Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 2

[p. 181]

Naturalisme: boeken en artikelen

Bij het Davidsfonds Leuven is een bloemlezing met Romans en verhalen van Cyriel Buysse verschenen (september 1986; ISBN 90-6152-196-3). In de receptiegeschiedenis van Buysse is dit een belangrijke gebeurtenis, te vergelijken met de publikatie van de Omnibussen in de D.A.P. Reinaert-uitgaven in de jaren zestig. Het is een fiks en goed verzorgd boekdeel geworden (460 blz.), met vier novellen: De biezenstekker, Een levensdroom, De wraak van Permentier, Lente, en twee romans: Tantes en Uleken. Een keuze bestemd voor een zeer breed publiek. Het geheel wordt voorafgegaan door een inleiding over ‘De wereld van Cyriel Buysse’ van de hand van dr. Romain Debbaut (met medewerking van ondergetekende), waarin een synthetisch beeld wordt gegeven van de ontwikkeling in Buysses werk.

Romain Debbaut had eerder al zijn jarenlange vertrouwde omgang met naturalistische teksten ten volle kunnen benutten bij het samenstellen van Tijden van beroering en andere naturalistische verhalen, uitgegeven bij Manteau, Antwerpen, 1985 (ISBN 90-223-1004-3). Vooraan staan De biezenstekker en Een levensdroom (ook in de Davidsfondsbundel). Boeiend in deze bloemlezing is de confrontatie van onderling zeer verschillende schrijverspersoonlijkheden, waarbij tegelijk zeer nadrukkelijk de diverse aspecten van het naturalisme naar voren komen.

Bij Reimond Stijns (1850-1905), hier vertegenwoordigd met het ‘boerenverhaal’ Op het Kraaienveld en de ‘typen-schets’ Peerke de zwingelaar, treft, ondanks de authenticiteit van de opgeroepen wereld, een nogal onbeholpen en onbehouwen schrijftrant. Gustaaf D'Hondt (1865-1938) krijgt hier een soort rehabilitatie als krachtig naturalist met de ‘zedenschets’ De Bock de Meerhove en met het titelverhaal Tijden van beroering, een bewogen sociale novelle die met een opmerkelijke soberheid wordt verteld vanuit het geïidualiseerde perspectief van uitgebuite en opstandige arbeiders. Het gebeuren is gesitueerd in een milieu van mijnwerkers en kolenlossers, waar een algemene staking uit-

[p. 182]

breekt. Van Piet van Assche (1867-1950) heeft Debbaut drie bijdragen opgenomen: Marcus en Theus, een verhaal over twee broers die in een verlaten polderhoek elkaar verscheuren als beesten omdat ze beiden in vlam zijn gezet door een dierlijke passie voor ‘een wijf’; het al even sombere De ogen, waarin het leven en de dood worden beschreven van een gierig en vereenzaamd man die de dood van zijn moeder op zijn geweten heeft, en ten slotte En het westen vlamde als de hel..., een portret van een oude boer, geschreven in een totaal andere, impressionistische stijl, een ware proeve van schilderende en klanknabootsende taalvirtuositeit.

Gustaaf Vermeersch (1877-1924), bekend bij het grote publiek door een recente t.v.-filmdocumentaire over zijn leven, komt aan bod met twee ‘deterministische’ verhalen. De gewone gang, een beschrijving van een spoorwegbeambte die verlangt snel bij zijn zieke moeder thuis te zijn maar jammerlijk omkomt, munt uit door een verbluffende taalplastiek. Soberder is het verhaal De aanslag, waarin de wraakactie van een vernederd arbeider, toonbeeld van absolute onderworpenheid aan zijn meester en de voorzienigheid, aannemelijk wordt gemaakt.

Tot slot zijn vier verhalen van Lode Baekelmans (1879-1965) opgenomen: In de schemering, Een kat, Gretchen en De Kaaizot. In de laatste twee stukken treffen vooral de voor die tijd gewaagde onderwerpen: Gretchen is een met sympathie en milde weemoed geschreven verhaal over Antwerpse ‘venusdiertjes’. Het boek wordt afgerond met verzorgde en nuttige bio- en bibliografische notities.

Wie het naturalisme in een internationale context gesitueerd wil zien kan nu terecht bij de bijzonder interessante Actes van een colloquium dat van 20 tot 22 september 1984 te Warschau werd gehouden. De teksten zijn in april 1986 verschenen onder de titel Le naturalisme en question, ingeleid door de Franse specialist Yves Chevrel. Ze zijn te bestellen bij Presses de l'Université de Paris-Sorbonne; 18 rue de la Sorbonne, 75 230 Paris Cedex 05. Kostprijs : 135 FF (+ 10 FF porto), te storten op postrekening

[p. 183]

9 150 56 G. Paris, Régisseur des Recettes des P.U.P.S. de l'université de Paris IV. De studies die hier zijn opgenomen vormen een onderdeel van een groot onderzoeksproject en brengen als zodanig ook een vervolg op een eerder verschenen deel over Le naturalisme dans les littératures de langues européennes (teksten van een te Nantes gehouden colloquium, september 1982, gepubliceerd 1983). Aan deze collectieve onderneming op lange termijn, gericht op een gestructureerde synthetische publikatie, ligt een door Chevrel zelf voorgesteld raster van te onderzoeken aspecten ten grondslag. Coördinator van de verschillende onderzoeksteams is J. Weisgerber.

De nieuwe bundel dient zich bescheiden aan als ‘rien d'autre qu'(...) une étape dans la recherche qui se développe actuellement sur le naturalisme’, maar bevat fundamenteel onderzoek, waarover R. Debbaut reeds verslag heeft uitgebracht in Kultuurleven, 51e jg. nr. 9, november 1984 (‘Naturalisme in de europese letterkunde. De jongste bevindingen’).

Debbaut zelf heeft voor dit internationaal gezelschap het naturalisme in het Nederlandse taalgebied twee keer belicht: te Nantes werden twee onderdelen van het ‘raster’ behandeld, nl. de ‘thématique et technique d'écriture’; in Warschau beschreef hij het doordringen en de receptie van de Franse naturalisten in de Nederlanden, de eerste verdedigers en de (tijdelijke) theoretici ervan in Nederland en Vlaanderen en ten slotte de verbanden van het naturalisme met de andere doctrines. Zijn conclusie, dat het naturalisme in de Nederlanden het resultaat was van een amalgaam van ideeën en opvattingen en dat er in feite dus slechts van een ‘overgangsliteratuur’ sprake kan zijn, vindt een opmerkelijke parallel in het onderzoek van andere Europese literaturen. Zeer vruchtbaar bleek de behandeling van het naturalisme in Nederlandstalig verband, zonder daarom de directe samenhang met de Frans-Belgische en de Franse literatuur uit het oog te verliezen. De thematiek en schrijftechnieken van de Frans-Belgische literatuur worden in Le naturalisme en question overigens apart bestudeerd door Paul Delsemme, die daarnaast nog voor de Revue de l'université de Bruxelles samen met Raymond Trousson een

[p. 184]

geheel nummer heeft samengesteld, gewijd aan Le naturalisme et les lettres françaises de Belgique (1984, nr. 4-5).

Auteurs uit Nederland zijn voorlopig nog minder geneigd bij hun onderzoek van het naturalisme de Nederlandse en Vlaamse literatuur als een geheel te zien. Dit blijkt uit de diverse publikaties van Ton Anbeek en wordt ook elders bevestigd: de bijdrage van M.G. Kemperink, ‘Wat wil het naturalisme? Een invulling van het Nederlandse naturalistische concept op basis van poëticale teksten’, opgenomen in Dit is de vreugd die langer duurt. Een bundel opstellen voor W. Blok (Groningen, Wolters-Noordhoff, 1984), betrekt alleen Noordnederlandse schrijvers in het onderzoek van de naturalistische poetica. Hetzelfde geldt voor het artikel van Leo den Os over ‘Het naturalisme in Frankrijk en Nederland’ in het Aletrino-nummer van Bzzlletin (nr. 99, oktober 1982) en in de recentere bijdragen van Pim Lukkenaer over Couperus als naturalist en van Bernt Lüover de rol van Netscher in het Bzzlletin-nr. 129 (oktober 1985), gewijd aan De Tachtigers. We komen op dit probleem terug in onze volgende ‘Kroniek’.

Anne Marie Musschoot