Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 13

188

UBG hs. 111/77

SKANDINAVISK HOTEL

KJØBENHAVN, d. 8 Sept. 1891.

Beminde tante Virginie,

Ik ben hier gisteren met Pirenne goed aangekomen na Roermond, Dusseldorp, Münster, Osnabrück, Bremen, Hamburg, Kiel en Roeskilde bezocht te hebben⁽¹⁾.

Tot hiertoe is het weder heerlijk en Pirenne de bloem van de reisgenooten. Zelden heb ik mij zoo goed op reis vermaakt.

Te Kiel herinnerde ik mij op eens, dat Klaus Groth daar woont, en wij besloten hem te gaan bezoeken⁽²⁾.

Wij vonden zijn huis, eene kleine villa in 't groen, iets als Heremans' huis op de Visscherij, gelegen op de Klaus Groth-Platz. Op mijn kaartje schreef ik met potlood.

(1) Van 2 tot 20 september 1891 maakte Paul Fredericq, samen met zijn collega-hoogleraar Henri Pirenne (1862-1935), een ‘verrukkelijke reis’ naar Noord-Duitsland, Denemarken en Zuid-Zweden. Het verslag van deze tocht vindt men in zijn Reisherinneringen (UBG hs. 3707, XXXV en XXXVI). Er is ook een korte notitie in zijn dagboek (UBG hs. 3704, 2-20 september 1891).

(2) Op zondag 5 september 1891 brachten Fredericq en Pirenne een bezoek aan de 72-jarige Klaus Groth (1819-1899), die met zijn dichtbundel Quickborn (1852) als de grondlegger van de nieuwe Platduitse literatuur beschouwd wordt. Door de populariteit van dit werk kon hij docent en vervolgens professor aan de universiteit van Kiel worden. De Antwerpse bibliothecaris Constant Jacob Hansen (1833-1910) probeerde Groth vanaf 1860 te winnen voor de Aldietse beweging, die ijverde voor de taalkundige toenadering tussen het Nederlands en het Platduits. Op zijn uitnodiging nam Groth in augustus 1861 deel aan het internationaal Kunstcongres in Antwerpen. Tijdens zijn verblijf in Vlaanderen bracht hij onder meer een bezoek aan de familie Loveling in Nevele. Virginie bewaarde daar een foto van. Het is wellicht aan Groths invloed te danken dat de gezusters Loveling zich aan het schrijven van proza waagden. Zie L. Simons, Van Duinkerke tot Königsberg, Nijmegen/Brugge 1980; M. Basse, Het aandeel der vrouw in de Nederlandsche Letterkunde II, Gent 1921, p. 100; L. Simons, Vlaamse en Nederduitse literatuur in de 19de eeuw II, Gent 1985, pp. 344-351.

[p. 106]

en zond er de meid mee bij Klaus Groth⁽³⁾. Aanstonds werden wij binnengeleid in zijne kleine gezellige eetplaats bij de keuken (soort van souterrain). Het was zondag morgen omstreeks 10 uren. Dit kamerken noemde hij lachend zijne ‘Kajüte’. Hij is een lange bijna magere man met uitstekende kakebeenen en een litteeken over het voorhoofd. Zeer kalm en goedig, zoowat 70 oud. Een groene papegaai zat op eenen stok aan zijne linkere zijde en verroerde noch schreeuwde. Ik herkende Klaus Groth overigens naar zijne photographie, die Gij hebt.

Hij sprak dadelijk over zijn bezoek te Nevele in 1861 en met welgevallen van Grandmama, tante Rosalie en U. Hij zegde, dat eene der tantes hem in goed Platduitsch aansprak: ‘Wij moeten eens fermen koffie drinken.’ Hij was alsdan naar Antwerpen gegaan voor een groot kunstfeest en zoo bezocht hij Brugge, Gent, Nevele en Brussel. Hij zegt, dat hij lid is der Kon. Vlaamsche Academie en daardoor in betrekking blijft met de Vlaamsche beweging⁽⁴⁾. Aan Hansen heeft hij de bouwstoffen geleverd voor eene studie over hemzelven, verschenen in de Ned. Dicht- en Kunsthalle en ook in brochuur⁽⁵⁾. Hansen embêteert hem sedertdien herhaaldelijk om zijn stuk in het Duitsch te doen vertalen, maar het is te Vlaamsch voor eenen Duitschen lezer.

Ik zeg hem, dat Benoit op Hansen's vertaling van Min Modersprak een uitstekende muziek geschreven heeft en dat dit lied onlangs te Blankenberghe met eenen kolossalen bijval werd gezongen in den Kursaal op een groot concert. Hij wist het niet en verneemt zulks met veel genoegen⁽⁶⁾. Hansen bedong een honorarium voor die vertaling bij den uitgever der muziek: 100 fr. en liet ook zooveel aan Groth zenden. Deze vond het nog al vreemd. - ‘Had ik honorarium gekregen voor de honderd liederen van mij, die op muziek werden gezet, dan zou ik rijk zijn’, zegt hij glimlachend.

Wij vragen hem hoe het staat met de Platduitsche letterkunde en beweging. Hij antwoordt:

(3) Het vervolg is een parafrase van het verslag in Fredericqs Reisherinneringen.

(4) De Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde werd opgericht bij koninklijk besluit van 8 juli 1886. De meeste Vlaams-liberalen boycotten dit initiatief uit protest tegen het klerikale overwicht bij de leden. Daarom wist Fredericq niet dat Klaus Groth sinds 1887 buitenlands erelid was. Zie W. Rombauts, De Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde (1886-1914), Gent 1979, pp. 49-88.

(5) Eind 1889 publiceerde C.J. Hansen een biografie van Klaus Groth, die bijna 200 bladzijden telde (Klaus Groth in zijn leven en streven - als dichter, taalkamper, mensch - met reisverhaal en terugblik op de Dietsche Beweging, Antwerpen 1889). De eerste hoofdstukken waren al in de jaargang 1882-1883 van de Nederlandsche Dicht- en Kunstkalle verschenen, de rest volgde in de jaargang 1889-1890. Zie L. Simons, Van Duinkerke tot Königsberg, pp. 150-154.

(6) Op 24 april 1889 organiseerde C.J. Hansen in Antwerpen een feestviering voor ‘den beroemden Nederduitschen dichter’. Voor dit feest schreef de Antwerpse componist Peter Benoit (1834-1901) muziek op de tekst van Groths lied Mijn moederspraak (zie L. Simons, Van Duinkerke tot Königsberg, p. 147). Medio augustus 1891 ging er in het kursaal van Blankenberge een concert door met werk van Benoit. Op het programma stond onder meer het lied Mijn moederspraak. Fredericq las het verslag vermoedelijk in het Vlaams-liberale weekblad Het Volksbelang (22 augustus 1891).

[p. 107]

- ‘De Beweging duurt voort. Alom richt men Plattdütsche Vereine op, zelfs buiten ons taalgebied als te Dresden, Leipzig, Bazel, Amerika, Berlijn (waar er vier zijn!), enz. Maar in de school spreekt de schoolmeester slechts Hoogduitsch en in de kerk evenzeer de Predikant... Maar sedert eeuwen staan de zaken slecht voor onze taal, en toch is onze taal niet uit te roeien. Wat de letterkunde betreft, Reuter en ik worden veel gelezen. Daarbuiten is er niet veel. In het dialect van Kiel heeft men dichter Meyer. In dat van Meklemburg schrijft Brinkmann, die een meesterstuk voortgebracht heeft: Kasper oom un' ik; in dat van Münster heeft Giese En Münsternsch Kind geschreven. Die twee romans zijn zoo goed en fijn als Reuter. Buiten dat, weinig goede letterkundige voortbrengsels⁽⁷⁾.

Te Kiel zijn er veel Hoogduitschers komen wonen. Maar te platten lande houdt de oude moedertaal het goed uit. Ook de Oostfriezen op de eilanden Sylt en Fön⁽⁸⁾ en op 't vasteland, hoe klein ook in getal, houden het uit. De boeren bij die Friezen zijn zeer beschaafd. Zij spreken en verstaan drie talen: Friesch, Platduitsch en Hoogduitsch.’

Groth spreekt dan van Hansen's polemiek tegen Prayon over Dietschlandisme, waarin hij zich gemengd heeft. Hij toont ons Hansen's werkje, waarop een drietal regels opdracht aan het hoofd staat⁽⁹⁾. Hij toont ons ook een nr van het Friesch Volksblad van Leeuwarden, waarop hij geabonneerd is, en spreekt over de Hollandsche Friezen: Johan Winkler, Halbertsma, enz.⁽¹⁰⁾

Als wij opstaan om te vertrekken, toont hij ons zijnen souterrain en de eerste verdieping zijner villa, ‘opdat Gij ervan zoudt kunnen vertellen aan Virginie Loveling.’

Zijne studeerkamer is eene soort van salon met portretten. Een groot schrijfbureau staat er in en eene glazen kast met boeken. Daarnaast een kleiner salon met vleugelpiano.

- ‘Houdt Gij U met muziek bezig? vraag ik hem. - O ja. - Kent Gij onze oude Vlaamsche liedjes? - O ja. Ik heb de verzamelingen van Willems, Snellaert, enz. - Ik beloof hem het laatste Liederboek van het Willems-Fonds te zenden⁽¹¹⁾.

Een derde salon paalt aan de tweede eerste. Hij is gemeubeld met fluweelen canapé en zetels. ‘Das ist das Zimmer meiner leider längst dahin gegangene Frau....’⁽¹²⁾

Sedert 1851 woont Klaus Groth te Kiel, waar hij professor aan de Hoogeschool is. Nu geeft hij geene lessen meer.

(7) De drie ‘klassiekers’ van de Nederduitse literatuur zijn Groth, Reuter en Brinckman. Fritz Reuter (1810-1874) publiceerde in 1853 een eerste bundel berijmde Platduitse verhaaltjes. John Brinckman (1814-1870) debuteerde een jaar later. Zijn verhaal Kasper Ohm un ick verscheen in 1855. De dichter Johann Meyer (1829-1904) geldt als een epigoon van Groth. Zie L. Simons, Vlaamse en Nederduitse literatuur I en II, Gent 1982-1985. Franz Giese (1845-1901) is de auteur van de komische roman Frans Essink, sien Liäwen und Driewen äs olt Mönstersk Kind (1874).

(8) De eilanden Sylt en Föhr liggen aan de westkust van Denemarken.

(9) De ideeën van Hansen kregen in Vlaanderen tegenwind van de Gentse advocaat-publicist Alfons Prayon-van Zuylen (1848-1916), die in het tijdschrift Nederlandsch Museum (1881-1882) een opstel over De keerzijde van het Dietschlandisme publiceerde. Groth verdedigde Hansen in het artikel Dietsche beweging. Eene keerzijde omgekeerd, dat verscheen in de Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle (1882-1883). Zie L. Simons, Van Duinkerke tot Königsberg, pp. 120-122.

(10) Het Friesch Volksblad was een zondagskrant die in 1878 in Holwerd gesticht werd en vanaf 1882 in Leeuwarden verscheen. Johan Winkler (1840-1916) was een geneesheer uit Leeuwarden, die een groot deel van zijn leven aan de studie van het Fries wijdde. Zijn geschriften over de volkstaal trokken sterk de aandacht van gelijkgezinden. E.H. Halbertsma (1797-1858) publiceerde een bundeltje gedichten van Groth in Friese vertaling (zie L. Simons, Vlaamse en Nederduitse literatuur, p. 290).

(11) De Gentse geneesheer-filoloog Ferdinand Snellaert (1809-1872) publiceerde in 1848 postuum de verzameling Oude Vlaemsche liederen van Jan-Frans Willems (1793-1846) en gaf vier jaar later zijn eigen verzameling Oude en nieuwe liedjes uit. Het Willemsfonds deed veel inspanningen voor de vervlaamsing van het muziekleven. In juni 1891 publiceerde het een eerste deel van het Nederlandsch Liederboek. Zie J. Dewilde, Het Willemsfonds en de muziek, in Marcel Bots e.a., Het Willemsfonds van 1851 tot 1914, Gent 1993, pp. 255-276; P. Fredericq, Schets eener geschiedenis der Vlaamsche Beweging III, Gent 1908, p. 83.

(12) Groth trouwde in 1858 met de dertien jaar jongere Doris Finke. Zijn vrouw werd zes jaar later ziek en overleed in 1877. Zie C.J. Hansen, Klaus Groth, pp. 118-120.

[p. 108]

Hartelijk drukt hij ons de hand bij 't afscheid nemen.

- ‘Wij danken U voor uw zoo gulhartig onthaal en zijn fier de hand van Klaus Groth gedrukt te hebben - Meine beste Grüße an Fräulein Loveling, an das schöne Gent, an das schöne Brügge...’⁽¹³⁾

Zoo namen wij afscheid. Groth is de minzaamheid en de ‘Gemütlichkeit’ in persoon, ten minste gedurende ons kort bezoek.

Hij vertelde ons, dat de Duitschers in Oostenrijk zijn vredelievend lied Min Modersprak als een strijdlied tegen de Slawen hebben aangenomen! Hij glimlachte daar hartelijk om. Hij zegde ons ook, dat Blauwaert enkele zijner liederen in Frankrijk gezongen heeft en dat men daar meende, dat 't Platduitsch geene Germaansche taal is en daarom die liederen zeer goed onthaalde. - ‘Die dumme Kerls!’ zegde hij zonder bitterheid met een opgeruimd lachje⁽¹⁴⁾.-

Ik wilde U dit bezoek reeds denzelfden dag beschrijven; maar wij hebben ons dadelijk op den stoomboot ingescheept naar Korsør (eiland Sjaelland, Seeland) en daar was alles zoo schoon en zoo interessant, dat ik geenen tijd heb gevonden.

Münster heeft mij veel geïnteresseerd. Het Rathhaus op de Principalplatz met de gothische arkaden onder de huizen, de kerken, de drie ijzeren muiten der Anabaptisten⁽¹⁵⁾, veel oude huizen, alles heeft er veel karakter. Osnabrück is in denzelfden trant. Bremen is moderner, maar heeft eene oude markt en schoone monumenten er op. Hamburg is heerlijk. Binnen- en Buiten-Alster met de bruggen en kaden zijn van het schoonste, dat men in Europa zien kan. Iets als Stokholm.

Nu zijn wij te Kopenhagen, waar wij gisteren Georg Brandes zijn gaan bezoeken. Heden zal hij ons wat rondleiden⁽¹⁶⁾.

Maar ik babbel te veel.

Hartelijken handdruk uit de verte.

Paul Fredericq

Geef dezen brief aan Simon, die hem dan aan Nica zenden zal⁽¹⁷⁾. Ik heb geenen tijd om hem uit te schrijven. Mijn volgend adres: Magdeburg, poste restante.

(13) Fredericqs reisverslag bevat hier een merkwaardige variant: ‘Meine beste Grüße an Fräulein Loveling, an das Schöne Belgien, das Schone Brügge, das Schöne Gent’.

(14) Emile Blauwaert (1845-1891) was een bekende Belgische bariton, die aanvankelijk veel werk van Benoit zong, later van Wagner. Hij was in 1889 aanwezig op het banket dat volgde op de algemene vergadering van het Willemsfonds (zie dagboek P. Fredericq, UBG hs. 3704, notitie van 27 oktober 1889).

(15) In het begin van de 16de eeuw grepen de anabaptisten de macht in Münster, maar in 1535 kon de katholieke bisschop de stad heroveren. Drie kopstukken van de opstand werden op gruwelijke wijze ter dood gebracht; hun lichamen werden in kooien aan de toren van de St.-Lambertikerk opgehangen. Fredericq noteerde in zijn reisverslag: ‘Eindelijk vinden wij in de straat Bispinhof het Museum met de drie muiten waarin Jan van Leiden, Knipperdolling en de derde verbrand werden. Zo zijn er drie. Zij staan nu in den koer omdat men het Museum inwendig opfrischt - Met de verkoolde geraamten der drie Anabaptisten hingen zij eeuwen lang aan eenen toren der St Lambertikirche’. Hij maakte daarbij een tekening van zo'n muit.

(16) Georg Brandes (1842-1927) was een bekend Deens schrijver en criticus.

(17) De arts Simon Fredericq (1857-1934) was de jongste broer van Paul. Nica of Véronique (1855-1915) was zijn jongste zus. Ze had een ruggenmergletsel waardoor ze voor een groot deel verlamd was. Vanaf 1912 zou haar gezondheidstoestand snel achteruitgaan (cf. de brieven 197 e.v.). Zie L. Fredericq, Notes sur la famille Fredericq-Beaucarne, Gent s.d. (1940), pp. 129-160.