Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 25

[p. 179]

Een leeservaring
Permentier op 't pensionaat^(*)
door Leo Pleysier

Nog altijd wat aan de hand, telkens als ik teksten van Buysse onder ogen of te horen krijg. Tot voor een paar weken liep op de radio in een middagprogramma de roman Bolleke in de vorm van een gelezen vervolgverhaal. Die radiomensen denken er natuurlijk weer niet aan dat je als luisteraar tijdens de middagpauze daardoor je aandacht kwijtraakt voor je eten of voor je krant die je doorneemt. Enfin, wat mij betreft was het steeds zo dat ik ondertussen telkens met een half oor naar die Buysse-zinnen zat te luisteren en me daarbij dan ook nog probeerde te herinneren tot waar men de dag voordien in het verhaal gevorderd was. Lichtelijk geïrriteerd telkens ook: natuurlijk is het niet zo bedoeld maar ondertussen bezorgt zo'n voorlezer je dan toch maar het gevoel dat er voorleeskwartiertje wordt gehouden voor een publiek van gezichtsgestoorden.

Maar er is meer natuurlijk. Kursorisch lezen op het pensionaat in de zesde. ‘Een stuk van Cyriel Buysse waaraan ik voor het op gang komen van mijn schrijven schatplichtig blijf’, zo heb ik het ooit omschreven. Of allicht dan toch een van de teksten die ooit op een beslissende manier hebben ingewerkt om van een bepaald soort fascinaties te genezen. Een tekst over een gebeuren dat zich afspeelt op een mistige november in het begin van deze eeuw. Stijfbevroren rapenvelden, een boswachterij, een pachter die vanuit zijn deuropening nauwlettend staat toe te kijken hoe een wildstroper er op een erg listige manier in slaagt een haas te verschalken. (En nu, meer dan twintig jaar later, heb ik de tekst teruggevonden en geïdentificeerd: De wraak van Permentier, staat te lezen van pagina 157 tot 184 in de Vierde Cyriel Buysse Omnibus.)

(*) Column verschenen in De Nieuwe van 26 augustus 1982, p. 20; hier overgedrukt met de toestemming van de auteur.

[p. 180]

Ah maar ik kennekik dat!, dacht ik en al lezende transponeerde ik alles gewoon naar mijn eigen gehucht, mijn eigen huis in de mist die er in banken boven het krakende stijfopstaande loof hing.

Precies, zo is het!, dacht ik toen ik las over het geluid van de droge klop tussen de oren, het hoge brekende gilletje, de warme bloeddoorlopen pels waaraan nog wat keutels kleven... Voor de eerste keer in mijn leven las ik zinnen die iets te maken hadden met ervaringen die ik had opgedaan maar waaraan, dat had ik al spoedig begrepen, in dat pensionaat (en zoals later bleek: nergens eigenlijk) nooit woorden worden besteed. En in de winter kan je 't op tweehonderd meter van het huis waar ik zit te schrijven nog altijd zien: boerenkinderen op holle zaterdagmiddagen tot aan hun knieën in het slijk op de akkers; dikke tintelende vingers van de kou; rijm in de wenkbrauwen en op de wimpers. Wie heeft het daar ooit eens over?

Jawel, maar rat-in-de-val meneer want blijkt plotseling hoe een onopgemerkte derde het gebeuren vanuit een nieuwe, onverwachte hoek staat gade te slaan waardoor op zijn (mijn) beurt de spieder bespied, de toekijker bekeken, de voyeur wordt betrapt. Rat-in-de-val want blijkt hoe ook in een tekst een deur achter de lezer zijn rug kan worden dichtgeklapt. Rat-in-de-val want er is een jachtopziener die vanaf de overkant van het veld alles heeft gevolgd en die zal Permentier meteen ook als getuige voor het gerecht dagvaarden.

‘Verdorie, 't is dus wel altijd twee keer uitkijken of ze hebben u te pakken’, denkt de pensionair.

‘Argwaan koesteren, zo heet dat’, zegt de leraar Nederlands.

‘Genezen van de met lijf-en-leden-betrokkenheid’, zo noemde ik het zelf later.

In welke mate hebben leesgeschiedenissen als deze ertoe bijgedragen om mij de onontbeerlijke welbedachtheid tegenover personen en landschappen eigen te maken? Zo vraag ik mij nu af.