Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 12

[p. 101]

Kroniek
Cyriel Buysse oktober 1995 - september 1996

‘Het was lang geleden dat ik bij het lezen van een Vlaamse roman hardop had gelachen’, schreef Gaston Durnez als opening van zijn stuk ‘Nous faisons dans les charbons’ in De Standaard van dinsdag 31 oktober/woensdag 1 november 1995, ‘En dan nog wel bij een passage over een plechtigheid op een kerkhof en de inwijding van een grafmonument!’. Het overkwam Durnez bij het lezen van Levensleer, de roman die Buysse samen met zijn tante Virginie schreef en waarover de lezer elders in deze Mededelingen zeer behartenswaardige dingen kan vinden. Durnez schijnt zich met de lectuur ervan kostelijk te hebben geamuseerd. Hij noemt de negentig jaar oude roman ‘zo leesbaar alsof hij gisteren uit de pen van zijn auteurs is gevloeid’ en vraagt zich af ‘waarom dit boek in Vlaanderen geen klassieker is geworden’. Zulke lezers begroeten wij natuurlijk met vreugde en we doen er met instemming nog een schepje bovenop: Levensleer brengt inderdaad een aanstekelijke, persiflerende voorstelling van de Frans-Gents brabbelende kleine, burgerij en verdient zeker grotere bekendheid.

Eind 1996 was een belangrijk moment in de doorwerking van Buysses oeuvre. Zoals hier vorig jaar al aangekondigd, bracht Peter de Kemel in 1995 een nieuwe produktie, De dreiging van de torens, een toneelbewerking van de novelle ‘'t Beeldeken’ uit de bundel Van arme mensen (1901). De hier reeds eerder meegedeelde speeldata waren vrijdagen 8 en 15, zaterdag 16 december om 20 uur en zondag 17 december om 19 uur. Uw verslaggeefster heeft het stuk vorig jaar gelezen en daar al over gerapporteerd, maar heeft tot haar spijt geen enkele voorstelling kunnen bijwonen. In De Gentenaar van 21.12.1995 kon ze wel een korte bespreking lezen onder de titel ‘Grauw tijdsbeeld van Deinse veelschrijver’. De recensent was duidelijk wel onder de indruk van de directheid waarmee het sociale drama uit het verleden voor het publiek van vandaag dichterbij werd gehaald in de bewerking van De Kemel, maar heeft zich kennelijk geërgerd aan enkele storende, anachronistische details in de acces-

[p. 102]

soires, zoals het gebruik van plastic scheplepeltjes en het optreden van boerendochters met lange gelakte vingernagels.

Een vaste waarde in deze rubriek vormen de solo-optredens van Arca-directeur Jo Decaluwe. Hij gaf nog maar eens een voorstelling van De Raadsheren van Nevele, deze keer in het Gildenhuis, Loofblommestraat te St.-Denijs-Westrem. Dat was op zaterdag 11 mei om 20 u., voor het Vermeylen-Fonds St.-Denijs-Westrem. ‘Smeuïge verhalen over echte dorpspolitiek’ was de omschrijving in de aanbiedingsfolder, die ‘na honderd jaar nog altijd herkenbaar’ zijn. Jo Decaluwe heeft ook, zoals bekend, zijn Buysse-repertoire uitgebreid met Och Hiere God Toch, waarvan hij vorig jaar al enkele intimistische vertoningen bezorgde in d'Oude Hoeve in Deurle. De reeks werd hernomen op 13 en 20 december 1995, op 3, 10, 17, 24, 31 januari en 7 februari 1996 en opnieuw op 6, 13, 20 en 27 maart 1996. En er is nog meer nieuws uit die hoek. Jo Decaluwe speelde Buysse al ontelbare keren in Vlaanderen maar gaat nu ook uitvoerig ‘Met Buysse in den vreemden’. In de voorbije zomermaanden deed hij Zuid-Afrika (Stellenbosch en Kaapstad) aan met twee opvoeringen van Typen en een opvoering van Och Hiere God Toch. Dit laatste programma, samengesteld uit vier verhalen uit Typen en Kerels, bracht hem afgelopen jaar ook al Oostwaarts, in het verre Azië, waar hij mocht optreden in een tournee georganiseerd door de Belgian Club of Thailand, de Belgian and Luxemburg Association of Singapore en de Belgian Community of Vietnam, in samenwerking met Vlamingen In de Wereld. Buysse ‘performed in Dutch’ in Bangkok (Thailand) op 5 april, in Hanoi (Vietnam) op 6 april en in Singapore op 13 april 1996: Buysse zelf had het wellicht nooit durven dromen. Er werd aan de pers nog meegedeeld dat de produktie in 1988 voor Arca-Gent werd gebracht en dat ze reeds 130 keer werd uitgevoerd. Jo Decaluwe schrijft in het programmaboekje voor deze tournee met Typen, getiteld Arca goes East (april 1996), en dit niet zonder terechte fierheid, dat hij Buysse ‘in den vreemde’ eerder ook al bracht in Italië, Frankrijk, Polen, Zimbabwe, Zaïre en Burundi. ‘Telkens werd ik goed ontvangen en mocht ik een enthoesiast publiek begroeten’, voegt hij eraan toe, en de reacties waren steeds: ‘Och, wat doet het goed om een stukje cultuur van bij ons (Vlaanderen en Nederland) te krijgen en eens levend mee te maken’. Proficiat en dank, Jo Decaluwe!

[p. 103]

Behalve het spectaculaire solo-optreden van Jo Decaluwe valt er dit jaar niet zoveel te vermelden op het gebied van opvoeringen of uitvoeringen. We noteerden enkel een heruitzending van de film Het gezin Van Paemel uit 1986 op het eerste net van de BRTN-televisie, op zondag 7 juli 1995.

Wel hebben we dit jaar iets meer lectuurtips. Hans Vandevoorde signaleerde ons (waarvoor dank), dat reeds enkele jaren geleden bij uitgeverij Novella te Bussum een bloemlezing verscheen onder de titel Lekker Lui 1994. De Lekker Lui-bundels van Novella zijn ‘een jaarlijks terugkerend fenomeen’, zoals op de achterflap wordt meegedeeld. De bundel met zonnige verhalen die voor de zomer van 1994 werd samengesteld (blijkens het colofon zijn de samenstellers Nanda Meijnen en Petra Waaijer) heeft als thema op reis zijn en wordt wervend aangeboden aan ‘mensen die ervan houden op avontuur te gaan, die onverwachte gebeurtenissen met een open blik en een dosis humor tegemoet treden’. Eén van de verhalen in de bundel is ‘De grote chemineau’ van Cyriel Buysse, overgenomen uit de bundel reisverhalen van Buysse die in 1992 door Luc van Doorslaer werd samengesteld voor uitgeverij Manteau.

In de bundel Een plasje bloed in het zand. Literaire getuigenissen van de Grote Oorlog, samengesteld door Chrisje Brants voor uitgeverij Balans (s.l., 1995; verspreiding voor België Van Halewyck, Leuven) wordt iets zorgvuldiger omgesprongen met de bronverwijzingen. De lezer vindt Buysse hier terug in internationaal gezelschap (o.m. L.-F. Céline, H.G. Wells en vele anderen) met de bekende verhalen ‘Een plasje bloed in 't zand’ en ‘De Brabançonne’. De verhalen worden telkens voorafgegaan door een korte situerende inleiding, waarin Buysse respectievelijk ‘een meesterlijk verteller’ en ‘een soort reizende reporter op de fiets’ wordt genoemd. De inleidster schijnt echter niet te beseffen dat Buysse tijdens zijn ballingsjaren in Nederland via Engeland wel degelijk de gevaarlijke tocht naar het front heeft ondernomen, en dit op zoek naar zijn zoon.

Verscheidene Buysse-fans wezen ons op het gloednieuwe Brood & Rozen. Tijdschrift voor de geschiedenis van sociale bewegingen, uitgegeven door het Archief en Museum van de Socialistische Arbeidersbeweging (of AMSAB) te Gent, dat in zijn tweede nummer (1966/2) uitpakt met een bijdrage van historicus Bart de Nil (Universiteit Gent) over ‘Cyriel Buysse en het biefstuksocialisme’, met als ondertitel: ‘Spiegel van de beeldvorming over socialisme en

[p. 104]

socialisten in Vlaamse romans. Een bericht over lopend onderzoek’. Het ‘biefstuksocialisme’ wordt door De Nil uitgewerkt als ‘voorbeeldcasus’ in zijn onderzoek. Het begrip wordt schertsend gebruikt om die sociaal-democraten aan te duiden die zich vooral concentreren op materiële bekommernissen. Algemeen wordt aangenomen dat de term is ontstaan in 1905, tijdens één van de debatten n.a.v de vernederlandsing van de Gentse Hogeschool. Er zijn althans historische bronnen die deze versie geven (o.m. de autobiografie Après coup van Hendrik de Man). Dé literaire bron bij uitstek voor dit gegeven is echter Buysses roman 'n Leeuw van Vlaanderen, die gesitueerd is tegen de achtergrond van de opkomst van de christen-democratie. De roman dateert uit 1900 en is al een paar jaar eerder geconcipieerd. De literaire bron brengt hier dus een correctie op de historische bronnen. Buysse heeft in zijn roman Edward Anseele opgevoerd als de socialistische voorman Jan Kappuyns, die er in een bekend geworden speech op wijst dat de mensen nood hebben aan biefstukken, niet aan mooie woorden. Interessant is de interpretatie van de Kappuyns-figuur. Volgens De Nil gaat het om een contractie van twee figuren, nl. Anseele en een andere Gentse socialist, Ferdinand Hardijns, bijgenaamd ‘den harden’. Toeval of niet, in De Standaard van 13/14 april 1996 wijdde Gaston Durnez (naar aanleiding van zijn lectuur van onze Mededelingen) een volledig hoekje aan ‘Biefstukkenpolitiek’, waarin ook hij aanstipt dat de term door Buysse werd toegeschreven aan Anseele. Durnez gaat in zijn column uitgebreid in op de betekenis van 'n Leeuw van Vlaanderen, een roman die volgens hem ‘wat in de schaduw [staat] van de Buysse-bibliotheek, maar [...] meer licht [verdient], zeker nu de Daensistische sfeer zoveel aandacht krijgt’. Ook hier zijn wij het roerend met Durnez eens.

Er zijn nog twee boeken die onze aandacht verdienen. In Novecento in Gent. De wortels van de sociaal-democratie in Vlaanderen, dat is de (afgeslankte versie van de) dissertatie van Guy Vanschoenbeek, eveneens een publikatie van AMSAB (in co-produktie met Hadewych, Antwerpen-Baarn) uit 1995, zijn enkele plaatsen te vinden waar Buysse wordt genoemd. Vanschoenbeek wijst op de rol van de Gentse Multatuli's Kring in de ‘socialistische vrijetijdscultuur’. Het gezelschap bracht, zoals bekend, de première van Het gezin Van Paemel, maar dan wel in 1903, een jaar eerder dan hier wordt vermeld (p. 142). Ook bij Vanschoenbeek komt de hiervóór al genoem-

[p. 105]

de biefstukkenpolitiek ter sprake, waarvan Buysse volgens de auteur een karikatuur tekende in 'n Leeuw van Vlaanderen (p. 147; eveneens op p. 249; een passus die trouwens De Nils bron blijkt te zijn voor de identificatie van Kappuyns met Hardijns). Er is nog een detail dat door De Nil uit Vanschoenbeek werd overgenomen: de socialistische leider Edward Anseele werd lid van de franskiljonse lobby, de ‘Association pour la divulgation de la langue française’, waarvan ook de Gentse bisschop Monseigneur Stillemans en een aantal liberalen, onder wie Cyriel Buysse, lid waren (p. 258). Het is dus wellicht in de kring van deze ‘Association’ dat Buysse Anseele ontmoette en met diens ideeën geconfronteerd werd. Zijn (kritische) belangstelling voor het opkomende socialisme was al eerder op de voorgrond gekomen in zijn artikel over ‘Het socialisme en de Vlaamse landlieden’ in De gids van 1895 (in Verzameld werk, deel 7).

De belangstelling voor Buysses zus Alice schijnt in een stroomversnelling te komen. Vorig jaar is Sibylle de Borchgrave in haar licentieverhandeling en in onze Mededelingen uitvoerig ingegaan op de dierenverhalen van Alice de Keyser-Buysse en de prominente rol van deze sociaal zeer actieve dame in de Gentse vereniging voor dierenbescherming. Nu is ook een uitvoerig portret van Alice de Keyser-Buysse verschenen in de bundel Gelijke rechten gelijke plichten. Een portret van vijf liberale vrouwen door Bart D'hondt, een uitgave van Vrouw en Vrijheid vzw te Brussel en het Liberaal Archief vzw te Gent. In de bijdrage worden achtereenvolgens haar liefdadige activiteiten tijdens de Eerste Wereldoorlog, haar rol in de liberale gemeentepolitiek tijdens het interbellum en haar onverminderde sociale betrokkenheid belicht.

Tussendoor een kleine anekdote die toch wel iets zegt over de naambekendheid van Cyriel Buysse. In De Morgen van 1 juli 1996 bleef ons oog haperen in de sportpagina's aan de titel ‘In Café Aubisque, waar Cyriel Buysse nog rondtoert’. De verslaggever van de door België trekkende Tour de France bleek echter niet zozeer Cyriel Buysse te willen herdenken als wel de bekende coureur Lucien Buysse (geen familie) die in 1926 de Tour won. Café Aubisque van de titel bevindt zich in Deinze (waar de Tour voorbijflitste) en was ooit eigendom van Lucien Buysse. In het café wordt de herinnering aan een heroïsch wielerverleden in eer gehouden. Staat u me toe even te speculeren: zou Cyriel Buysse er toch niet een keer geweest zijn?

[p. 106]

Nog nieuws uit de boekenwereld. Uw verslaggeefster droeg onder de titel ‘15 januari 1903. Cyriel Buysses Het gezin Van Paemel opgevoerd door de Gentse Multatulikring. Het Vlaams naturalisme op het toneel’ enkele bladzijden bij aan het prachtig geïllustreerde boek Een theatergeschiedenis der Nederlanden. Tien eeuwen drama en theater in Nederland en Vlaanderen, dat onder de hoofdredactie van R.L. Erenstein verscheen bij Amsterdam University Press (1996).

Verder kunnen we nog meedelen dat de aangekondigde herdruk van Het recht van de sterkste (de derde druk) begin 1996 inderdaad verschenen is en dat ook de hier eerder al in het vooruitzicht gestelde bundel ‘Klassieken uit Vlaanderen’, samengesteld door Lut Missinne, er nu is. De Buysse-lezer vindt er De biezenstekker in terug. De volledige Buysse-bundel, die voor dezelfde reeks ‘Klassieken uit Vlaanderen’ (Manteau) werd samengesteld door uw kroniek-schrijfster, verschijnt najaar 1996 met een inleiding van Monika van Paemel.

Niet voor de nabije toekomst, maar toch gepland, is de publikatie van de reeks voorjaarslezingen die in 1996 werd georganiseerd door het Departement Taal- en Letterkunde van de UFSIA onder de titel ‘Verhalen voor Vlaanderen II. 1884-1914’. Piet Couttenier gaf er een lezing op dinsdag 12 maart 1996 over ‘Naturalisme à la carte: Cyriel Buysse’. De tekst zal, samen met die van de andere lezingen, verschijnen in een bundel, waarop we later uiteraard graag zullen terugkomen.

We eindigen dit jaar in mineur, met het bericht dat de heer Antoine Janssens, geboren te Nevele op 22 oktober 1922, in zijn geboortedorp Nevele is overleden op 6 augustus 1996. Antoine Janssens was conservator van het heemkundig museum ‘Rietgaverstede’ en heeft, zoals bekend, heel wat handschriften van de vernieling weten te redden en een plaats gegeven in een kleine literaire afdeling van zijn Museum Rietgaverstede. De Buysse-studie is veel aan hem verschuldigd. Wij bieden de familie Janssens onze oprechte deelneming aan.