Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 10

[p. 15]

Abcoudiana
A.J. Hanou

[Het onderstaande bevat enkele alinea's uit de korte inleiding door A. Hanou gehouden tijdens de laatste expeditievergadering, 6 september 1986 te Abcoude. De genoemde gegevens zouden wegens hun aanvullende karakter misschien nog wel eens te pas kunnen komen, hetzij bij onderzoek hetzij bij een hernieuwde reis naar die plaats. Vandaar de opname. Red.]

Hieraan [aan het eerder gepubliceerde, en het artikel van Willem Hendrikx ‘Weyerman in Abcoude’ in Med. JCW 9 (1986), pp. 42-48] moge ik, mede ten behoeve van de Abcoudenaars in ons midden, een paar dingen toevoegen.

Een week eerder kon het JCW hier niet vergaderen, wegens de Abcouder feestweek, ontstaan uit de Abcouder paardemarkt.

Dit feestelijk gebeuren is in zijn tijd onze auteur niet ontgaan. Zo spreekt hij (Tuchtheer 17) over het ‘vloeken der paardetuissers op de Abcouder markt’.

En dat het dorpsleven in het gehéél niet aan hem voorbijging, blijkt ook uit bepaalde observaties; zoals daar waar hij zegt dat een zekere quaker ‘snapachtig [was] als het Abcouder vroedwijf Margje’ (hier ligt een taak voor de Abcoudse historici). Of daar, waar hij, reflecterend op het bestek van een zekere Amsterdamse bodega, zegt, dat de ‘lepels in het Zwijns Malta scherper zijn dan de scheermessen van de Abcouder baardschrappers’ (Tuchtheer 189).

U moet evenwel niet denken, dat álles wat uit Abcoude kwam, door Weyerman slecht bevonden werd. O nee. Zo merkt hij niet zonder instemming op, dat bepaalde Amsterdamse bordeeldames ‘avondmalen op een half pintje Abcouder karnemelk’ (Tuchtheer 171). Zoiets kan alleen maar goed geweest zijn, goed voor de teint, en goed tegen de kwalen waarmee deze dames ongetwijfeld behept waren.

Over sommige bewoners van Abcoude, zoals over Gousset, De Leeuw, en La Croix, zou zeker nog wel meer mee te delen zijn, dan wat al in annotatie of artikel over hen gezegd is. Ook over diverse huizen of plaatsen. Daarover te spreken zou veel te lang duren. Zojuist hebben we al een stukje gehoord uit de beschrijving van Meer en Hoef. Ik wil echter nog wel wijzen op een beschrijving, of weergave van de conversatie van een reisgezelschap dat afgestapt is in de Voetangel. Het komt voor in de Ontleeder der Gebreeken van 8 november 1723. Toen woonde Weyerman nog niet daar vlak bij, maar hij had eigenaar en bedienend personeel al scherp geobserveerd. Zo zegt hij van de waard dat hij een ‘stuurs kaerel’ was, die stond te pronken ‘in den omtrek van een houte kot’ (p. 34; ‘achter de tap’, zeg maar). En het bedienend personeel beviel hem ook minder. ‘Twee a drie substituit Waerden [kelners?] klommen en daalden [vermoedelijk naar de kelder], gelyk als de weêrglaazen; zy schenen gaar gezooden te zyn, door den drank, die zy getapt, en gedronken, en van alle de woorden, die nootzaakelyk zyn, om zig uit te drukken, gebruikten zy 'er geen altoos; dan alleen deze; Geliefje eens Geld te geeven [ongeveer: “Komt er nog wat van de betaling?”]’.

Ik kan het u aanbevelen, om de dan in de volgende pagina's beschreven conversatie te lezen, tussen ‘een kaerel die zwaarder heigde dan een dempig Paerd’;

[p. 16]

een ‘mooje lange Meid’ met ‘haar leelyk kort Vryertje [die] te lui was om een Schaaf te slypen, schoon [hij] was opgefokt tot Timmerman’; een ‘Apotheekers lieveling, die [als] Barbier naar 't Oosten voer’; een student die al drie dagen, boven zijn theewater, in de Voetangel was blijven steken; een joods heer op weg naar Maarsen, zijnde verliefd op een doopsgezind boerinnetje aldaar; en nog een hele reeks figuren meer; welk gezelschap bij de komst van de trekschuit opbreekt.

Hier zult u merken, dat de Camera Obscura - ik doel op de beroemde passage waarin Hildebrand zijn medepassagiers in de diligence observeert - maar een flauw aftreksel is van dat, wat de pen van de literator en satiricus Weyerman al in het begin van de achttiende eeuw vermag.

En tenslotte, om mijn opmerkingen over Weyerman en de geografie van Abcoude en omstreken te voltooien:

Ook Baambrugge behoort tot Abcoude (of, zoals sommige Baambruggenaars schijnen te beweren: Abcoude behoort tot Baambrugge). Ter wille van het aanwezige gehoor wil ik Baambrugge dan ook niet geheel verwaarlozen. Want ook Baambrugge speelt een rol in het werk van Weyerman. En wel in zijn biografische roman Het leven van Syberg (1733), welk werk onlangs heruitgegeven werd (zie p. 110-113 van die editie). Baambrugge is daar het toneel van alchimistische escapades. Weyerman beschrijft namelijk, hoe de charlatan-alchimist Syberg (een soort Duitse Cagliostro) rond 1730 Nederland bereisde, en, onder het mom van goud te kunnen maken, onze burgerij voor aanzienlijke bedragen wist op te lichten. De door nieuwsgierigheid geteisterde Weyerman is geruime tijd in zijn gezelschap; hij gelooft namelijk niet in Sybergs kunst. Op een gegeven moment blijkt de baron, in de buurt van Duivendrecht, platzak; hij heeft geen cash meer. Probleem! Weyerman wacht quasi goedgelovig af, of en wanneer Syberg nu maar even goud zal maken. Men vertrekt naar Baambrugge, en neemt zijn intrek bij de kastelein Sluiter. Om te kunnen betalen, haalt nu de baron een paar zogenaamde gouden staven uit zijn bagage. Weyerman trapt er niet in: na onderzoek bevindt hij die staven eigenlijk een soort rood koper te zijn. Syberg slaagt er echter wél in, de Baambrugse Kastelein in dit ‘goud’ te laten geloven, die hem in ruil voor contant geld een staaf afkoopt. De volgende dag laat de herbergier - als Syberg allang weg is - de staaf keuren in Amsterdam. U hoeft niet te raden naar het resultaat.

Langendijk had als locatie voor zijn kluchten Baambrugge, niet Loenen kunnen kiezen. Het verschil is trouwens niet groot: een paar kilometer.