Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 3

[p. 167]

Kroniek
Cyriel Buysse, oktober 1986-september 1987

Hét evenement van het afgelopen jaar is natuurlijk de verfilming van Het Gezin van Paemel geweest. De film werd reeds uitgebreid belicht in een bijdrage van de hand van ondergetekende, gevraagd door Dietsche Warande en Belfort en daarin gepubliceerd in het april-nummer 1987. Hier kan nog worden vermeld dat Het gezin Van Paemel in de prijzen viel op het Internationaal Festival van Santarem in Portugal (juni 1987). De film kreeg de zilveren Tros en Chris Boni de Prijs als Beste Actrice voor haar vertolking van Moeder Van Paemel. Jan Cammermans kreeg tegelijk de 1ste Prijs voor de Regie toegewezen. De film was eerder al (begin 1986) bekroond met de André Cavens-prijs voor de beste Belgische film. Hij werd bovendien uitgekozen als een van de openingsfilms van het Festival van het American Film Institute, gewijd aan de Europese Film. Dit festival werd geopend op 4 juni en werd gehouden in de eerste helft van juni in Los Angeles, Washington, Chicago en andere Amerikaanse steden.

Een enigszins ander, minder triomfantelijk geluid klinkt door in het volgende bericht over Het gezin Van Paemel uit een ander deel van de wereld:

‘Drie Belgische produkties waren in competitie op het 15de filmfestival in Moskou. Geen kreeg een prijs, maar alle genoten een warme waardering.
De langspeelfilm “Het Gezin van Paemel” had het nadeel aan het eind van de dag, na de Russische deelnemers, vertoond te worden. Een kwart van de zaal liep leeg maar driekwart schonk na afloop de film van Paul Cammermans duidelijk meer dan een beleefd applaus’ (Het Laatste Nieuws, vrijdag 24 juli 1987).

De film deed het dan weer uitstekend op het Filmfestival van Barcelona (juli 1987), waar de Belgen een goede beurt maakten. Hier won Senne Rouffaer de prijs voor de beste mannelijke vertolker, voor zijn acteursprestatie als vader Van Paemel.

In Vlaanderen werd de film Het gezin Van Paemel een kassucces, waarop uitgeverij Manteau handig inspeelde: in het najaar

[p. 168]

1986 verscheen al een ‘filmeditie’ die zich aankondigde als de ‘Vijfde druk’. Op het kaftje een foto van moeder Van Paemel en zoon Eduard, ontleend aan de produktie van Kunst & Kino. Dit is dan een herdruk van de in 1984 verschenen aparte editie, overgedrukt uit het Verzameld werk (deel 7). Gevolg van deze reeks successen: de bioscoopuitbaters zien brood in een herneming van de film. Vanaf half september 1987 is Het gezin Van Paemel dus weer te zien in enkele Vlaamse bioscopen.

Er vallen uit het afgelopen jaar slechts twee Buysse-voorstellingen te vermelden. Jo Decaluwe, directeur van het Gentse Arcatheater, voerde zijn soloproduktie ‘De raadsheren van Nevele’ op 4 december 1986 nogmaals op in zaal Vooruit te Gent. De opbrengst ging naar de failliet verklaarde krant De Morgen. Uit Vooruit / De Morgen van dinsdag 2 december 1986 konden we deze uitspraak van Decaluwe noteren: ‘Wat mij zo in Buysse aanspreekt is dat hij zeer universeel is en erg sociaal gericht. Alhoewel hij de spot drijft met de machthebbers blijft hij respekt hebben voor ieders overtuiging’.

In Wortegem-Petegem staat het amateur-toneelgezelschap Tsoefleurke, ontstaan uit de gemeentelijke jeugd-, sport- en cultuurraad, nu al meer dan vijf jaar op de planken. Het jubileumjaar werd in december 1986 ingezet met een opvoering van Het recht van de sterkste, in de bewerking van Jan Christiaens. De regie was van Carine Mahieu. Er werden vijf opvoeringen gegeven die grote bijval kenden.

De Davidsfondsbundel Romans en verhalen van Cyriel Buysse, verschenen in september 1986, schijnt het zeer goed te doen. Het boek beloofde meteen al een ‘echte topper’ te worden (‘eind januari waren er al 10.000 ex. de DF-magazijnen uitgegaan’, zo wordt gemeld in Omtrent van maart 1987) en het kreeg ook unaniem gunstige recensies. In De Boekengids van januari 1987 werd het door Luc Lannoy begroet als ‘een weliswaar selectief, maar representatief beeld (...) van een van de grootste vertellers die ons taalgebied heeft gekend (en lange tijd miskend)’. Deze fraai uitgegeven bundel, zo luidt het verder, ‘kan naar een groot publiek toe een belangrijke, smaakgevende rol vervullen’ en is

[p. 169]

‘een gerechtvaardigde uitgave, geschikt voor elke o(penbate) b(ibliotheek)’. Naar aanleiding van het succes van de uitgave verscheen een interview over Buysse met ondergetekende in Omtrent, het maandelijks magazine van het Davidsfonds, nr. 5 van juni 1987.

Bij Manteau verschijnt in het najaar 1987 een nieuwe bundel, getiteld De beste verhalen van Cyriel Buysse, gekozen en ingeleid door dezelfde ondergetekende. Hierin worden opgenomen: Brood of dood, De kikkers, Pierke en Kootje, De broodvervoerder, Van Alleijnes’ ziel, Grueten Broos, 't Beeldeken, De steunpilaren der ‘Ope van vrede’, de eerste drie verhalen van de reeks 'n Dorpje (Meneer de burgemeester, Jan Tamboer, Verkiezing) en Irène en de treurmars.

In de reeks Nederlandse letterkunde in de Prisma Pockets is als nr. 13 een deeltje verschenen Rond de eeuwwisseling (1986). Hierin zijn teksten opgenomen, voorafgegaan door een korte inleiding, van Louis Couperus, Cyriel Buysse, Stijn Streuvels, Carry van Bruggen, Frans Coenen, Nescio, J. van Oudshoorn, Karel van de Woestijne, J.H. Leopold, Arthur van Schendel, A. Roland Holst en J.C. Bloem. De samenstellers van dit deeltje, Jet Matla en Rob van Riet, hebben het zich wat Buysse betreft nogal gemakkelijk gemaakt. Ze hebben het verhaal 't Beeldeken afgedrukt en als inleiding een tekst overgenomen die Clem Bittremieux schreef voor het kleine bundeltje Krachten in de reeks Kort en Goed (Amsterdam-Groningen 1966). De informatie is niet up to date gebracht: het Verzameld werk wordt vermeld als een editie in 6 delen, ‘van aantekeningen voorzien’ en verschenen 1975-1979. Van aantekeningen is inderdaad ooit sprake geweest maar met de uitvoering van een dergelijk plan werd zelfs nooit een begin gemaakt; het Verzameld werk verscheen tussen 1974 en 1982 en omvat 7 delen.

Twee interessante studies verdienen een plaats in deze Kroniek. In het ‘driemaandelijks algemeen tijdschrift voor volkskunde’, Oostvlaamse Zanten, 62e jaargang nr. 1, januari-februari-maart 1987, publiceerde dr. Henri Vannoppen een bijdrage over ‘Streekdrachten in Oost-Vlaanderen. Biezonderlijk in het land van Nevele en omgeving’ (p. 31-42). De auteur beschrijft de klederdracht

[p. 170]

op het platteland, met o.m. de overgang van de streekdracht naar de burgerdracht, en vond hiervoor heel wat materiaal in ‘De literatuur’, dit is dus, in hoofdzaak, in het werk van Buysse.

In het ‘driemaandelijks tijdschrift van de heemkundige kring’ Het Land van Nevele, 18e jaargang nr. 2, juni 1987, p. 69-103 wordt een uitvoerige, zeer informatieve bijdrage afgedrukt over ‘De cichoreifabriek Buysse-Loveling te Nevele’ (Industrieel erfgoed VIII) door Antoine Janssens, de bekende ‘pionier’ van de Buysse-studie, stichter en beheerder van het Museum Rietgaverstede te Nevele. Janssens geeft een korte geschiedenis van het gebruik van de cichorei, gewonnen uit de wilde andijvie en oorspronkelijk gebruikt als geneeskundige plant; volgt een uitgebreide kennismaking met de familie Buysse, stichters en eigenaars van de gelijknamige fabriek te Nevele en een beschrijving van de oprichting van het familiebedrijf. Het onderzoek van Janssens is gesteund op archiefmateriaal en geeft gedetailleerde informatie over de werkwijzen, de produktie en het in de fabriek te werk gestelde personeel, inclusief werktijden en vergoeding. Het artikel bevat een schat aan informatie, niet alleen voor de steeds meer in de belangstelling komende sociale geschiedenis, maar ook voor de achtergrondkennis van het werk van Buysse: deze kende de fabriek van zijn vader van binnenuit en beschreef ze in de roman Zoals het was...

Het was al bekend dat de Nederlandse romanschrijver en auteur van geruchtmakende polemieken, Jeroen Brouwers, Buysse een warm hart toedraagt. Men leze erop na wat hij schreef over deze ‘beroemde onbekende’ in De bierkaai. Kladboek 2 (1980). Dat Brouwers ‘leeft’ met literatuur en dat Cyriel Buysse een niet onaanzienlijke plaats inneemt in deze wereld, blijkt nu ook uit het brievenboek Kroniek van een karakter, deel I, 1976-1981, De Achterhoek (uitgegeven door Hadewijch, 1986).

Brouwers vertelt hierin dat zijn levensgezellin J. op haar verjaardag 2 ‘nieuwe’ kippen + 1 haan heeft gekregen: ‘Het zijn Virginie en Rosalie Loveling en Cyriel Buysse op jeugdige leeftijd’ (p. 51). De witte haan, ‘welke Cyriel heet’, komt verder nog herhaaldelijk in deze brieven ter sprake. Hij kwam o.m. met zijn rechterpoot onder een auto terecht en werd door de brief-

[p. 171]

schrijver liefderijk genezen van een beenbreuk, waarna hij zijn redder ‘zeer toegedaan’ was. De genezing en de daaropvolgende langzame aftakeling en dood van herenhoen Cyriel worden breedvoerig beschreven in een lange brief aan Johan Polak (25.5.1977). Heer Haan hield lange redevoeringen, onderhield zich met de schrijver o.m. over huwelijkstrouw (‘dat het hem benauwde, och och, dat gedoe iedere avond op de slaapstok’, p. 83) en zat ook vaak te mijmeren, tot ook dat niet meer kon. De toewijding mocht niet baten: de ‘goede vriend’ is uiteindelijk overleden en de schrijver moest voortaan zijn genegenheid missen.

Iets geheel anders nog, om te besluiten. Hoogtevrees, het fel opgemerkte prozadebuut van Guido van Heulendonk (uitgegeven bij Bruna in 1985), kan gesitueerd worden in het naturalistische spoor van Cyriel Buysse. Het is een roman over de innerlijke strijd van een jongeman die gedreven wordt ‘door een niet te onderdrukken schrijfdrift’ en inspiratie zocht in het bouwbedrijf waar hij 's avonds werkt (in het zwart). Het geheel speelt zich af in een proletarisch milieu en in een vrij rauwe sfeer, die zeer authentiek wordt weergegeven. Van Heulendonk verwerkte verschillende referenties naar Buysse in zijn boek. Hij liet zich in het bijzonder inspireren door de figuur van Reus Balduk.

De in onze vorige kroniek beloofde bedenkingen over de studie van het naturalisme in Noord en Zuid wordt uitgesteld tot na het verschijnen van de aangekondigde studie van R. Debbaut.

En ten slotte, zoals steeds: alle aanvullende informatie voor deze kroniek wordt met dank aanvaard door de redactie.

Anne Marie Musschoot