Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 11

[p. 113]

De Vlaamse cultuur in de Athenaeum
De jaarlijkse kroniek van Emile de Laveleye en Paul Fredericq deel II
Uitgegeven door Marysa Demoor (RUG)

In 1885 publiceerde de Athenaeum uitzonderlijk geen overzichten van anderstalige publikaties. De laatste bespreking omvatte 1884 en werd gepubliceerd in december 1884. De overzichtsreeks hervatte in januari 1886 en in 1887 volgde een inhaalmanoeuver. Toen verschenen er zowel besprekingen in januari als in juli. De Athenaeum-lezers bleven dus geïnformeerd over een breed spectrum van de continentale cultuur.

Vanaf 1886 werd in het redaktie-exemplaar (de ‘marked file’) vaak de naam van de vertaler vermeld. De redakteur schreef die met de hand dwars doorheen het artikel. De namen van de vertalers verschijnen in deze herdruk tussen vierkante haakjes na de artikels. Inhoudelijk veranderde er weinig. De overzichten brachten eerst de ‘Belgische’ publikaties, uiteraard in het Frans opgesteld. Daarna concentreerden de Belgische correspondenten zich op de Vlaamse cultuur. Na de dood van Emile de Laveleye op 2 januari 1892 werd Paul Fredericq volledig verantwoordelijk voor de jaarlijkse opdracht.⁽¹⁾ Tot 1904 kon hij zo zijn hart luchten over de macht van de katholieken en de kortzichtigheid van de hogere klassen in Vlaanderen. Hij liet ook niet na zijn tante Virginie Loveling en zijn neef, Cyriel Buysse, de hemel in te prijzen. Adjectieven zoals ‘best’, ‘charming’, ‘chief’ en ‘leading’ zijn in dat verband niet uit de lucht. Of hij daarmee hoopte een lezerspubliek op te bouwen in Groot-Brittannië of dat het louter als attentie voor zijn geliefde tantes bedoeld was, is wel de vraag.

(1) Ter correctie: in de inleiding tot het eerste deel staat op p. 164 ten onrechte 1891 als sterfdatum.

[p. 114]

Anderzijds wekken de artikels helemaal niet de indruk van een provincialistische aanpak. Integendeel, Fredericq slaagde erin de Vlaamse literatuur te duiden binnen de Europese culturele context. Hij bouwde daartoe graag boeiende vergelijkingen op met Duitse, Franse, Russische auteurs zodat Britse lezers leerden waar zij de Vlaamse schrijvers moesten plaatsen. Ook durfde Fredericq spontaan parallellen te trekken tussen de verschillende kunstvormen, een soort cultural studies avant la lettre. Ik geef een voorbeeld uit zijn laatste overzicht:

[Stijn Streuvels'] success has been rapid - almost startling. In a very personal manner, reminding one forcibly of Tolstoy, he, too, depicts the peasantry amongst whom he has passed all his life. For the first time he has published a lengthy novel in two volumes:
‘Minnehandel’ (‘Village Love’), a highly coloured and fascinadng gallery of village fêtes, rustic dances, and peasant weddings, where the amorous couples file past, and, as in the ‘Kermesse’ of David Teniers, become entangled one with the other.

De reden waarom de jaarlijkse overzichten vanaf 1905 uit het Athenaeum-beeld verdwenen, is niet duidelijk. De hoofdredactie was al afgelost in 1901 en dat had geen verandering met zich gebracht. Wel stierf de vrouw van de eigenaar in 1904. Het is dus mogelijk dat Sir Charles Dilke (de eigenaar) zelf de inspirerende kracht was achter die Europese visie. Na de dood van Lady Dilke zette hij zijn inspanningen voor het tijdschrift misschien op een laag pitje. Feit is dat het weekblad toen kwalitatief achteruit ging tot na de Eerste Wereldoorlog. In 1919 kwam de hoofdredaktie in handen van de dynamische John Middleton Murry, maar ook die reddingsoperatie was gedoemd want in 1921 smolt de Atheneaum samen met de Nation. Het Vlaamse culturele overzicht, vanuit een Fredericqiaanse vertelinstantie, kreeg in 1904 alvast een open einde.