Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 13

[p. 43]

‘Cher Bazal’
Een portret in brieven van Léon Bazalgette (1873-1928)
door Joris van Parys

Over een weerzien met Léon Bazalgette in 1922 zegt Cyriel Buysse: ‘Een oude, trouwe, beproefde vriendschap is wel iets van blijvende jeugd en frisheid. Je hebt elkaar in jaren niet gezien; je hebt zo goed als nooit aan elkaar geschreven; je bent elkaar bijna vergeten; en toch, van 't eerste ogenblik is het of je elkander nooit verlaten had, zo sterk binden de banden van vroegere herinneringen en samen doorleefde avonturen.’⁽¹⁾ De hier voor het eerst gepubliceerde brieven van Bazalgette uit de periode vanaf 1911, die voor zijn vriendschap met Buysse van bijzondere betekenis was, vormen bijna letterlijk een sprekend portret. Tegelijk wordt duidelijk waaraan Buysse denkt als hij het over ‘de banden van vroegere herinneringen’ heeft en waarom Bazalgette in de Buysse-studie meer dan een voetnoot verdient - ook al hebben ze ‘zo goed als nooit aan elkaar geschreven’. Rond zijn brieven heb ik een selectie uit gepubliceerde teksten gemaakt. Fragmenten uit ‘La Bazalgette’ en ‘Bazal en Flandre’ natuurlijk, uit andere bijdragen in het Bazalgette-nummer van het maandblad Europe van juni 1929, uit een paar brieven van Buysse, uit de dagboeken van Frederik van Eeden, Romain Rolland, Stefan Zweig en Charles Vildrac, en uit de correspondentie tussen Rolland en Zweig⁽²⁾, waarin hun gemeenschappelijke vriend Bazalgette veelvuldig ter sprake komt.

Sinds ik het ongelooflijk-maar-ware verhaal van de familieoverval op de nalatenschap ken (zie brief 61), vraag ik me niet meer af waar de brieven aan Bazalgette gebleven zijn. Brieven van Bazalgette heb ik tot nu toe (najaar 1997) aangetroffen in de volgende bestanden:

(1) Cyriel Buysse, De laatste ronde, Bussum 1923, p. 14; VW 6, p. 489.

(2) De complete correspondentie is alleen in een Duitse vertaling gepubliceerd: Romain Rolland - Stefan Zweig. Briefwechsel 1910-1940 (2 dln., Berlijn 1987).

[p. 44]

het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven⁽³⁾ te Antwerpen, de Koninklijke Bibliotheek en het Musée Camille Lemonnier te Brussel, de Bibliothèque Nationale te Parijs, de Universiteitsbibliotheken in Amsterdam en Gent, en het archief van de Frans-Masereel-Stiftung⁽⁴⁾, dat tegenwoordig in Heidelberg gevestigd is. De brieven van Zweig aan Rolland bevinden zich evenals die van Bazalgette in het Fonds Romain Rolland van de Parijse Bibliothèque Nationale. Daar heb ik ook een microfilmcopie (Mf 4583) kunnen bekijken van Rollands brieven aan Zweig, waarvan de autografen berusten in de Universiteitsbibliotheek te Jeruzalem (Jewish National and University Library).

Voor verdere bronvermeldingen verwijs ik naar de noten, voor nadere biografische en bibliografische gegevens naar mijn opstel ‘Verre neven, naaste vriend’ in deze editie van de Mededelingen.

Gebruikte afkortingen: AML (Archives et Musée de la littérature, Brussel), AMVC (Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven, Antwerpen), BNP (Bibliothèque Nationale, Parijs), FMS (Frans-Masereel-Stiftung, Heidelberg), LB (Léon Bazalgette), MCBG (Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap), MCL (Musée Camille Lemonnier, Elsene), UBA (Universiteitsbibliotheek Amsterdam), UBG (Universiteitsbibliotheek Gent).
Adres van de afzender op de brieven van LB: Paris XVII, 59 rue Rennequin (tenzij anders vermeld).

(3) AMVC: B 309. De map bevat 19 brieven en briefkaarten van Bazalgette, o.a. aan Ary Delen en Herman van Puymbrouck naar aanleiding van de Buysse-huldiging van 1911, maar niet één brief aan Buysse zelf.

(4) In 1988 vond ik in het archief van de toen pas opgerichte Stiftung - in kartonnen dozen op de zolderverdieping van een pand in Saarbrücken - 25 brieven en briefkaarten van Bazalgette en 2 brieven van zijn vrouw Augustine aan Masereel. De meeste brieven dateren uit de naoorlogse jaren 1919-1922, toen Masereel nog in Genève woonde (hij verbleef in Zwitserland vanaf 1915; in 1922 verhuisde hij naar Parijs).