Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 14

[p. 55]

Brieven van en aan Anton Bergmann
uitgegeven door Ludo Stynen

Inleiding

Cyriel Buysses tante Virginie Loveling was erg gesteld op haar privacy, en wilde tegelijkertijd het beeld dat de buitenwereld, het beeld zelfs dat latere generaties van haar hadden zo veel als enigszins mogelijk zelf vorm geven. Dat deed ze o.m. door slechts die brieven te bewaren die rechtstreeks met haar werk te maken hadden en alle persoonlijke documenten te vernietigen. Alle brieven die ze ooit van Anton Bergmann kreeg gingen op die wijze verloren. Brieven die ze zelf aan Bergmann schreef, overleefden de vernieling van de Lierse woningen van de Bergmanns en van hun buitengoed Nazareth tijdens de Eerste Wereldoorlog niet. Door de oorlogsgebeurtenissen gingen trouwens alle brieven die ooit aan Tony werden gericht verloren. De enige uitzonderingen zijn te vinden in de copieboeken van Julius Vuylsteke in het archief van het Willemsfonds, en de vaak geciteerde brief van Nicolaas Beets over Ernest Staas die Tony pas op zijn sterfbed bereikte en die door J.E J. Heremans integraal werd opgenomen in zijn voorrede tot de Verspreide Schetsen en Novellen van Tony (Gent: Hoste, 1875).

Van Tony zelf bleven slechts enkele brieven bewaard, de meeste uit de periode kort voor zijn overlijden. Al met al een erg kleine epistolaire nalatenschap wanneer we bedenken dat de jonge advocaat een ruime kennissenkring en een druk sociaal leven had en de meeste van zijn vrienden in de verschillende steden van het land woonden. Anton Bergmann had ook geregeld contacten met Nederland, maar navraag bij de belangrijkste collecties in Nederland leverde niets op. De verzameling brieven die we hier afdrukken, dient beschouwd als een complement bij de enkele jaren geleden door Victor Geets bezorgde, ruim geannoteerde editie van de brieven die zijn grootvader Willem Geets, de illustrator van Ernest Staas, kreeg van Bergmann (‘Brieven van Anton Bergmann aan Willem Geets

[p. 56]

(1871-1873)’, Hand. van de Kon. Kring voor Oudheidk., Lett. en Kunst van Mechelen, 94 (1990), 197-239). De 22 brieven in kwestie bestrijken de periode van 19 augustus 1871 tot 25 december 1873 en bevinden zich voor zover ons bekend nog altijd in het familie-archief. Het Lierse stadsarchief bewaart nog een fotokopie van een hier niet opgenomen, in het Frans gestelde brief van Tony aan ‘Mon cher George’, een document dat dateert van 9 juli 1861 en volledig gewijd is aan een gerechtelijk dossier. Het lijdt geen twijfel dat hier of daar nog een brief van Tony bewaard is gebleven, en wellicht moet ook deze editie ooit nog een vervolg krijgen.

Ook al is de hiernavolgende correspondentie relatief beperkt, ook al moeten we ons tevreden stellen met slechts één zijde van de communicatie, toch is dit disparate geheel de moeite waard. In mijn gelegenheidstoespraak tijdens de Bergmannviering te Lier (12 sept. 1998) noemde ik Tony een begenadigd amateur, een dilettant. Niet de specialisatie en de carrière hadden zijn voorkeur, wel de vrijheid om allerlei te doen, zich te engageren waar en wanneer hem dat uitkwam en te genieten van wat het leven hem bood. Hij was liberaal en flamingant, letterkundige en historicus, levensgenieter en ernstig advocaat.

In de nagelaten brieven komen de meeste van Bergmanns interesses en activiteiten aan de orde. Ze tonen ons Tony als een man die zijn invloed wil gebruiken om zijn vrienden vooruit te helpen, maar ze maken evenzeer duidelijk dat hij die voorspraak niet ten koste van anderen wil geven. We lezen over de wijze waarop hij participeert aan het culturele leven, over zijn interesse in het werk van zijn vrienden, over geschiedenis en over de stichting van de Lierse afdeling van het Willemsfonds, een van de allereerste lokale afdelingen. In de brief aan Leopold blijkt hoezeer hij het eigen werk relativerend bekijkt en de laatste brieven getuigen van de ziekte die hem het werken belet en tot zijn dood zal leiden.

In welke mate hij zich onafhankelijk opstelt blijkt nog het meest uit een brief aan Frans de Cort over taal en spelling. Alvast spelling blijkt hem totaal onberoerd te laten. Aan het woord is een amateur die in alle eigenzinnigheid handelt naar eigen goeddunken. Een brief die in nogal schril contrast staat met zijn houding op het zesde Nederlandsch Taal- en Letterkundig Congres in 's-Hertogenbosch (1860), waar hij samen met een aantal vooraanstaande Vlamingen

[p. 57]

beloofde te zullen ijveren voor het gebruik van de nieuwe Noord-Nederlandse spelling in het zuiden. Zette hij voor het hoger doel even de eigen overtuiging opzij? Het lijkt erop want zeker de brieven, we drukken ze hier af zonder enige wijziging aan spelling en interpunctie, lijken op zijn minst nonchalant geschreven en zonder nalezen verstuurd.

Met dank aan het AMVC en het Liberaal Archief.