Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 5

[p. 516]

[Nummer 45]

André Hanou

(Gouden Leeuw 139, 1103 KB Amsterdam)

Annotatie bij de Rotterdamsche Hermes no 4

[Ode 4.]	Begin van de vierde ode uit het eerste Liber carminum (Boek der zangen) door Horatius (romeins dichter (65-27)): ‘Winter lost op voor de lente, de wind uit het zuiden: Lieren verhalen de dorstende boten naar 't strand: 't Vee wil ontvluchten de stal, en de landman zijn haardstee: 't Grijsgele ijs houdt de weiden niet langer bedekt Daar komt al Venus aan 't hoofd van haar danstroep...
[uitgestreken]	opgetooid
[Veltbruit]	Gebruikt in tegenstelling tot stadsbruid: bruid van het platteland (vgl. WNT XVIII, 1494); bruid van de vrije natuur dus.
[druipend]	Begrip in het Oude Testament vaak gebruikt om zegening en overvloed aan te geven. Zo zegt in het Hooglied 5:2, 5 de bruid tot de bruidegom: ‘Mijn hoofd is vervuld met dauw, mijne handen dropen van mirre’.
[Krokusdauw]	De crocus is uiteraard het symbool van de lente; vgl. echter annotatie bij [saffraanknopjes] hieronder.
[Hoftapyt]	Tapijt van de hof: de gaarde, tuin.
[Guarini]	Battista Guarini: italiaans schrijver (1538-1612), werd om zijn verdiensten in 1567 in de adelstand verheven. Zijn pastorale tragikomedie of herdersspel Il Pastor fido (Trouwe Herder) verscheen in 1589 en werd een europees succes; ook in de Republiek verschenen vele vertalingen en bewerkingen (opgave daarvan in P.E.L. Verkuyl, Battista Guarini's IL PASTOR FIDO in de Nederlandsche dramatische literatuur. Assen 1971). - De benamingen zijn terug te vinden in het derde bedrijf, het begin van de eerste scene (volgens de ed. J.H. Whitfield, Edinburgh 1976, p. 176) ‘O primavera, gioventù de l'anno, bella madre di fiori, d'erbe novelle e di novolii amori,’ d.i. ‘O lente, nieuwe jeugd van 't jaar, schone moeder van de bloemen, van de kruiden, van de nieuwe liefdes’.
[verwakkert]	wakkert aan

[p. 517]

[saffraanknopjes]	Volgens A. Muntings Naauwkeurige beschryving der aardgewassen (Leyden/Utrecht, Pieter vander Aa/Francois Halma, 1696) I, kol. 519 e.v., is de saffraan identiek met de crocus. I.v.m. de in de Hermes genoemde kitteling is opmerkelijk, dat de saffraan volgens Munting ‘lust maakt tot het Eçhtewerk’: het is dus ook een aphrodisiacum.
[die 'er hebben]	Dit is een sneer in de richting van Weyermans concurrent, vijand en collega-tijdschriftproducent Hermanus van den Burg (1682-1752), die de periodiek Amsterdamsche Argus produceerde. In de mythologie is het Hermes (JCW) die de reus Argus (Van den Burg) het hoofd afslaat - zoals ook op de afbeelding aan de tekst van elk nummer voorafgaand te zien is. Argus/Van den Burg is dus een hersenloze figuur.
[humeuren]	Letterlijk: vochten. In de klassieke geneeskunde bestaan er vier soorten vocht in de mens, in een bepaald temperament (letterlijk: mengsel, verhouding). Dominantie van één bepaald vocht levert een karaktertype op: zo komen er resp. sanguinische (bloed-ige, levendige), flegmatische (slijmachtige, onverstoorbare), melancholische (zwartgallige, droefgeestige) en cholerische (prikkelbare) mensen voor. Op Argus' temperament vermag echter zelfs de lente geen invloed te hebben.
[consequentie]	Zonder de gevolgen van de lente te merken.
[passietjes]	Allusie naar de mythologische Argus, die om zijn passieloosheid door Zeus geschikt genoeg geacht werd om als bewaker van Zeus geliefde, Io, op te treden.
[Kastiliaan]	Een spanjaard van de oude stempel: een stijf type.
[graviteit]	Onverstoorbare ernst (eigenschap van melancholici).
[Komeet]	Van den Burgs weekblad, de Amsterdamsche Argus. Net als een komeet beschrijft het regelmatig eenzelfde baan, en heeft het een voorspelbare inhoud. JCW benut waarschijnlijk mede het beeld Komeet, omdat in het volksgeloof kometen tekens waren van naderend onheil.
[bits of laf]	in het ruwe of smakeloze
[liberalyk]	Vrijgevig (staat tegenover de inhoudsrijke liberaliteit van de lente).
[brein]	Verm. is hier bedoeld: brijn = zoutoplossing, pekel (vgl. WNT III, 1 136O-61), rotzooi. Dat beeld is dan bewust gekozen: Van den Burg handelde in Muiden enige tijd in zout. Vandaar dat in de tweede versregel gezinspeeld wordt op de broodwinning

[p. 518]

	van VdB, en dat ook verder op deze bladzij schijnbaar achteloos gezegd wordt dat de inhoud van de Argus als door smakeloos zout is ingezult.
[worm van schrift]	boekenwurm, schrijver
[En echter]	hoewel toch
[vaatschen]	fletse
[Kloet]	Kinkel, stommeling. Kloet is een spreekwoordelijke literaire figuur; hij moet bijv. herhaald bij Bredero voor (zoals in diens Griane, vs. 1612), en als hoofdfiguur zelfs in Nicolaes Biestkens Klucht van Claas Kloet (A'dam, Jan Marcusz. 1619).
[Gebou]	Misschien bedoeld: gebauw (ongearticuleerd gewauwel).
[onderscheit]	Die geen onderscheid weet te maken, geen intellectuele diepgang heeft.
[zomerzotjes]	Niet de vlinders, maar, gezien de parallellie met Narcissen, de planten: de witte tij(de)loos, wegens het korte bestaan vergelijkbaar met het verminkte gedachtenleven van Argus.
[Narcissen]	Plant genoemd naar de mythologische Narcissus, die, verliefd op zijn eigen spiegelbeeld in het water, bij het reiken daarnaar verdronk (vgl. eigeliefde).
[zout]	Zie annotatie bij [brein].
[corrosiven]	Inbijtende, bedervende (normaal dient azijn juist als conserveringsmiddel).
[generis]	Van het mannelijk geslacht. JCW lijkt in de volgende zinnen het 18e-eeuwse verschijnsel van de petit-maître te beschrijven, het modieuze saletjonkertje. Maar ook lijkt hij hier Van den Burg een voorliefde voor het mannelijk geslacht te verwijten; hoewel deze het elders (bijv. Tuchtheer p. 302) volgens Weyerman zou houden met ‘zijn domestieke kat’, Hesje Labiena. - Het is hier wellicht de plaats voor een stukje documentatie: in de Argus van 25 september 1720 namelijk, één dag na het verschijnen van dit nummer van de Hermes, reageert Van den Burg voor het eerst op de plaagstoten van Weyermans kant. De tekst (p. 123-124): ‘Aan de Maas, doet zich een goeden Hals op, die voorgeeft met een bene mesje het Ybotje te zullen konnen gallen, waar van wy het oordeel, zonder 'er 't onze over te zeggen, aan de tyd zullen bevelen, en de decisie, Lezer, aan u laten; zulks wy u verzoeken nooit te verwachten dat ik op dezen Straatwachter zal schelden ofte smalen, of aan zyn oogmerk zal voldoen door hem stoffe te fourneren van met my te konnen kyven, want ik ben van nature

[p. 519]

genegen, wanneer ik, waar het ook zy, een nydig mensch ontmoet, al meesmuilende, terwyl ik hem voorby gaa, myne ogen te sluiten; ene methode die my ook natuurlyk eigen schynt, wanneer ik onvermeidlyk een drekhoop moet passeren, want also ik ze schuw om hare besmettende vuiligheit, behouw ik 'er geen de allerminste idea van; schoon 'er onvermeidlyk myne ogen moesten op vallen; zulks kunje verzekerd zyn, dat ik Lof noch Laster my zal aantrekken, en den ouden tret gaan, doch wel zorge dragen dat niemant eens pasquillants Papier om het myne zal tragten te lezen: die myn geluk met een nydig oog beschouwt, en my te Loufwaart of aan Ley poogt voorby te zeilen, is daar toe natuurlyk bevoegt, en 't staat hem vry alles by te zetten wat mast en kiel kan houwen, maar dat hy 't 'er niet late op aankomen, indien hy waant dat ik een bylegger zal maken, en hem occasie fourneren van de Have zyner begeerte te bestevenen; dit alleen om u te tonen, genegen Lezer, dat ik weet wie het voor den kreuplen Boksvoet en nakomeling van Marsyas, uit ene onechte Linie, tracht op te nemen; by 't vervolg zal u blyken dat ik op dien Voorvechter al zo weinig zal reflecteren, als of hy 'er niet was, waar van gy u kunt persuaderen, en verzekerd zyn, dat by aldien imant machtig is, u nutter en vermaaklyker den tyd te passeren dan ik, het my tot vreugd zal verstrekken, dat imant die help! help! roept, al was 't met een strop achter die kieuwen, uit het Water en verdrinkens nood werde gerukt: haal nu je hart op amice, ik zal tonen dat ik in 't foible van P. Rabus [óók een Rotterdammer! AH] niet zal vallen, en fatigueren de Wereld, door twistredenen over een Wichelroedje, ofte enig ander baguatel, waar door mynen Lezer, wel verre van te werden vermaakt, ten uiterste zouwde worden verveeld; ik kan niet anders merken, of de Bel, die gy 't Katje meent om te doen, klinkt niet genoeg om uw oogmerk te bereiken; ook schynt uw adem, hee sterk gy ook schreeuwt, te kort om 't aangeheven Lied, zonder van den Toon te verweideren, te konnen uitzingen; en weest 'er van gepersuadeert, dat al zei of zong je van me, dat ik Beul of Vilder was, en dat gy zulks meende met eigen brandmerken en rugwapens te konnen bewyzen, ik niet eens in overweginge zal denken te nemen van 't my te willen belgen, want nu ik u eens heb gezien, zal ik U doen, met geest en lichaam, gelyk gy de Koe doet, en keren u met geslotene achter ogen, myne vleesachtige partyen toe, ter oorzake ik my heb laten berichten, dat gy door ene razende Tydziekte tot deze dolligheit wel hebt besluiten moeten; doch ik twyfle met rede daar aan, want je koomt me veels te moderaat en geposeert voor, en ik vind in al je Jargon, geen een enkle Canailjeuse expressie; maar aan je kevels, dunkt my, kan ik merken, dat je veel bequamer bent tot bablen dan tot byten, ook willen vele dat je met nuchtre zinnen tot deze dwaasheit niet hebt konnen

[p. 520]

	besluiten, vermits 't van al je Latyn niet wel is te wachten; ja bynaa zo onmooglyk, als dat imant uit uw Papier zouwde aannemen te proberen, dat je op my Visteefde, en zevermuilde als een Jachtschen Mastdoch, die een knip op den staart kreeg in de zelve Keuke daar hy 't gebraad van 't spit trachte te rukken. Adieu pour jamais. 'k Twist met geen Adder, dik van zwarte en groene gal, Een Pest, die Laster braekt met ongehoord geschal; Een Hydra, die al waer zy kruipt besmet den grond, Wie trad in 't vechtperk ooit met eenen dollen Hond?
	Audacia, impudentia, medacium promptum, Ac semper in summis labus juramentum, et calumniae; Haec omnia te brevi celebrem et conspicuum reddent: Julian. VALE.’
[agrementen]	versiersels, aangename bijverschijnsels
[airs]	liedjes
[nachtrescontre]	nachtelijk treffen, ontmoeting
[bravoures]	heldendaden
[Calepinus]	Een ‘encyclopedie’. Ambrogio Calepino (± 1440-1510), italiaans lexicograaf. In 1502 kwam zijn latijns-italiaans woordenboek uit. Het gold als standaardwerk, werd daarom in vele europese talen vertaald, en soms uitgebreid; in de Leidse uitgave van 1696 komen zo negen talen naast elkaar voor. Het is geen typisch campistische vergelijking: ook John Donne bijvoorbeeld gebruikt Calepino in deze zin, in zijn vierde satire (z. zijn Poems with elegies on the authors dead, London 1633, repr. A'dam 1970, p. 338).
[trek]	streep, teken
[Biscaier]	Helaas mij onbekend. Biscaye: Baskenland.
[Heer * * *]	onbekend
[koude koorts]	Eigenlijk de derdedaagse koorts (malaria). Hierbij loopt te temperatuur wel degelijk sterk op, maar wekken de voortdurende rillingen de suggestie van koude.
[dootsarticulen]	Verklaringen van doodsoorzaak. De term doet denken aan de ‘krijgsraadarticulen’, waarin een vonnis over een militair wordt geveld; de beeldspraak in de volgende regels sluit zich daar ook inderdaad bij aan.
[Hippocraat]	Hippokrates: belleens geneeskundige (460-377).

[p. 521]

[Galeen]	Galenus: romeins/grieks geneeskundige en wijsgeer (± 131-±201).
[geharquebuseert]	doodgeschoten
[Rossette]	Algemene benaming voor ‘de geliefde’. Gezien het vervolg lijkt het me niet onmogelijk dat het een actrice uit het gezelschap van Van Rijndorp betreft (die een ‘Rossette’-rol zou kunnen hebben).
[eglantier]	De vergelijking is nogal duister (de eglantier, een rode roos, wordt wèl vaak als symbool voor de liefde gebruikt); misschien maakt Weyerman gebruik van de idee dat de zonnebloem zich uitsluitend op de zon oriënteert, met uitsluiting van het andere.- Er zou verband kunnen zijn met een door Weyerman meermalen opgevoerde mevr. Zonnebloem (b.v. Tuchtheer p. 137; zie annotatie).
[stroo]	Als in een gevangeniscel: Weyerman sloot hem dus op.
[dobbelman]	Wschl. iemand die bij een gezelschap geëngageerd is om in twee ‘emplooien’ op te treden, d.w.z. twee vaste karakterrollen (bijvoorbeeld in alle tragedies als vorst, in alle komedies als minnaar).
[Directeur]	Jacob van Rijndorp (1663-1720); met zijn gezelschap bespeelde hij vanaf 1703 de Haagse, en vanaf 1705 tevens de Leidse schouwburg (deze laatste schouwburg bouwde hij overigens zelf).
[Laerzen]	Rijndorp speelde dus twee verschillende types; resp. in kluchten, waar hij iemand uit het gewone volk, a.h.w. op klompen, speelde; en in tragedies of treurspelen, waarin hij op een ‘hoogdravende’ wijze een voornaam persoon was, als het ware op toneelaarzen spelend (zoals men ook inderdaad ten tijde van Sofokles, de atheense tragedieschrijver uit de oudheid, op kothurnen - verhoogd toneelschoeisel - speelde).
[depenoe]	Onkosten, uitgave. Tijdschriften als de Hermes werden doorgaans gelezen in koffiehuizen en vergelijkbare etablissementen; het kwam nauwelijks voor dat iemand een rechtstreeks ‘abonnement’ had.
[eider]	ieder
[Octroi]	alleenrecht
[koopman]	Niet bekend. Het slot van de tekst suggereert dat deze Rotterdamse handelaar tweemaal failliet ging.
[Inquisiteur]	De scherptoeziende ketterjager. De Inquisitie bestond nog in de achttiende eeuw.
[britschen]	De vos geldt - nog - als typisch Brits dier. Heel misschien wijst het ook op de Britse afkomst van

[p. 522]

	de Rotterdammer (een groot percentage van de Rotterdammers in deze periode draagt Engelse namen).
[vossestaart]	Een volle, rode staart!
[morgenstar]	Satan droeg volgens Milton vóór zijn val de naam Lucifer (Licht-brenger). Lucifer is sinds de oudheid tevens de benaming van de ochtendster Venus. Het is niet uit te maken op welke passage bij Milton Weyerman doelt; misschien op ‘His countenance, as the morning star that guides The starry flock, allured them, and with lies Drew after him the third part of heaven's host’ (ed. J. Carey/A. Fowler, London 1980^2, V, vs. 708-710).
[Milton]	Engels dichter (1608-74); zijn epos Paradise Lost (London, Peter Parker, 1667) werd voor het eerst in het Nederlands vertaald door J. van Zanten (Haarlem, Geertruyd van Kessel, 1728).
[Endymion]	Ironisch: de koopman is alles behalve het type van een Adonis, Endymion wel. Endymion is in de mythologie een schone herder, op wie de maangodin, Diana, verliefd wordt. - Het kan zijn dat bij deze vergelijking aan JCW de hele idee voorzweeft van Poots niet veel eerder bij dezelfde uitgever verschenen gedicht De Maen by Endymion (in diens Mengeldichten, R'dam, Arnold Willis, 17l6). Er vinden dan verschillende overlopen plaats: van morgenster = Venus naar Diana; en terwijl bij Poot het gelaat van Diana, wegens haar verliefdheid, ‘roozigh inkarnaet’ (vs. 20) genoemd wordt, is hier sprake van de carnatie van het gezicht van de koopman. Vgl. hieronder nt. [kopere Mombakkes].
[en z.v.]	enzovoorts
[dissolveren]	Hermes is wel eens murw gemaakt door een ‘lieve’, ‘kozende’ benadering (het beeld blijft natuurlijk ingegeven door de vruchtensiroop, b.v. van abrikozen).
[bokkebloet]	Een heel oud geloof: al geformuleerd in Plinius' Naturalis Historia (ed. Loeb Library) bk. XXXVII, par. 59.
[Heea]	Heer
[inventie]	‘Vinding’: inventiviteit bij het verzamelen en uitwerken van zijn schrijfonderwerpen.
[Mispelen]	Bep. heestervruchten, die pas eetbaar zijn als ze (na ligging op stro) beurs zijn.
[kopere Mombakkes]	Weyerman zal dan net zo'n rood gezicht hebben als de koopman, zij het door schaamte. - De beeldspraak met koper is effectief omdat sinds de oudheid als epitheton ornans bij koper behoort: ‘roodgloeiend’.

[p. 523]

Daarom kan bijvoorbeeld als beeld voor de zon gebruikt worden: ‘de koperen ploert’. Misschien valt hier nog de nagalm te beluisteren van de gedachte aan Poots gedicht, waar eveneens in het eerste couplet sprake is van het stralende aangezicht van Febus (de zon).