuchtheer een oh-la-la gedicht, dat in de editie Hanou op de pagina's 98 en 99 afgedrukt staat. Het gedicht ‘De zogenaamde oogzalf’ is wel wat gemoderniseerd. In de inleiding voeren ze voor de toelaatbaarheid van modernisering Komrij op als autoriteit, die immers in zijn bloemlezing uit de 19de en 20ste eeuwse poëzie op hetzelfde standpunt stond. Ook de redactie van de Griffioen-reeks is die mening toegedaan.

Zéér ironisch is in dit opzicht Komrij's verdediging van de oospronkelijke spelwijze in zijn recente bloemlezing uit de 17de en 18de eeuwse poëzie: ‘We bereiken een tijdstip in het verleden waarop elke poging de tekst te moderniseren het poëtisch beeld te kort doet en de verrassingen die de verscheidenheid biedt elimineert.’ Daarmee staat het fabeldier Komrij ineens tegenover de Griffioenen.

Het vers van Weyerman verliest door de ingrepen het een en ander aan assonantie. Tot onzin leidt het weglaten van asterisken. In de oorspronkelijke tekst is sprake van arts Lude***, in de bloemlezing heet de kwakzalver Lude. Zo lijden begrijpelijkheid en metrum mee. Het blijft natuurlijk een amusant vers, al heeft de ‘dirty joke’ (say no more, say no more) wel een lange baard.

(P.A.)

Weyerman-Van der Heyden.

In deze kolommen is nog niet gesignaleerd Lyckle de Vries' monografie over Jan van der Heyden (Amsterdam, Meulenhoff/Landshoff, 1984). Van der Heyden was niet alleen ‘Uitvinder der Slange-Brandspuiten binnen Amsterdam’, maar ook schilder.

In deze monografie, intussen voor een afbraakprijs in de ramsj (van de ICOB-boekhandels), besteedt Lyckle de Vries ook aandacht aan Weyermans Konstschilders. De Vries, die al eerder getuigde van zijn bekendheid met het kunsthistorisch werk van Weyerman, publiceerde als bijlagen de Van der Heyden-bio's van Houbraken en Weyerman. De Vries' tekst en Van der Heydens schilderijen rechtvaardigen aanschaf.

(P.A.)

Weyerman-Vianen.

In het historisch tijdschrift voor het ‘land van Vianen’, In het land van Brederode is de laatste jaren veelvuldig aandacht gevraagd voor de betrekkingen van Weyerman met de vrijstad Vianen. Vooral redacteur A.C.N. Koenhein heeft zich in dit opzicht verdienstelijk gemaakt. De lezers van de Mededelingen kennen hem dankzij zijn substantiële bijdragen, al te bescheiden ‘enige aantekeningen over Viaanse personen en situaties, voorkomende in Weyermans werken’ gedoopt (gepubliceerd in Mededelingen 7 (1984), pp. 49-55; 8 (1985), pp. 1-12).

Het tweede deel van het Mededelingen-artikel is nu in licht gewijzigde versie verschenen in In het land van Brederode 11 (1986), pp. 64-73, onder de titel ‘Van vrije vogels en Viaanse reigers; enige aantekeningen over naar Vianen gevluchte personen, beschreven in Den Voorlooper van de Kronyk der Bankrotiers van Jacob Campo Weyerman.’ Nieuw zijn de afbeeldingen van het koffiehuis, dat in Campo's werk en in Koenheins artikel een belangrijke plaats inneemt, en van Jean Henry Huguetan, van 1710 tot 1725 drost van Vianen. In de Mededelingen en nu In het land van Brederode stelt Koenhein een publicatie in het vooruitzicht over de Verdeediging van Jacob Campo Weyerman tegens Alexander le Roux. Wat Koenhein tot nu toe publiceerde over Weyerman wettigt reikhalzendheid.

(P.A.)

[p. 29]

Weyerman over Zeeus

In zijn Episoden uit de geschiedenis van de Hervormde Gemeente Zevenbergen, verschenen in 1976 (zonder vermelding plaats van uitgave) als nr. 36 van de reeks: Publikaties van het Archivariaat ‘Nassau-Brabant’, wijdde Albert Delahaye een hoofdstuk (pp. 34-68) aan ‘De dichter Jakob Zeeus en de Kerk’.

Na de auteurs te hebben genoemd die Zeeus hebben geprezen, zoals Poot en Greenwood, schrijft Delahaye op blz. 35 het volgende: ‘Daarna verneemt men ook negatieve geluiden. Weyerman schreef zijn dood toe aan de Lofziekte: “want schoon hij zeer veel verdiende, tilde hem groot en klein, die kundig was en kennisse derfde (miste) zodanig over 't paard, dat hij telkens in gevaar gebracht werd van door 't Rosje Eigenliefde te worden verplet”. Nu was Weyerman niet de beste getuige, deze pamflettist, oplichter en chantagepleger, die in 1737 tot levenslange gevangenisstraf werd veroordeeld en in 1747 in de gevangenis stierf. Toch kan er een kern van waarheid in zijn kritiek zitten. Men ontkomt niet aan de indruk, dat Jakob Zeeus zich tengevolge van zijn dichterlijke gevoeligheid bepaalde wederwaardigheden van het leven, het handelen, denken en spreken van zijn medemensen sterker dan nodig was heeft aangetrokken.’

Delahaye laat helaas na de vindplaats van Weyermans uitspraak over Zeeus te vermelden. Tot nu toe heb ik die niet weten te traceren. In de hoop via de secundaire literatuur dit citaat snel te achterhalen, heb ik vergeefs de artikelen over Zeeus geraadpleegd van P. van Valkenhoff in Tijdschrift voor Taal en Letteren 26 (1938), pp.227-236 en van J. Heeren in hetzelfde tijdschrift 29 (1941), pp.24-45. Ook de biografie van Arnold Willis over Zeeus in J. Zeeus: Overgebleve gedichten Rotterdam 1726, leverde niets op.

Anderzijds ken ik uitsluitend positieve uitspraken van Weyerman over Zeeus, met name in de Rotterdamsche Hermes, pp.68-69, 144 en 158-159. Wie kent er nog meer uitspraken van JCW over Zeeus?

K. Bostoen

Boekbespreking

Levensbeschrijving en bekering van Anna Katharina Merks. Een getrouw verhaal van al hetgeen met haar is voorgevallen in de gevangenis vanaf 5 juli 1763 tot op de 19e van die maand, toen zij door de Justitie te Rotterdam is terechtgesteld. Herziene uitgave, met een toelichting over dit proces en meer gegevens over haar leven. Houten, Den Hertog BV, 1986. 92 blzz.

Een criminele biografie? Misschien is het eerder een bekeringsgeschiedenis, dit verhaal over de in 1742 in het Brabantse Best geboren Anna, die, ruim twintig jaar later, in 1763 in Rotterdam wegens diefstallen gevangen werd gezet, en aan de wurgpaal stierf. Uit het verhaal van de gereformeerde krankenbezoekers blijkt dat het korte leven van deze wees een aaneenschakeling is geweest van ongelukken. Zonder enige educatie, kon zij geen betrekking vinden of houden, haar liefdes namen de benen, ze was voortdurend zwanger en moest zich in leven houden met de opbrengst van haar diefstalletjes. Maar... ze had iets van het onbedorven intellect van de noble sauvage, dit kind van de Nederlandse zelfkant. Als de krankbezoekers haar in de weinige weken vóór haar dood in de gevangenis de principes van het christendom pogen bij te brengen, zíen we haar als het ware moeizaam of vlug meedenken, verwonderd over die nieuwe abstracte wereld, bekoord door de interne logica van de ideologie. Dat is ook de aantrekkingskracht van dit verhaal. We worden in staat gesteld dit psychologisch proces mee te maken. De moderne lezer komt wel af en toe voor de vraag te staan of we hier geconfronteerd worden met een hogere vorm van menslievendheid dan wel met een onappetijtelijke vorm van hersenspoeling: de bezoekers zijn nu eenmaal meer geInteresseerd in bekering dan in Anna zelf.

Dit boekje moet om diverse redenen geweldig populair geweest zijn: ik tel maar liefst elf bekende drukken (acht in de 18de eeuw). Deze twaalfde druk is een bewerking van de tekst van 1764 door mevr. L. Ippel-Breedveld. Zij heeft af en toe ‘romantiserende’ intermezzo's waarbij zij een soort

[p. 30]

christelijk Libelletoontje aanslaat: ‘Hij [de krankenbezoeker] zou daar [in de gevangenis] een jonge vrouw gaan bezoeken die in de treurkamer was geplaatst. Met gemengde gevoelens liep hij naar de gevangenis...’. H. Natzijl verstrekt in een inleiding enkele zakelijke gegevens.

Deze herdruk of bewerking heeft geen wetenschappelijke waarde. Maar de bekerings geschiedenis als zodanig is boeiend. En het verhaal confronteert ons wel met een achttiende eeuw, waar de Verlichting nauwelijks bestond. De oorspronkelijke druk van 1764 heeft, zag ik, dezelfde ‘gotische’ letter als de Statenvertaling, en zal dus voor het echte kerkvolk bedoeld zijn geweest.

(AH)