Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 1

[p. 88]

André Hanou
Onterfd van f 8000
of Een minnares(?) van JCW: Adriana Simons-de Visser.

Wie het gemeente-archief Rotterdam bezoekt, merkt tot zijn vreugde dat uitzonderingsgewijs de oud-notariële stukken van deze plaats in ruime mate gedepouilleerd en op fiche gezet zijn, d.w.z. dat hier geficheerde persoonsnamen een aantekening dragen welke notariële stukken op deze personen betrekking hebben.

Uiteraard was het voor een JCW-geïnteresseerde niet nalaatbaar op JCW's naam te kijken en ziet: er doken enkele verwijzingen naar het notarieel archief op. Sommige documenten bleken betrekking te hebben op een bepaald soort schulden; ik zal daarvan later verslag doen.

Maar enkele andere hielden verband met een van zijn relaties, Adriana de Visser, naar wie ik al eerder i.v.m. de annotatie van Tuchtheer 1-20 gezocht had; vruchteloos, omdat er tw weinig gegevens over haar herkomst e.d. bekend waren (door het volgende is overigens de annotatie op haar betrekking hebbend al verouderd voordat de uitgave eindelijk definitief op de markt verschijnt).

Wie was deze Adriana?

In de Tuchtheer-kommentaar heb ik bij de passage op p. 14:

‘Jan Law, een Man die zich zo befaamt heeft gemaakt door den Aktiehandel, gelijk als de Douariere van Dulceval is vereeuwigt geworden na verdiensten in het blyspel van den Persiaanschen Zydeweever’

bij het begrip ‘Dulceval’ vermeld:

‘Adriana Visser (personalia onbekend, huisvrouw van ene Simons). Volgens het proces tegen JCW van 1739 werd n.l. diens stuk Den Persiaansche zydewever (z.p., z.u., ± 1725) geschreven als sleutelstuk op hem, zijn dochter en schoonzoon (ARA, Hof v. Holland, inv, no 5443 doss. 7 st. 70). Zij schijnt later nog enige tijd JCW's vriendin geweest te zijn: volgens dat stuk, een verhoor, logeerde hij met haar v. 24 aug. tot 20 nov. 1729 in de Spuistraat, Den Haag, bij de horlogemaker, en woonde hij twee jaar met haar op Rotsoord (een buiten beneden Utrecht) terwijl zijn eigen vrouw in Rotterdam verbleef. - De benaming Dulceval (“Lievedal”) is erotisch bedoeld. - Volgens Heremyt p. 79 leefde Madame Dulceval, een “Vischers kind”, samen met een Altenasche mof i.d. buurt v.d. Vygendam, die zij beroofde’.

Op zich had naar nog wel enkele andere opmerkingen over haar verwezen kunnen worden. De Lat. en Nederd. Keurdichten, 1729, dl. IV, zeggen in een gedicht tegen JCW, getiteld ‘Op de trotse Afbeelding van den Buitenspoorigen Klapper aan de Vegt’ (p. 151-2):

‘Is dit de Heremyt, die, zo vol moed als geest
Met Juffrouw Simons kooid, dat afgereden beest?’

Ook komt over deze dame, die dus door velen wordt gezien als (gewezen) maîtresse van JCW, een groot stuk voor in JCW's eigen Zeldzaame leevens-byzonderheden van Arminius [etc.] 1738, waar onder het kopje ‘Het Vrouwtje van Dulceval. Een Abderietsche nachtvertelling’ p. 178-184 een verhaal over dit vrouwtje gegeven wordt (men kan niet ander veronderstellen: ingegeven door dépit). Deze dame n.l., ‘genaamt Adriana Simonides’ kwam

‘afzakken van het koopryk Y, na de geele Maas. Die Dame was van tafel en bed gescheyden met haar Man, die, gelyk zy voorgaf, zo gemeen was van inborst, dat hy liever een gedienstige Dienstmeyd streelde, als een spytig Wyf. Alzo nu soort doorgaans taalt na soort, nam Mevrouw Simonides haar optrek ten huyze van Mevrouw Maria Rufa, welke Dame de Reyssuster van Mevrouw Simonides was geweest op een Brabandsche togt.
Zeker Koristschilder kreeg gevalliglyk kennis aan die voorgemelde Madame Simonides, welk Spook voor schatryk wiert opgebazuyt. Ik zeg, Spook, en tot bewys van myn gezegde, zal ik alhier haar konterfytsel krayonneeren, alhoewel ter loops.
Die Dame was den onbeschaafdste klomp van een Vrouwelyke Misgestalte, die ooit de inheelding hozwangerde van Jan Steen. Haar aangezigt scheen trek voor trek gekopieert na het handvatsel van Bedellier, waar op een Scheepsbeeldsnyder een kop heeft vastgelymt. Haar armen en beenen stonden schrylings gelyk als den tabaksstopper eens Hannekesmaayers, en scheen gesneeden te zyn uyt een wilden appelboom by een Noormans Matroos. Mada-

[p. 89]

me's heupen stonden zo prat, gelyk als de uytsteekende heupen van een Kosters Koe, welke by een groote droogte voerageert op het kerkhof. Daarenboven waaren haar armen zo onmanierlyk lang, dat zy gaande en staande haar koussebanden losmaakte en vaststrikte, zonder dat zy eens behoefde te bukken. Voor het overige was Madame's ziel al ommers zo mismaakt als deszelfs schors, dat is, zy dronk, vloekte, lasterde, gromde, kuste, krabde en beet zo schielyk in eenen adem, dat den doorzichtigste Lynks 'er geen oog op kon houden.
Een Mennoniets Maakelaar speelde voor Ceremoniemeester, en geleyde dien Konstschilder ten huyze van dat paar bejaarde Zondaaressen, alwaar zy wierden ontfangen met opnene armen. Ik zeg, zy troffen het geluk van die Venuspaapinnen 't huys te vinden, zynde Simonides meer bestooven door een regenvlaag van Gravesche wyn, en Mevrouw Ruffa meer doorweykt langs de Schiedammer lucht. Na dat de voorbaarigste pligtpleegingen waaren afgehaspelt, kwamen 'er eenige Drielingschflessen Moeselwyn, benevens een paar Limburgsche kaasjes, op de baan. De kaasjes scheenen voorbestemt om den dorst te tergen, en de flessen om die te koelen. Dat Onderhoud was niet min stichtelyk, als de diskoerssen der Nederlandsche Juffers op een Kraambezoek. De Mevrouwen Simonides en Ruffa, onderhielden de bezoekers met de kortbondige Spreuken van Sint Aretyn, en de Heeren toefden de Dames op de drinredenen van Aloisea Sigea. Dat is gezegt op Nederduytsch, de slangen en adders ruylden vergift langs weerkanten. Ik herhaal nochmaals van weerskanten, want die Maakelaar sprak van niets met meer smaak als van de Naakte Waarheyt, waar door hem de Vloernajaaden naliepen gekoppelt aan paaren, gelyk als de gekoppelde paarden troppen naar een paardemarkt.
Om nu de kortheyt te behartigen, zal ik maar alleenlyk zeggen, dat den Maakelaar zo meesterlyk den rol speelde van koppelaar, dat die voorgemelde Konstenaar uyt speelemeyen voer in 't gezelschap van die Madame Simonides, om Brabant, Vlaanderen en het Land van Luyk te gaan bezoeken, by wyze van een Beevaart. In die tusschentyd bediende den Maakelaar 't beroep van Briefgenoot, welk beroep hem zuur opbrak in tyd en wylen.
Zeker Dichter, wiens naam is vereeuwigt door een Heldendicht, getytelt Judas den Verraader, benevens een Hoogduytscher, die de Geneeskunde beleed zonder Kennis of Oordeel, kwamen mee in 't spel. Die Heeren waarschouwden dien Konstschilder quansuys, dat den Maakelaar het vertrouwen had in de pan gehakt. Zy voegden 'er by, dat die maakelende Briefgenoot alles quaads sprak van Mevrouw Simonides; zulks kon noch glippen door den beugel. Maar zy verhaalden 'er ook by, dat hy dien Konstschilder, aan wien hy hulde en manschap had gezwooren, schoer over dezelve paardekam; en dat misdryf was niet te dulden.
Den beleedigde Konstenaar, op die tyd gehuysvest in 's Gravenhague, schreef een brief aan den Maakelaar, met verzoek, van op zodaanigen bestemden dag eens over te komen tot Overschie, in de herberg van den gulden Wagen, alwaar hy een zaak had met hem te verhandelen van het uyterste gewigt. Op den ontfangst van dien brief, zette zich den Maakelaar in de trekschuyt op Delft, onbewust dat zyn verraat was uytgeleekt. Hy stapte uyt de Schuyt tot Overschie, en kwam gelyk als een rukwind stuyven in de besprooken kamer van die gemelde herberg, alwaar hy zynen beleedigden Vrient ontmoete, verzelt by den berymer van Judas, Jan de Haas, en by den Geneesheer zonder praktyk, Hans Ferber.
O Sint Antonio, wat een paar verschrikkelyke blikken zette die Maakelaar op het gezigt van dat Driemanschap! Zyn tanden vielen aan 't kletteren, gelyk als de blinkers van een Javaanschen aap. Zyn hooft begon te schudden, gelyk als den bol van een in 't bont gedofte Kermispop. Ja zyn kniekatrollen sloegen tegens malkanderen, gelyk als de losgebrookene roopaarden tegens malkanderen slingeren in een Orkaan. In 't kort hy liep gevaar van in stukken en brokken te vallen, gelyk als het geraamte van een opgehangen Dief, het welk bezielt by een Tovenaar, wort ontbonden by een Bezweerder.
“Heb ik u ooit beledigt, (vroeg dien Konstschilder aan dien ontstelden Maakelaar,) of immer reden gegeeven tot misnoegen? Heb ik u niet een- en andermaal gered, zo in de Kikkerssteeg als elders, op een tyd dat gy vol en dol den beest speelde, omcirkelt met scheldende Kruysmadelieven, en met beksnydende Pluggen? Spreekt, zyt gy den

[p. 90]

eenigste Bevorderaar van die speelreys met Madame Simonides niet geweest? Foei u aan, gy Geletterde zonder Geleerdheyt, Yveraar zonder Deugd, en Vrient zonder Getrouwheyt! Zyt verzekert, indien gy my niet aanstonds eenige voldoening geeft, dat ik u het strafvonnis zal doen ondergaan van de Hollandsche Knut, bekent by de benaaming van een Karwats.”
Na die beknopte aanspraak, greep die Redenkonstenaar een karwats in de vuyst, en hy bezwoer dien Maakelaar nochmaals, van hem te andwoorden, wit of zwart. Na die vraag meermaals te hebben herhaalt, ontgon den Maakelaar een soort van verandwoording, zo slap gelyk een Fransche Vastensop, en waar in geen enkelde zoutkorrel der waarheyt was vervat. Toen liep het gedult des beleedigden Konstschilders af gelyk als den wekker van een huysklok. De karwats wiert opgeheven in ernst, en niet nedergelaaten uyt joks. Den Maakelaar wiert gestreelt na verdienst, en vervolgens buyten de kamer geschopt, en op de straat geligt met de gevlogte hondelantaren.’

Het is vrij duidelijk dat de konstenaar in het spel JCW is. Zijn relatie met Joan de Haes blijkt ook al uit de brief afgedrukt Meded. p. 5.

Door Kersteman wordt van Adriana Simons niet gerept. - Onduidelijk is voor mij de opmerking in JCW's Levens der Konstschilders, ook geciteerd in de Meded. p. 50, dat te Brussel de gebroeders Kortvrient de boedel van de heer Simonis met geweld hebben ingeslikt, en de weduwe en haar enige dochter hun huis hebben uitgezet. Is hier sprake van een andere Simonis, Simons? Het zou wel kunnen korresponderen met de hiervoor aangehaalde vlaams/brabantse reis van de konstschilder met Adriana. Ook had in 1729 volgens onder te noemen stukken Adriana slechts één dochter, Catharina.

Ik merk op dat Campo met Johanna Ernst pas werkelijk trouwde op 31 maart 1727, te Bruekelen/Nyenrode, hoewel hij in 1713 en 1715 al kinderen bij haar had¹. JCW schijnt in het algemeen niet zeer huwelijkszuchtig geweest te zijn; hij lijkt aan deze vertraging te refereren in een gedicht (waarin krachtens de context de ‘ik’ duidelijk JCW is), in de Tuchtheer van 1 mei 1730, p. 349-350:

Ik ken geen grooter dwang aan 's menschdoms lentelust,

En aan de meysjes graag gekust,

Als 't huuw'lyk: en ik zeg, in spyt van 't tegenkallen,
Den man is tweemaal, door die graage keus, gevallen.

Heel anders was 't gestelt in God Saturnus eeuw,

Toen 't ongebonden lam zich vlyde by den leeuw:

Toen kende niemant Hymens toortsen,

Met myrth, en maagdepalm geciert,

Vergult, belovert, gelauriert,

Aan 't doodsgevaar verknogt gelyk als Maartsche koortsen.

Toen was alleen de lust, het voorschrift van de min,

Toen trof alleen de keus de zielszucht der vriendin;

Toen was men niet bezorgt voor 't Jawoord om te paaren,
Of om 't getuygschrift der bekranste wicghelaaren.

Het woud, Naturas lustprieel,

Bevloert met donzig mos en laage muskusroozen,

Befloerste en heelde 't kleynste deel,

Des geene Nymf uyt schaamt' behoefde te verbloozen:

Toen was de schoone sex, gelyk als 't vrye velt,

Door grenspaal, landmerk, noch myneedige één verzelt.

't Is waar, zo 't boos gestarnt my toch eens kwam te noopen

Tot de overtreeding van myn Vryheyds fier besluyt,

En dat de trouwlust, die my nimmer heeft bekroopen,

My dwong een zielsvriendin te vormen in een bruyt;

Dan vond ik echter op uw kuysche legersponde

Die misdaat, dien ik straf in dees en geenen doem,

In uw, ('t past ommers dat ik 't eenigsins verbloem)

Slegts een vergeefelyke zonde.’

Maar buiten een vaste of hernomen relatie met Johanna Ernst moet blijkens alle voorgaande getuigenissen er plaats geweest zijn voor een verhouding met Adriana Simons-de Visser. Eveneens volgens geciteerde processtukken was zíj́ de ‘Ifis’ uit

1 G.J. Rehm. Jacob Campo Weyerman en zijn familie. In: Nederlandsche Leeuw 75 (1958), p. 363

[p. 91]

zijn oeuvre. Aan die Ifis is de Amsterdamse Hermes II opgedragen, en daarin komt zij herhaaldelijk terug. Zie bijvoorbeeld p. 53 een gedicht voor haar. Op p. 110 wordt zij JCW's geliefde genoemd. Volgens p. 138 ontmoet hij haar aan de oevers van de A, en vinden zij daar elkaar hart. Meermalen voeren zij in die Hermes een soort liefdevolle dialoog met elkaar (p. 201, 210, 351, 399); JCW lijkt zo verzacht en vol van die verhouding dat hij het zelfs tegenover zijn lezers moet laten blijken. Volgens p. 371 leeft Hermes' nimf, de tederste aller vrouwen, nabij de Vaartse Rijn. En Rotsenburg, waar volgens de ondervragers in zijn proces hij met Adriana Simos verbleven zou hebben, lág aan de Vaartse Rijn.

Voor zo'n verhouding nu pleiten indirekt ook gegevens uit het rotterdamse archief. In twee gevallen komt JCW in een testament van Adriana voor, of althans in een akte waarbij een legaat aan hem wordt ingetrokken. Ik citeer de eerste akte in zijn geheel^2.:

‘Op Huijden den 10e Maert 1729 compareerde voor mij Gommer van Bortel Notaris Publijk binnen Rotterdam, Juffr. Adriana de Visscher weduwe van Sr. Isaac Simonsz:, woonachtigh binnen deze stad, my Notaris bekent, te kennen gevende, dat zij comparante op den 4e Junij 1722, voor mij Notaris hadde gemaekt Testament, als mede op den 7e January 1725, voor Mr. Matheus Sonmans mede Notaris binnen deze stad, hadde gemaekt zekere acte van seclusie van Geregten, Weeskameren ende andere Collegien van Justitie ofte policie by beyde welke actens zoo testament als acte van seclusie zij comparante als nog verklaerde te persisteren, ende dezelve by dezen te confirmeren; dat wijders zy comparante by zekere particuliere Acte onder haer hand, aen Monsr. Jacob Campo Weijerman hadde gemaekt en gelegateert gehad de somme van agtduijzend guldens van welke acte zij comparante den datum niet heeft onthouden, dog is dezelve door haer voormaels gestelt geweest in handen van Sr. Benjohan Furlij; Edog verklaerde zij comparante de voorszeide acte, ende alles wat daer in geschreven staet, niets uijtgezondert, en overzulx ook wel particulierlijk het voorzeide Legaet van Agt duijzend Guldens, tzij van wat datum, ofte van wat Contenu dezelve moge zijn, ofte waer berustende, in alles absoluyt en volkomen te herroepen en vernietigen, even of die noijt door haer gemaekt nog overgegeven ware geweest, omme welke revocatie absoluijt te doen, deze expres bij haer gemaekt is, latende de voorgaende twee actens in haer geheel. Gedaen te Totterdam praesent [getuigen: notarishulpjes]. Adriana de Visser.’

Dit ingetrokken bedrag moet in die tijd een zeer grote geldswaarde vertegenwoordigd hebben. Helaas wordt de reden van intrekking van het legaat niet genoemd. Waarom werd de oorspronkelijke partikuliere akte ooit opgesteld? Was het een soort ‘prix d'ami’? Of zat er enig soort pressie van Campo achter? De intrekking blijkt volgens latere stukken in haar allerlaatste levensperiode geschied te zijn - misschien heeft zij orde op zaken willen stellen, en behoorde Campo niet langer tot diegenen, die zij, sub specie aeternitatis, als vriend of bekende op prijs kon stellen.

Of moeten we hierin de hand van de genoemde Benjohan Furly (1681-1738) zien? Later (z.o.) zal hij optreden als haar executeur-testamentair. Furly geldt als een godsdienstig man, leider van de quakergemeenschap in Holland, opsteller van wetten waarmee zij nadien ook in Amerika leefden, en wonend op het Haringvliet te Rotterdam; blijkens de volgende akte verleende hij al lang diensten aan Adriana. Zijn figuur past heel wel op die van de makelaar-mennoniet uit de hiervoor in den brede geciteerde nachtvertelling (mennonieten/doopsgezinden en quakers lopen in teksten in die tijd gewoon door elkaar). Furly was zakenman. Het is beslist merkwaardig dat hij zeker tweemaal in JCW's Vrolyke Tuchtheer optreedt; zo is p. 90 sprake van ‘Ben Jan de Haringstroomsche quaker’ (op 19 sept. 1729!), en p. 128 (17 Okt. 1729) wordt gerept van een schets ‘toegepast tot onderrichting van alle aankomende schynheyligen, en zeer bequaam om gebruykt te worden in alle de sluypvergaderingen der Bohmistische beevernarren [= quakers]. Opgestelt by Ben Johan den grilzieke Haringstroomsche Quaker; gepent in de eeuw der bescheydenheyt, en worden om niet verdeelt onder de grilzieke santen en santinnen.’ En al veel eerder moet er iets in de verhouding Furly-JCW scheef gezeten hebben, omdat al in JCW's Echo des Weerelds I van 14 januari 1726, p. 104, opgemerkt wordt:

‘Daar is een groote vierkante Kamer te Huur op het Haringvliet, beyde bekwaam tot een Dansschool en tot een Sluypvergadering. Te bevragen by platte Jan, half Wysgeer, en half Koppelaar, in het Uythangbord van de

2. GA Rotterdam not. prot. 1531 p. 34

[p. 92]

Weduw in de Wieg, na by de Kinnetje Boter Steeg, aan de Maas’,

en in dl. II van 28 juli 1727 wordt p. 327 gesproken over de huishoudster van een Haringvliets quaker, die doleert over de zonden van Israël, de zielsverhuizing van de gsetorven huisvrouw van de quaker in Böhmes Aurora, dromend van een nieuw Jerusalem. Volgens de Heremyt p. 112 was een bepaalde quaker niet gelijk aan de ‘Haringvlietse Jan by Ja en by Neen, die een gewyde zuster had tot zyn bedmaat’. Het is typerend voor JCW's behandeling van zijn tijdgenoten, zeker, maar het kan ook verklaard worden uit een bestaand hebbende relatie tussen Furly en JCW die gezien moet worden in het licht van al het bovenstaande - waarbij JCW met graagte gebruik maakt van het geloof van zijn tijdgenoten in de ook seksuele aberraties van de toch al curieus aandoende quakers (of anders zit er gewoon een deel waarheid in). Is Adriana soms onder een werkelijk religieuze invloed van Furly gekomen?

Hoe het zij, slechts drie dagen later, op 13 maart 1729, maakt voor dezelfde notaris Adriana een testament^3.. Zij persisteert bij het de tiende maart vastgelegde. Verder:

‘Eerstelyk verklaerde zij comparante dat zij uijt kragte van de clausule reservatoir in haren voorszeide testamente geinsereert, op den 30e December 1724, onder hare handteekeninge heeft gemaekt ende geteekend zekere particuliere acte van uterste wille, waer bij zij heeft geprolegateert ende voor uijt gemaekt aen Adriana oudaen Dogter van Frans Oudaen Janszoon hare nigte, wiens moeder was haer Testatrices voor overleedene Zuster Anna de Visser, een Lyfrente en lyfrentebrief door haer testatrice aengekogt ten lasten der stad Amsterdam van een hondert gulden jaerlijx, ten lijve van dezelve Adriana Oudaen, in dato den 1e. Junij 1723, met alle het geene daer van op haer overlijden verschenen ende onbetaeld zal zijn, en verders nog gepraelegateert en voor uijtgemaekt aen Anna Oudaen, mede Dogter van denzelven Frans Oudaen en Anna de Visser, de somme van een duijzend guldens in geld; wijders nog hadde gelegateert ende gemaekt bij dezelve acte, aen de Heer Benjohan Furlij koopman binnen deze stad, in erkentenis van dienst en oude vriendschap door haer testatrice van den zelven genoten, de somme van vier duijzend guldens in gelde; ende laetstelijk nog bij dezelve acte gelegateert aen Antonia Engels hare nigte huijsvrouwe van Cornelis van der Gon wonende binnen Schiedam, de somme van vierhondert guldens in gelde, met dit expres bevel, dat alle de voorszeide Legaten ende praelegaten, zouden moeten werden voldaen, zonder eenige kortinge, tzij uijt hoofde van Falcidie portie, dat is, dat een Erfgenaam een vierde deel van de Erffenis moet vrij hebben, nog uijt hoofde van collaterale Successie, honderste ofte tweehonderste penningen, of andere lasten reets opgestelt of nog verder te stellen, of uijt eenigen anderen hoofde niets uijtgezondert; ende mede met expres bevelt aen den Executeur aldaer beschreven; alle dezelve legaten invoegen als voorszeid is, binnen drie maenden na haer overlijden te betalen; ende al verders ook bij dezelve cte hadde bevolen, nademael eenige legaten bij haer waren gemaekt bij haer voorzegd testament, waer bij niet en was uijtgedrukt de clausule van het verbod van aftrek, in de voorszeide acte intbreede uijtgedrukt, dat het voorszeid verbod ook plaets zoude hebben ten regarde van alle legaten en het zelve testament uijtgedrukt, en dat alle de legaten zoo in die acte als testament gemelt, alle zouden hebben gelijk regt, en op eenen voet voldaen werden, alle welke praelegaten, legaten en verdere bevelen van uijterste wille, zij bij dezen is confirmerende, verklarende daer bij te persisteren, Ende verklaerde zij comparante nog verders te willen ende begeren, dat de voorszeide Hr. Benjohan Furlij, dien zij testatrice heeft gesteld bij den voorszeide testamente tot Executeur van dien, mitsgaders alle zoodanige andere personen, als bij hem geassumeert ofte gesurrogeert zouden mogen werden, uijt kragte van de magt hem bij den zelven testamente gegeven, zullen vrij zijn en bevrijd van eenigen Eed te doen, nogte Cautie te stellen, ter zake van de last ende bevel aen dezelve als Executeurs gegeven, ende allen gevolge ende aenkleven vandien, ende mede zullen hebben magt om te transigeren [...]. Alle 't zelve verklaerde zij testatrice te zijn hare uetrste wille, die na haer overlijden, benevens haer voorszeid testament en verdere particuliere actens, moet werden achtervolgd op de beste wijze £ gedaen te Rotterdam [getuigen de klerken].
£ [Bij dit verwijsteken is naast en onder marge in iets andere hand:]

3. Ibid., p. 46

[p. 93]

verklaarde wijders zij testatrice, dat wel in de acte van revocatie en codicille van den 10e maart 1729 hier voren aan gehaalt is geinsereert, dat zij de particuliere acte, waarby zy aan Jakob Kampo Weyerman heeft gemaakt gehad agt duyzend guldens en die by die acte van 10 maart door haar is gerevoceert, hadde voormaals gestelt in handen van Sr. Benjohan Furly; dog dat zy nader hare geheugenisse recolerende, bevonden heeft zulx by erreur te zyn gestelt, en dat die acte is gestelt in handen van den voorszeide Jakob Kampo Weyerman, en dat er niet meer dan eene zoodanige acte is, dewelke is, die geene die zy als vooren heeft gerevoceert en vernietigd.’

Het lijkt inderdaad veel logischer dat die akte in Campo's bezit is geweest en niet onder Furly berustte.

Interessant is het voorkomen van Cornelis van der Gon in Adriana's familiekring. Zijn weekbladen de (Rotterdamsche) Saturnus (1712?) en Schiedamse Saturnus (1714) komen voor in Buijnsters/Geerars' lijst van satirische weekbladen. Het is verleidelijk te denken dat dit iets te maken kan gehad hebben met JCW's aanvangen van periodieken, in dezelfde omgeving.

Er zijn m.b.t. tot Adriana nog meer notariële instrumenten in Rotterdam. Opvalt een acte^4. van acquit en authorisatie van 12 mei 1722, waarin zij verschijnt als ‘gesepareerde huijsvrouwe van Sr. Isaac Simonsz koopman binnen Amsterdam zynde zy comparante laatst woonagtig in de ambagte van Cralingen’. Zij was dus gescheiden, en het huwelijk waarschijnlijk te Amsterdam. En - woonachtig te Kralingen? JCW woonde tijdens het schrijven van zijn Rotterdamsche Hermes (1720-21) naar zijn zeggen op Leeuwenburg op de Oudendijk. Kaartkundig lijkt mij dat te passen bij de rotterdamse wijk Kralingen, maar ik heb deze kwestie niet verder uitgezocht. Woonde zij daar bij hem? Kwam in Kralingen hun vriendschap tot stand?

In deze akte zegt zij verder van Isaac Simonsz f 2040 ontvangen te hebben, ter voldoening van een latste termijn ‘van 't accoord en transactie van provisionele separatie’, welk akkoord passeerde voor notaris Schabailje binnen Amsterdam op 20 april 1715,

‘waar op door den Edel agtbare Geregte der voorszeide stad Amsterdam, op den 8e Mey desselver jaars, en door den Hoogen Rade in Holland op den 15en derzelver maand condemnatie gedecerneert is’.

Dit akkoord heb ik in de amsterdamse archieven gevonden^5. en wil het graag in den brede citeren, daar het een wat duidelijker indruk geeft van haar omstandigheden in 1715, en van haar financiële mogelijkheden: de f 8000 aan Campo gelegateerd vormde bepaald niet de grootste helft van haar bezit. Op 20 april 1715 verschijnt alzo Izaak Siemons, koopman te Amsterdam, en

‘Adriana de Visscher deszelfs huisvrouw, geassisteerd met juffr. Adriana Hollaar, weduwe wijlen den Hr. Andries Visscher, haar moeder, ter andere zijde, te kennen gevende dat al sederd eenige jaaren tusschen hen comparanten groote onlusten waren ontstaan geweest, die de gemeene bijwooning niet alleen onverdraaglijk hadden gemaakt, maar ook tot zeer heevige proceduuren voor den Edelen Achtbare Geregte van deeze stad in cas van separatie waren uitgeborsten, totdat zij [...] door de officieuse intercessie van Heeren uit denzelven Geregte daar over waren geaccordeerd [...] in manieren naarvolgende; Dat namentlijk zij [...] zullen worden gesepareerd bij provisie van bed, tafel, bijwooning en goederen, zodanig dat ieder voortaan tot zijnen particulieren baat en schade zal leeven [...]. Dat de Heer comparant aan de Juffr. Comparante voor haar ingebragt huwelijx goed, en de helft inde conquesten staande huwelijk gemaakt, en zulx voor al haar regt, 't gunt zij op den boedel van den eersten Comparant heeft, zal opleggen & betaalen eene somme van een-en-veertig duizend guldens, aan haar op appoinctement van voorgedagten geregte van dato den 14 September Ao 1714 voor haar proceskosten bereids voldaan & betaald; boven welke somme dan ook de tweede comparante als haar eigen zal blijven behouden zodanige goederen, als aan haar zijn opgekomen uit de nalaatenschap van haar moeij en oom de Visscher, en welke goederen nooit onder de magt van den Hr. Isaak Siemons, of in den boedel van de respective comparanten zijn gekomen: dat wijders [...] zullen worden verdeeld alle den Imboel, meubilen en huiscieraaden, waard ieder de geregte helfte onverminderd zal na zig neemen [...]; zullende ten respecte van de kleederen van linnen & wollen ten lijve van ieder [...] worden gedisponeerd zodanig [...] als Juffr. Adriana

4. GA R'dam, not. prot. 1524, p. 175

5. GA Amsterdam, not. prot. 6088

[p. 94]

Hollaar, de Hr. Esaije Gillot en de respective procureurs zullen goedvinden te behooren. Dat alle verdere & overige goederen van den boedel, roerende & onroerende, actien, crediten en geregtigheden, niets uitgezonderd in Eigendom zullen zijn en blijven aan den Hr. Comparant alleen; En dat hij [...] ook alleen zal voldoen en betaalen alle de schulden en lasten des boedels, en de Juffr. Comparanten daarvan geheelijk en al indemneeren, bevrijden, en cost & schadeloos houden, uitgezonderd nogtans de procescosten bij haar gemaakt, als dewelke ten haaren laste voor 't geheel zullen blijven [...]. Dat de scheiding en deeling van den huisraad en Imboedel zal geschieden ten overstaan van de voorszeide Adriana Hollaar, Esaije Gillot, en de repective procureurs Boom & Stamhorst, aan welker zeggen zij wederzijdse comparanten zij ten opzigte zoo van de meubilen als kleederen zullen gedragen; En zulx zoo draa op deezen accoorde & transactie zullen zijn gedecerneerd de respective condemnatien hier nagemeld; En dat alsdan immediaatelijk daarna mede te gelijk door den Heer Comparant in mindering en tot cortinge van en op de voorszeide een & veertig duizend guldens aan de Juffr. Comparante in courant geld zal worden betaald en uitgekeerd Een somme van vijf duizend guldens, ook aan haar zal worden overgeleeverd en ter handen gesteld een assignatie ten laste van Juffr. Maria Anna van Outrijven, woonagtig tot brugge [...] ter somme van vier duizend guldens capitaal, omme daarop de voldoeninge van dezelve somme te vorderen dog bij aldien buiten vermoede daarop uitterlijk de betaaling binnen den tijd van negen maanden niet quam te volgen, dat hij eerste comparant alsdan verobligeerd blijft, de gemelte vier duizend guldens capitaal in gereeden gelde [...] te betaalen [...]. Dat wijders hij [...] aanstonds na het decerneeren van de condemnatien op deeze transactie, ten behoeve en ter dispositie v [haar] aan de Hr. Esaije Gillot zal overleeveren en ter handen stellen het beloop van zes duizend guldens capitaal aan zijde stoffen uit zijn fabricq, ter keuse en taxatie van den Hr. Esaije Gillot, waarvan ten behoeve van haar [...] door [...] Gillot obligatie ter somme van zes duizend guldens capitaal zal worden gepasseerd, om 't zelve capitaal aan haar [...] te betaalen over twee jaaren met den interesse van dien jegens vier percento [...]. Dat wijders [I. Simons] aanneemd en zog verobligeerd, aanstonds na de ondertekening deezes voor zodanig een geregte als des zal behooren, ten behoeve van [haar], en tot haare gerustheid en meerder verzekering te passeeren acte hijpothecair of vesting op zij huis, hofstede, en plantagie genaamd Soetendael zodanig als daar ter plaatse gebruikelijk is, ter somme van agt duizend guldens capitaal, om in cas van wanvoldoening van de beloofde een en veertig duizend guldens [...] daar aan ter voorszeide somme [...] te konnen vinden & verhaalen. En welke vesting of acte hijpothecair naderhand wederom ten protocolle alwaar dezelve zal werden gepasseerd, zal moeten worden gerojeerd[...].
Dat vervolgens [hij] aan [haar] op primo meij van den Jaare 1716 zal voldoen te betaalen in courant geld de somme van drie duisend guldens capitaal, en daarenboven aan [haar] mede na het decerneeren der gemelde condemnatien ter handen stellen een assignatie van drie duizend guldens capitaal ten laste van [Gillot], ten behoeve van [haar][...] te betaalen mede primo meij van den Jaare 1716, en van welke zes duizend guldens [hij] belooft interessen aan [haar] van heden dato deezes af tot de reëele voldoeninge van die respective sommen toe jegens vier percento goed te doen, en betaalen alle half jaaren. Dat wijders nog op primo meij van den jaare 1717 door [hem] zal worden betaald drie duizend guldens, en invoegen voorszeide assignatie aan [haar] ter handen gesteld’

en wel ten laste van Gillot, volgens dezelfde rente etc. als de eerste assignatie. Dezelfde som van f 3000 zal worden betaald 1 mei 1718, 1719, 1720, 1721; en de laatste f 2000 op 1 mei 1722. Overlijdt Simons, dan gelden dezelfde verplichtingen voor zijn erfgenamen.

‘Dat het [hem] altijd vrij zal staan de hiervooren gemelde termijnen eerder en vroeger, ook grooter aan [haar] te betaalen [...] maar niet laater of minder te neemen.’

Na officiële condemnatie verplicht Adriana zich acht à tien dagen later

‘metterwoon uit het huis en de bijwooninge van [hem] te gaan; En, in opzigte van het jongste dogtertje Anna Henrics Siemons, dat [zij] tzelve

[p. 95]

na haar zal neemen & opvoeden tot deszelfs mondige dagen of anderen staat, zonder ten laste van [hem] daarvoor eenige alimentatie te moogen praetendeeren dewijl [hij] zulx ook hadde gepresenteerd te doen’.

Zij zullen nu alle processen etc. stoppen, voor de vierschaar en elders waar er aantekening van is gehouden, de rol van de procureurs. Voor de officiële afwikkeling daarvan zullen zorg dragen de procureurs Abraham Boom en Willem van Stamhorst in Amsterdam, en voor de Hoge Raad mr. Joachim Huyssen en Johan van Ruyl, procureurs bij die Raad.

Merkwaardig is dat juist Adriana met procederen begonnen schijnt te zijn. Duidt dat op een rein(er) geweten? Opvallend is ook de brugse connectie Maria Anna van Outrijven, als men de vlaams-brabantse reis van Adriana met de konstschilder in gedachten houdt. Ik heb overigens nog geen moeite gedaan achter de processen over die scheiding in Amsterdam te komen; wellicht komt daar eventueel nog informatie voor het JCW uit te voorschijn.

Het is wel al vaststelbaar wanneer Adriana zich met Simons in de echt begaf: volgens de amsterdamse DTB's gingen zij voor de pui in ondertrouw op 4 januari 1687. En dat betekent, dat zij ouder dan JCW geweest moet zijn, die in 1677 geboren werd^6..

Bij de amsterdamse notaris Schabaalje zijn trouwens wel meer akten betreffende Simons en zijn vrouw Adriana te vinden. Hun buiten Soetendaal lag in Maarssen. Boeiend, omdat opnieuw een Vecht-element aan de Abcoude- en Breukelenelementen van Campo's levensverhaal toegevoegd wordt.

5 April 1729 is Adriana gestorven. Dit blijkt uit allerlei verklaringen erfenissen uit haar nalatenschap te hebben ontvangen, dat jaar afgelegd voor de rotterdamse notaris Johannes Obreen^8.. De boedel, staat en inventaris van bezittingen^9. levert weinig verrassingen op vergeleken met de indruk uit eerdere testamenten en verklaringen, zoals hierboven weergegeven. Op enkele huizen van de rotterdamse Boompjes bezat zij hypotheekbrieven. Enigszins verrassend is dat zij ook 500 pond Zuidzee-annuities bezat (die in hollands geld f 5801 gekost hadden), die onder directie van John Furly te Londen stonden. Interessant is ook dat haar dochter Catharina de boedel niets schuldig was, omdat naar de verklaring van haar man Jacobus Viruly het huwelijksgied van zijn vrouw uitsluitend door haar vader Isaac Simons gegeven was, ‘overzulx de overledene moeder niet concernerende’. Er worden ook losse papieren, brieven en quitantien gememoreerd, ‘schijnbaar van geen belang’ - hoewel juist deze paperassen onze lezers mogelijk ten zeerste geïnteresseerd zouden hebben.

De staat van haar inboedel en huisraad is precies te traceren via een gang door de notaris en taxateur gemaakt door of langs saletje, beneden-binnekamer, bovenvoorkamer, zolder & provizikamer (plus kelder), Porcelein (zeer veel), Zilver &^a. (weinig), Tin, Koperwerk, Blikwerk, Yzerwerk, Kleederen (enorm veel, meer zelfs m.i. dan normaal is voor achtiende-eeuwse toestanden), Linde en Ly[n] waat (wat doet een mens met ‘Eenendertig paar Vrouwe Lobben zoo groote als kleine met en zonder kant’?). Wat ik bepaald miste: schilderijen, toch normaal in een nalatenschap als deze, en bij een huisinrichtings als deze. 't Is een onoirbare veronderstelling: maar kon ze geen schilderijen meer zíen?

De begrafenis (de impost allen bedroeg 31 gulden 7 stuivers - is werkelijk in grote stijl geschied; er zijn tientallen rekeningen voor overgelegd. Daaruit blijkt ook dat zij behalve Maria en Anna Bredenburg, die misschien als gezelschapsjuffrouwen fungeerden, twee gewone dienstbodes had: Aagje Kley en Maartje Vis. Haar huis was niet haar eigendom: zij huurde het voor ruim f 155 per half jaar van ene Pieter van Zijl (waardoor deze woning waarschijnlijk ook wel lokaliseerbaar gemaakt kan worden).

Nog één keer wordt zij met Rotsenburg, waar zij met JCW verbleef, in verband gebracht, daar er sprake is van een codicil, i.v.m. een legaat voor Jacob van den Bergh of diens vrouw Fytie van den Bos in geval van zijn overlijden, getekend ‘buyten Uytregt op Rotsenburgh den vyfentwintigsten Mey 1723’^10.. - Omdat het voor haar vlaams-brabantse reis ‘met een konstschilder’ van nut kan zijn memoreer ik nog dat zij op haar ziekbed, voor haar dood, een legaat uit een particuliere akte teniet deed, dat oorspronkelijk toegekend was aan Genno gewezen dienstbode van juffr. Maria van der Maas ‘tegenwoordig wonend op de Meere te Antwerpen over de paters minymen’^11..

Hiermee zijn waarschijnlijk niet alle mogelijkheden van vondsten betreffende de^7.

6. Blijkens een akte GA R'dam not. prot. 1524 p. 207, van 1 juni 1722 had Isaac Simonsz aan de laatste termijn van hun overeenkomst voldaan. Zij was toen ‘laatst woonachtig in de ambacht van Cralingen’. Ibid., p. 215, maakt zij 4 juni 1722 een testament. Zij resideert dan binnen Rotterdam, maar zegt ‘geene vaste woonplaatze tegenwoordig te hebben’. Erfgenaam in de legitieme portie wordt haar dochter Catharina Simonsz, getrouwd met Jacobus Viruly. Erfgenamen met egale porties worden resp. haar broer Quiryn de Visscher; de nagelaten kinderen van haar zuster Anna de Visscher; en de afstammelingen van broer Jan de Visscher. Kleine legaten zijn er voor Anna Bredenburg of bij haar overlijden voor haar zus Maria Bredenburg beiden Pouwelsdogters, en voor Maria's dochter Cornelia Meschers; voor Coenraat Amman en zijn vrouw Maria Berrius. Executeur is dan al Benjohan Furly. - Ibid., p. 228, wordt 12 juni 1722 Furly gemachtigd haar zaken waar te nemen. - In GA R'dam not. prot. 2558, p. 9, bevindt zich ook het in de tekst genoemde testament van 7 jan. 1725, zonder veel wijzigingen; hier wordt zij gesepareerd genoemd, en woonachtig te Amsterdam maar momenteel binnen Rotterdam. - Ibid., p. 193, 21 maart 1725 verschijnt zij als gesepareerd ‘en de maritale magt onttrocken en haar eijgen goederen vrij administrerende’; zij heeft van haar oom Adriaan de Visscher f 1400 geërfd. - Ibid., p. 196, dezelfde datum: zaken met Furly. - Blijkens GA R'dam not. prot. 2096 p. 861 ontvangt zijn 10 juni 1722 f 5000 uit de erfenis van Adriaen Visscher (die land had in het ambacht Beukelsdijk). - In het rotterdams archief zijn nog wel meer notariële instrumenten betreffende Adriana, hier of in de tekst niet genoemd, maar voor een eerste inzicht in haar status van geen belang

8. GA R'dam not. prot. 2019, b.v. p. 299, 433, 600

9. Ibid., p. 605 e.v.; uiteindelijke afhandeling: GA R'dam not. prot. 2020, p. 215 e.v., 697

10. GA R'dam not. prot. 2019, p. 669

11. Kan deze Maria van der Maas geïdentificeerd worden met de in Weyermans Leevensbyzonderheden p. 178 genoemde reiszuster van Adriana op de brabantse tocht, Maria Rufa? Bij haar ‘aan de gele Maas’ (Rotterdam?) nam Adriana in 1721 haar intrek, en hen beiden bezocht JCW. - Rufa betekent rossig, rood, goud-rood.
De Amsterdamse Hermes I p. 230 spreekt over een aan het haar trekken van de Oudheid ‘schoon die zomtyds zo kaal van hooft is als de Rosse Maria’. Misschien gaan het in dit deel p. 330 en 355 eveneens over deze Maria

7. Zie o.a. GA Amsterdam not. prot. 6090, in dato 25 juni 1715. In dit verband is interessant dat bij deze notaris - prot. 6169, 21 okt. 1728 - ook een testament van Jacobus Pestalozzi en Anna Bruijnsteen te vinden is. De laatste, uit Breukelen, werd blijkens het proces-1739 door JCW gechanteerd. Wijst hun voorkomen hier op een gemeenschappelijke kennissenkring? De Pestalozzi's bezaten volgens deze akte overigens in Amsterdam een huis op de Herengracht, tussen Wolvenstraat en Huidenstraat

[p. 96]

verhouding JCW-Adriana uitgeput. Ik denk b.v. aan gegevens uit de echtscheidingsprocedure, aan rechtsbescheiden uit het Cralingse. De uit actes verkregen gegevens kloppen met de ‘Abderietsche nachtvertelling’: Adriana wás gescheiden, rijk, ouder; en misschien korrespondeert de makelaar met Furly. De vóórgeschiedenis van de familie ‘Dulceval’ kan misschien door de editeur van de Zydewever achterhaald worden.

Er is één ding dat niet kan. Het Hof van Holland zegt dat JCW met Adriana van 24 augustus tot 20 nov. 1729 in Den Haag verbleef. In het handschrift is de 9 in dit jaartal beslist geen 4, waarover wel meer verwarring ontstaat (1724 zou mooi uitkomen). April 1729 sterft Adriana evenwel. Er moet dus van de zijde van de rechtbank hier een vergissing begaan zijn. JCW antwoordt trouwens op de vraag dienaangaande: ‘Ja, maar dat hem den tijd is ontschoten’. Het feit is dus juist, maar de tijd niet.

[p. 97]

Vereenvoudigd familieschema

(NB. Volgorde van links naar rechts houdt niet noodzakelijk - want ononderzocht - ancienniteit in)