Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 18

[p. 173]

Kroniek
Cyriel Buysse oktober 2001 - september 2002

Het meest in het oog springende evenement van het afgelopen Buysse-kroniekjaar is ongetwijfeld de hier al vermelde productie van Het recht van de sterkste als ‘verteltheater met muziek’. De leden van het Cyriel Buysse Genootschap die zich vrij konden maken op zaterdag 8 december 2001 voor de studienamiddag rond Het recht van de sterkste, ingeleid door Joris van Parys, hebben er zelf kunnen van genieten in het auditorium van de nieuwe gemeentebibliotheek in Landegem. Ze waren ook zeer talrijk opgekomen, die leden, en ze waren unaniem in hun lof voor de bijzonder aangrijpende, schitterend met muziek ondersteunde ‘vertelling’ van de roman. De twee acteurs, Peter Lambert en Hubert Mestdagh, samen met het ‘muzikale trio’ Christine Coryn (viool), Dieter Bossu (tuba) en Stijn Felix (accordeon) werden aangemoedigd door enthousiaste reacties en hebben naar een vervolg gezocht. Het resultaat is een zeer aantrekkelijk, zelfgemaakt boekje met tekeningen en in een vormgeving van Stijn Felix. Het boekje bevat de teksten van de liederen en een cd met alle muziek die Dieter Bossu en Stijn Felix voor de theatervoorstelling schreven op traditionele liedjesteksten of tekstfragmenten uit de roman. Een hebbeding dat een overtuigde Buysseliefhebber graag in zijn bibliotheek/discotheek/cd-verzameling zal willen onderbrengen. Contactpersoon voor de productie is Peter Lambert (tel. [phone]). Bestellen van boek met cd kan via een los inlegvel dat u elders in deze Mededelingen vindt.

We kunnen nog een andere interessante publicatie vermelden, en dit op een onverwachte plaats, waar men zeker niet meteen naar Buysse zou gaan zoeken. In de bundel De zieke natie. Over de medicalisering van de samenleving 1860-1914, verschenen onder redactie van Liesbet Nys, Henk de Smaele, Jo Tollebeek en Kaat Wils bij de Historische Uitgeverij in Groningen in 2002, is een bijdrage te vinden van Mary Kemperink over ‘“Morbide distinctie van fijner ras”. De verbeelding van de hogere stand in het verhalend proza’. Mary Kemperink heeft eerder al in haar boek Het verloren paradijs. De literatuur en de cultuur van het Nederlandse fin de siècle (Amsterdam

[p. 174]

University Press 2001) de thematiek van de laat-negentiende-eeuwse literatuur beschreven. Daarin bleven de schrijvers uit het zuiden buiten beeld. Maar hier, in het artikel voor De zieke natie, dat een bewerking en uitbreiding is van een hoofdstuk uit het vroegere boek, werd een twintigtal romans van Vlamingen bij het onderzoek betrokken. Het zijn werken van Cyriel Buysse, Emmanuel de Bom en Herman Teirlinck. Kemperink wijst erop dat standsverschil op het eind van de negentiende eeuw belangrijker was dan rasverschil en gaat dan in het bijzonder na hoe de hogere kringen in de literatuur werden afgebeeld. Dat ook Buysse de adel in zijn boeken heeft beschreven is genoegzaam bekend, maar dat bleef tot dusver weinig opgemerkt door Nederlandse literatuurhistorici. De ‘wijdere blik’ is interessant omdat kan worden gewezen op gelijkenissen en verschillen in het naturalisme in Noord- en Zuid-Nederland, waarbij een auteur als Buysse juist een opmerkelijke brugfunctie heeft vervuld. Dit vraagt echter nog een uitgebreide studie. Een eerste aanzet hiertoe is nu gegeven. Kemperink ziet om te beginnen duidelijke verschillen. Buysse heeft zich in een roman als Daarna krachtig gedistantieerd van de standbewuste adellijke kliek, zo stipt zij aan; in de Noord-Nederlandse roman echter, wordt juist een heel positief beeld van de hogere kringen opgehangen. Kemperink concludeert uit haar verkennend onderzoek dat ‘de Vlaamse roman’ uit die periode weinig goede woorden overhad voor de adellijke kringen. De ongezondheid en demoralisatie van de adel staat er tegenover de gezonde kracht en de natuurlijke oprechtheid van de lagere standen. Een interessant gegeven is dit zeker. Maar het vraagt wellicht nog meer onderzoek (met nog meer materiaal) om de constatering ‘hard’ te maken. Er kunnen alvast ook tegenvoorbeelden worden gevonden, zoals in de zeer complexe wereld van Rozeke van Dalen. Maar de analyse verdient hoe dan ook verder uitgewerkt te worden.

We vermelden kort ook nog enkele publicaties die van belang zijn voor de Buyssestudie. Van Henriette Claessens kregen we een uitgebreide genealogische bijdrage over ‘De families Comparé - Fredericq - Loveling-Buysse’, verschenen in het gespecialiseerde tijdschrift voor naamkunde, Vlaamse stam, jg. 38, nr. 1, januari 2002, p. 1-25. De auteur gaat terug tot Jean Georges Frédericq (nog met een accent geschreven), dat is de vader van Jacques Fredericq, die de eerste echtgenoot werd van ‘stammoeder’ Marie Comparé. De ‘tweede tak’ van de familie, die voortspruit uit het tweede huwelijk

[p. 175]

van Marie Comparé, met Herman Loveling, komt uiteraard ook gedetailleerd aan bod. De diverse leden krijgen een vaak uitgebreide biografische notitie en het geheel is verzorgd geïllustreerd. In dezelfde lijn ligt het kortere, maar inzichtelijke stuk dat door Jan Luyssaert werd geplaatst in de rubriek ‘Mensen van Toen. Familiekundige rubriek’ over ‘De Nevelse voorouders en verwanten van Cyriel Buysse’. Deze bijdrage is te vinden in Het land van Nevele. Driemaandelijks tijdschrift van de heemkundige kring, jg. XXXIII, afl. 1, maart 2002, p. 77-85. Eveneens in dit zeer productieve tijdschrift heeft Arnold Strobbe zijn ‘Het gezin Van Paemel: een verhaal uit de Kontenhoek’, dat eerder verscheen in aflevering XVI (2000) van deze Mededelingen, opnieuw laten opnemen (jg. XXXIII, afl. 2, juni 2002), in deze laatste versie voorzien van enkele extra foto's. Het verhaal over de Kontenhoek kan ook nog worden gelezen in Appeltjes van het Meetjesland, jg. LII, 2001, p. 141-156 (dit laatste volgens een tip van Christian de Borchgrave, waarvoor dank). In de marge van deze veelbesproken bijdrage hebben we nog een kleine aanvulling. Collega Piet Couttenier, bekend om zijn Gezellestudies, signaleerde ons dat priester Van Doorne, die te zien is op de foto van de kasteelheren van Poeke (onze Mededelingen XVI, p. 235), kan geïdentificeerd worden als Hendrik van Doorne, oud-leerling en intimus van Gezelle, voor wie Gezelle onder meer ‘'k Hoore tuitend' hoornen’ schreef. Deze Van Doorne trok naar Engeland en nam in februari 1901 ontslag als pastoor van Brixton om naar Poeke terug te keren. De datering klopt dus, weet Piet Couttenier ons nog te melden. Ook hiervoor uiteraard hartelijk dank. En voor wie nóg meer wil weten: een andere foto van Hendrik van Doorne, in zijn jonge jaren, is afgedrukt in Het Guido Gezellemuseum te Brugge. Museumgids doorheen het geboortehuis van Guido Gezelle, samengesteld door Piet Couttenier in het Gezellejaar 1999. Naast de foto van Van Doorne (op p. 70) is ook het handschrift van ‘'k Hoore tuitend' hoornen’ weergegeven, met datering 8 augustus 1860.

In Tijd cultuur, de cultuurbijlage van de Financieel-economische Tijd, werd op 3 juli 2002 een paginagroot stuk opgenomen van Joris van Parys, getiteld ‘Biograaf van een “discreet schrijver”’. Buysse vond zichzelf niet interessant genoeg voor een biografie, is de aanloop tot deze beschouwingen, waarin de biograaf uitlegt waarom Buysse dat nu juist wel is. In datzelfde stuk vernemen we dat de lang

[p. 176]

verwachte biografie gepland is voor 2004. Tot slot van dit onderdeel ‘publicaties’ kunnen we er nog op wijzen dat Eddy Vaernewijck in Jaarboek XXX (2001) van de Heemkring Scheldeveld een kort portret heeft geschetst van Maddy Buysse (1908-2000). De bijdrage komt als eerste in de nieuwe rubriek ‘Het Scheldeveld voorbij’, waarin opmerkelijke figuren uit ‘ons ambtsgebied’ in herinnering worden gebracht.

Onze rubriek ‘voorstellingen’ valt dit jaar erg kort uit. We hebben alleen gegevens ontvangen/gezien over de inmiddels welbekende soloproductie ‘Och, Hiere God toch’ van Jo Decaluwe. Deze was nog regelmatig te zien in het Gentse theater Tinnenpot, namelijk op dinsdag 8 en op donderdag 10 oktober, op donderdagen 22 en 29 november, 6, 13, 20 en 27 december 2001, op donderdagen 10, 17, 24 en 31 januari en 7, 21 en 28 februari 2002, telkens om 20u. De voorstelling blijft enthousiaste reacties uitlokken. We kunnen deze keer een mooie bijdrage signaleren van ene ‘R.’ in De Eeclonaar van 6.12.2001, die schrijft: ‘Het zijn geestige verhalen en ze worden met veel goesting gespeeld’. Hij sluit af met: ‘Jo De Caluwe doet Buysse alle eer aan. De intieme sfeer in de “Bonbonnière” van Theater Tinnenpot zorgt voor ideale speelomstandigheden’. Het is een goede zaak dat Jo Decaluwe ‘zijn’ Buysse niet loslaat. Hij blijft schitteren in zijn rake typeringskunst. Intussen zijn er al meer dan tweehonderd voorstellingen geweest en is Jo zelf al een beetje de tel kwijtgeraakt. Maar de voorstelling op zaterdag 18 mei in openlucht op ‘Den Hul’ aan de Zeistraat (bij Buysse: Zijstraat) in Nevele, was toch voor hem een unieke, memorabele ervaring, zo liet hij ons weten: tweehonderd toeschouwers en stoelen te kort, van 21u30 tot 23u30 kijkend en luisterend naar de vier verhalen van Buysse. De sfeer wordt door Decaluwe zelf getekend: ‘Projecteurs op een muurtje met klimop, een paar hoge bomen, wat buitengeluiden met “kwakende” eend zwevend in de donkere lucht. Fijne voorstelling daar bij de mensen van Nevele’. Het enthousiasme blijft, en gelukkig ook bij Jo zelf.

Buysse blijft leesbaar en speelbaar, zoveel is zeker. Men moet hem natuurlijk ook weten te vinden. In zijn bespreking van onze Mededelingen XVII van vorig jaar, in Standaard der Letteren van 7.2.2002, vraagt Erik Visser zich af waarom de stilte rond Buysse zo oorverdovend luid is. Hij ontdekte tot zijn grote verbazing ‘dat de

[p. 177]

laatste betekenisvolle bijdrage over Buysse (in Kreatief) intussen al vijf jaar oud is’. Dit schrijft hij, laten we wel wezen, met het zeventiende, volledig aan Buysse gewijde jaarboek voor zich op tafel. Een vreemde gedachtengang. Maar misschien wou hiermee ook helemaal niet geïmpliceerd worden dat die zeventien (nu achttien) boeken niet zo betekenisvol zijn voor de Buyssestudie. En gelukkig blijkt dat de verwondering over het gebrek aan belangstelling geheel in overeenstemming is met de bewondering bij de ontdekking: de vier onbekende verhalen die we in het vorige jaarboek publiceerden bewijzen voor Visser ‘dat Buysse honderd jaar later nog best te genieten valt’. Beter laat dan nooit, om het met Buysse te zeggen.

Er zijn ook dingen die je niet kon weten omdat het ‘voor je tijd’ was, of omdat het niet breder bekend werd. In De Morgen van zaterdag 7 september 2002 lazen we een artikel over het heengaan van de 94-jarige toneeldiva Ivona Van Acker, in Oost-Vlaanderen beter gekend als Vonne. Deze ‘Eeklose spraakwaterval’ stond tot haar 87ste op de planken. Niemand minder dan Jo de Meyere, oud-stadgenoot en acteur, zegt haar dood een groot verlies voor het Vlaamse (amateur)theater te vinden. De Meyere getuigt: ‘Ik heb nooit een actrice ontmoet die de boerin-moeder uit Het Gezin van Paemel zo sprekend vertolkte’.

Dit Buyssejaar sluiten we af met een korte terugblik op de bijeenkomst van de leden van het Genootschap op zaterdag 28 september 2002 in Deurle, de dag dat de mooie nazomer begon. Eddy Vaernewijck had een uitgebreid progamma opgesteld en was een schitterende gids. Het uitgebreide wandelgezelschap werd ook even toegelaten op het domein van Buysses kleindochter Nadine Buysse en kreeg de toestemming om de nu beschermde, maar nog niet gerestaureerde molen te bekijken. Net op dat moment brak de zon door de hoge bomen. Het was een feeëriek-herfstige ervaring, in Buysses eigenste natuurlijke omgeving. Na de wandeling heeft Katrijn van Loo in ‘De Bosgalm’ fragmenten voorgelezen uit teksten van Buysse: uit zijn roman Van hoog en laag en uit zijn poëtische dagboek Zomerleven. Buysse was weer een beetje aanwezig.

Na de terugblik deze keer ook een vooruitblik. Op 25 januari 2003 zal het precies honderd jaar geleden zijn dat Het gezin Van Paemel werd gecreëerd door de Multatulikring in Gent. Om dit te herdenken heeft het nieuwe Gentse Publiekstheater (opvolger van

[p. 178]

NTG) de gelukkige gedachte gehad het stuk opnieuw te programmeren, in een regie van Herwig Deweerdt. Iets om naar uit te kijken. En er is nog meer. Het driemaandelijks tijdschrift Brood en Rozen van het AMSAB-Instituut voor sociale geschiedenis zal in 2003 een volledig nummer aan de Vlaamse theaterklassieker wijden en ook het Jaarboek van de stichting Maurice Maeterlinck belooft aandacht voor Buysse.

Bij al die mooie vooruitzichten moeten we nog even melding maken van enkele moeilijk te plaatsen ervaringen: door de artistiek directeur van het Gentse Publiekstheater werd ons eind september al meegedeeld dat de voorstellingen van Het gezin Van Paemel bijna allemaal al uitverkocht zijn. Dit geeft blijk van niet meer en niet minder dan massale belangstelling dus. Daartegenover staat echter, dat op dit moment geen enkel, maar dan ook geen enkel boek van Buysse leverbaar is in de boekhandel en dat uitgevers deze lacune verklaren door een gebrek aan belangstelling bij het publiek. Hoe dit alles te combineren? Begin 2001 lieten we aan de uitgever van het Verzameld werk weten dat het toneelstuk hernomen zou worden en dat het dus goed zou zijn te zorgen voor een herdruk van het boekje van nauwelijks zestig pagina's. En dat het bovendien zeventig jaar geleden is dat Buysse is overleden, dat de rechten dus vanaf dit jaar tot het publieke domein behoren en dat het wellicht goed zou zijn enkele titels in huis te houden. De uitgever liet echter weten dat de vraag naar heruitgegeven klassieken klein is en dat zelfs bibliotheken in Nederland en Vlaanderen niet geïnteresseerd lijken. Een tweede uitgever werd gepolst. Resultaat ook hier: geen belangstelling.

Hoe moeten we dat nu begrijpen?

Wordt volgend jaar ongetwijfeld vervolgd.

A.M.M.