Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 21

[p. 151]

‘Een Idealistische realist’
Brieven aan Victor de Meyere
uitgegeven door Joris van Parys en Hans Vandevoorde

Inleiding

Victor de Meyere (1873-1938) maakte na de Eerste Wereldoorlog naam als volkskundige maar debuteerde als dichter en publiceerde ook verhalend proza. In een welwillende recensie in Groot Nederland (VW 7, p. 62-65) werd zijn verhalenbundel Uit mijn land (Utrecht 1904) door Cyriel Buysse omschreven als een poging om de Conscience-traditie te doen herleven. Na 1918 bleef De Meyere in de traditie van het dorpsverhaal schrijven.

In de jaren voor en na de eeuwwisseling speelde hij een min of meer prominente rol in de literaire tijdschriften Van Nu en Straks (eerste reeks 1893-1894), De Arbeid (van 1900 tot 1902), Nieuwe Arbeid (1903-1904) en De Tijd (1913-1914). In 1906 verdween hij al na één jaar uit de redactie van het tijdschrift Vlaanderen wegens een plagiaataffaire.⁽¹⁾ Hij behoorde niet tot de vriendenkring van Buysse maar als recensent⁽²⁾ en als auteur van de monografie Un romancier Flamand: Cyriel Buysse (Parijs 1904) en het essay in het Buysse-nummer van De Boomgaard (maart 1911) had hij na Lode Baekelmans en Ary Delen het grootste aandeel in de eerste pogingen om de katholieke boycot van het werk van Buysse te doorbreken. Met Baekelmans, Delen en Gustaaf D'Hondt nam hij het initiatief voor de Buysse-huldiging van april 1911 in Antwerpen.

(1) Zie Peter Theunynck, ‘ Vlaanderen in de ban van het plagiaat’, in: Piet Thomas (red.), Vrienden en wapenbroeders. Jaarboek 5 van het Stijn Streuvels Genootschap, Tielt, Lannoo, 2000, p. 85-105.

(2) Recensies van De Meyere over Buysse verschenen in De Tijd (over ‘De nachtelijke aanranding’, jg. 1, 1913, p. 52-56) en in Vlaamsche Gazet (4 december 1914).

[p. 152]

De zes hierna gepubliceerde brieven van Buysse aan De Meyere uit de periode 1894-1912 zijn onlangs door Hans Vandevoorde ontdekt in de correspondentie van De Meyere die berust in het Katholiek Documentatiecentrum (KADOC) te Leuven. Ze zijn om diverse redenen interessant. Brief één bewijst dat De Meyere al vanaf het begin van zijn literaire activiteit een bijzondere belangstelling voor het werk van Buysse had. Brief twee behoort tot de zeldzame vooroorlogse documenten waarin Buysse zichzelf uitvoerig als schrijver karakteriseert en een kritische beoordeling over zijn eigen werk en dat van anderen uitspreekt. Brief drie documenteert het ontstaan van de Franse monografie. Brief vier bevat ondere andere niet eerder bekende informatie over de vroegste receptie van Het gezin Van Paemel. Uit brief zes ten slotte valt af te leiden dat niet alleen Ary Delen maar ook De Meyere een rol speelde in de publicatiegeschiedenis van Willem Elsschots Villa des Roses (1913).

De eerste brief werd geschreven op zondag 14 januari 1894, datum waarop er door Van Nu en Straks in Antwerpen werd vergaderd. Buysse kon er die dag wegens een influenza niet zijn.⁽³⁾ Mogelijk kreeg De Meyere op die dag de opdracht om Buysses Recht van den sterkste te recenseren. In de volgende brief, die ruim acht jaar later werd geschreven, zet Buysse zich af tegen de ‘mode-litteratuur’ van het symbolisme en mysticisme. Hij karakteriseert er zichzelf als een ‘idealistische realist’. Tevens neemt hij afstand van Streuvels en Teirlinck, van wie de personages volgens hem niet echt genoeg spreken. Teirlinck moet het nogmaals ontgelden in de vierde brief. Buysse heeft duidelijk last van de miskenning door officiële instanties. Zowel de derde als de vierde brief hebben te maken met de hierboven vermelde monografie. Op vraag van Buysses vriend Léon Bazalgette werd ze geschreven voor het tijdschrift Anthologie-revue et Critique internationale (1903-1904) van de Parijse uitgever Edward Sansot en daarna apart als overdrukje gepubliceerd in de ‘Collection d'Etudes Etrangères’ van dezelfde uitgever Sansot. Brief vijf uit april 1911 kan verbonden worden met brief twee, die Buysse bijna tien jaar eerder schreef. Tegen de kritiek in en over de jaren

(3) Zie Leen van Dijck, J.P. Lissens & Toon Saldien (eds.), Het ontstaan van Van Nu en Straks, een brieveneditie. Teksten, Antwerpen, Centrum voor de Studie van het Vlaamse Cultuurleven v.z.w, 1988 (Studia Flandrica; 3), p. 391.

[p. 153]

heen blijkt Buysse zijn roman Schoppenboer een van zijn beste boeken te vinden.

Brief zes compliceert nog de vraag wie welke rol speelde bij de voorpublicatie van Willem Elsschots romandebuut in het tijdschrift Groot Nederland. Uit een brief van Buysse aan Ary Delen, Elsschots vriend en bemiddelaar, was al bekend dat Buysse in mei 1912 aanvaardde om het handschrift te lezen. Het duurde echter nog maanden voor hij er toe kwam omdat hij de hele zomer bezig was met de lectuur van feuilletons voor een wedstrijd van het weekblad De Amsterdammer.⁽⁴⁾ Mogelijk heeft De Meyere Buysse eraan herinnerd dat hij het handschrift van Elsschot in zijn bezit had. De Meyere kan daartoe aangespoord zijn door Delen. Maar het is ook denkbaar dat zo'n vraag rechtstreeks via Alfons de Ridder aan De Meyere ging. De Meyere en De Ridder kenden elkaar immers al lang van toen ze beiden aan het tijdschrift Alvoorder (1900-1901) meewerkten. Ze zouden ook beiden lid geweest zijn van een kring mensen waartoe onder meer de latere boekhandelaar Leo Krijn en zijn vriendin Kaitie Dickinson, Gerard van Oest, Lode Baekelmans, de schilders Walter Vaes en René Leclercq (alias René Pin) behoord zouden hebben.⁽⁵⁾ De Ridder publiceerde bovendien in De Meyeres tijdschrift De Arbeid.

(4) Zie ‘Cyriel Buysses brieven aan Ary Delen uitgegeven door Marc Somers’, in: Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap III, Gent 1987, p. 88-89 (brief 20). Zie ook ‘Verantwoording’, in: Willem Elsschot, Villa des Roses, Amsterdam, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2001, p. 211.

(5) Zie Willem Elsschot, Brieven, Amsterdam, Querido, 1993, p. 198. Van de groep die in de Schuttershofstraat bij Krijn samen kwam noemt Baekelmans in Ontmoetingen alleen Karel van den Oever, Van Oest, Vaes, Edler Hansen en Krijn (zie Lode Baekelmans, Ontmoetingen, Leuven, De Clauwaert, 1951, p. 206). Ary Delen spreekt van Jan Eelen, Horace van Offel, Koos Speenhoff, Meindert Boogaerdt, Vaes, Leclercq en Van Oest (zie ‘Ary Delen over Willem Elsschot en zichzelf’, in: G.H. 's-Gravesande, Sprekende schrijvers, 's-Gravenhage, BZZTôH, 1979, p. 142-143). Somers vermeldt deels nog andere namen van deze ‘bende van Kryn’: ‘De schrijvers Jan Eelen, Horace van Offel, Ary Delen en Alfons de Ridder, de schilders René Leclercq en Walter Vaes, de architect Flor Vaes, de scheepsbouwer Jef Beuckeleers en de latere uitgever Gerard van Oest (...)’ (zie Marc Somers, Willem Elsschot en het Wereldtijdschrift, Antwerpen, Archief en Museum voor het Vlaams Cultuurleven, 1983, p. 8). De precieze tijd van de bijeenkomsten (kort voor 1900) is moeilijk te achterhalen. In elk geval fout is de voorstelling van zaken door Stijn Vanclooster in ‘Eenen nieuwen morgen vol zonnige dromen. Hoe De Kapel leven bracht in het Antwerpse cultuurlandschap’, in: Vlaanderen, jg. 52, april 2003, nr. 295, p. 91. Als we Horace van Offel in zijn Confessions littéraires (Bruxelles, Nouvelle société d'éditions, 1938, p. 25) mogen geloven, moeten de bijeenkomsten tussen 1896 en 1900 te dateren zijn.

[p. 154]

Dat wijst op nauwere contacten tussen beiden. In de archieven zijn echter geen brieven van De Ridder aan De Meyere bewaard, wat niet betekent dat er geen brieven aan Elsschot geweest zijn. Stukken uit de nalatenschap De Meyere werden immers enkele jaren geleden te gelde gemaakt.

Een extra betekenis krijgt de brief doordat hij bevestigt hoe vroegere Van Nu en Straksers als Buysse en De Meyere een rol speelden in de receptie van Elsschot voor 1914. Samen met de tekst die Buysse voor het boekhandelsprospectus van Villa des Roses leverde, met de reactie van Vermeylen op het boek (‘Een meesterwerk!),⁽⁶⁾ met Streuvels' belangstelling voor de roman toen hij in Groot Nederland verscheen,⁽⁷⁾ en met de lezing die Fernand Toussaint van Boelaere in 1913 uitgebreid over onder meer dit boek hield,⁽⁸⁾ laat hij zien dat de Van Nu en Straksers helemaal niet de kijk op Elsschots vernieuwing belemmerd hebben zoals wel eens beweerd wordt.⁽⁹⁾ Ook de bewering van Ary Delen dat Elsschot dadelijk na zijn debuut doodgezwegen werd,⁽¹⁰⁾ kan verder gerelativeerd worden. Elsschot ging als een geheimtip de Vlaamse literatuurwereld rond. Nog een Van Nu en Strakser, Emmanuel de Bom, schreef aan Streuvels op 13 december 1913: ‘Kent ge “Villa des Roses” van Willem Elsschot? Vermeylen was daar enthousiast over, en een enthousiastische Vermeylen ziede niet alle dagen... 't Ligt nu voor me om gelezen te worden.’⁽¹¹⁾

(6) Brief aan Ary Delen. Geciteerd in: ‘Verantwoording’, in: Willem Elsschot, Villa des Roses, Amsterdam, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2001, p. 187.

(7) Zie Kathryn Smits, ‘Een aardig bundeltje brieven’. Stijn Streuvels en Emmanuel de Bom. De briefwisseling van de jaren 1900-1914, dl. 2 Annotaties, Kapellen, Uitgeverij Pelckmans, 2005, p. 237.

(8) Deze lezing, ‘Het Stadsleven in de nieuwere Vlaamsche prozakunst’ werd in 1913 voor het eerst in het stadhuis van Antwerpen gehouden in opdracht van de Vereeniging van Letterkundigen. Ze werd gepubliceerd in Zurkel en blauwe lavendel maar wordt in de Elsschot-studie zo goed als altijd over het hoofd gezien.

(9) Benedict Schofield, ‘A modernist in a Homburg hat: Willem Elsschot in the context of Dutch literary modernism. Questions of literary innovation and influence’, in: Dutch crossing 27 (2003, 2, p. 226.

(10) Ary Delen, ‘o.c.’, p. 153. Vgl. Willem Elsschot, Villa des Roses, o.c., p. 187.

(11) Zie Kathryn Smits, ‘Een aardig bundeltje brieven’. Stijn Streuvels en Emmanuel de Bom. De briefwisseling van de jaren 1900-1914, dl. 1 Teksten, Kapellen, Uitgeverij Pelckmans, 2005, p. 473.