Madoc. Jaargang 2003

[p. 160]

Column

In de lucht

Soms is de ontmoeting tussen heden en verleden wat onthutsend. In het noorden van het Griekse vasteland, bij het plaatsje Kalambaka, ligt een bijzonder gebergte met de naam Meteora, waar mens en natuur samen een opvallend monument hebben gecreëerd. Onherbergzame steile rotspunten rijzen hier omhoog tot de hemel. Wie goed kijkt, ziet dat overal in die rotsen grotten zijn gehouwen en dat op vrijwel iedere top een bouwwerk balanceert. Het gebergte diende waarschijnlijk vanaf de tiende eeuw als toevluchtsoord voor monniken en kluizenaars die in devotie de wereld de rug wilden toekeren. Bovenop de rotsen en in de grotten zonderden zij zich hier af van de mensheid om dichter bij God te komen - letterlijk en figuurlijk. Dat dichter bij God komen, het bereiken van de Heilige Geest, was de belangrijkste doelstelling van het Grieks orthodoxe monnikendom, dat op deze plaats tot volle bloei kwam. Steeds meer monniken gingen hun zondige lichaam tuchtigen door omhoog te zwoegen, het gebergte in, om daar maanden achtereen in verlatenheid door te brengen in de grotten en in kleine cellen, verzonken in gebed en meditatie.

In de twaalfde eeuw waren de rotsen inmiddels bezaaid geraakt met monniken en kluizenaars van allerlei slag, op zoek naar de eenzaamheid. Op iedere kleine piek zat er wel één. Een systematische organisatie van al die losse lieden en splintergroepjes begon. Maar het gereguleerde kloosterleven kwam pas echt goed op gang toen in 1344 een monnik van de berg Athos, Athanasios genaamd, de tocht naar het gebergte ondernam. Hij stichtte het eerste officiële klooster op de rots die het laagland domineert, 413 meter boven Kalambaka uittorenend en 613 meter boven zeeniveau. Athanasios noemde zijn rots ‘Meteora’, wat ‘in de lucht’ betekent. Athanasios en zijn monniken dachten in het klooster op de rots een vredige plek tussen hemel en aarde te hebben gevonden. Tegenwoordig draagt het hele gebergte nog steeds die naam, Meteora. Daar, in de lucht, bleven monniken de afzondering en de stilte opzoeken. Het contact met de buitenwereld aan de voet van het gebergte was minimaal. De belangrijkste levensbehoeften werden in een groot net naar boven getakeld - evenals af en toe een enkele monnik.

Athanasios had een trend ingezet en in de loop der eeuwen verrezen op de rotspunten van het Meteoragebergte 24 kloosters. Zes daarvan zijn ook vandaag de dag nog in gebruik. Ze staan open voor pelgrims, die vooral verschijnen in de vorm van steeds grotere stromen toeristen. Een bus brengt hen een stukje de bergen in, maar de steile klim naar de kloosters moeten zij te voet ondernemen. Anders dan op Athos, die andere berg waar het Grieks orthodoxe kloosterdom zo'n grote vlucht nam, zijn vrouwelijke bezoekers in de kloosters van het Me-

[p. 161]

teoragebergte geen taboe. Maar aan het voorrecht van een bezoek zijn wel eisen verbonden. De belangrijkste voorwaarde is natuurlijk dat de vrouwen decent gekleed gaan. Voor de monniken van de Meteora betekent dat niet alleen geen blote benen of schouders; vrouwen zijn hier verplicht een rok te dragen. Een bij de heilige plek passende toonbaarheid is daarbij niet zozeer noodzakelijk. De vrouwelijke toeristen, die in de Griekse zomer doorgaans niet meer om hun benen dragen dan de voor de monniken onacceptabele korte broek, hebben dan ook de meest ingenieuze oplossingen weten te vinden. Zij ploeteren de berg op in rokken die over korte broeken heen zijn gewurmd en met vrolijk bedrukte omslagdoeken die prijken boven kloeke bergschoenen. De vrome monniken zullen door dit vrouwelijk schoon niet van hun apropos worden gebracht.

Op hun klim naar het klooster komen de pelgrims een parkeerplaats tegen met daar de auto's van de monniken. Eenmaal op de bergtop aangekomen, treffen zij direct na de ingang van het klooster eerst de winkel waar kaarten, toeristische en spirituele boeken, rozenkransen, door monniken volgezongen cd's en kartonnen iconen aan de man worden gebracht. Als ze verder in het klooster doordringen kunnen zij de monniken zelf ontmoeten. Sommigen vertellen vol trots over de opnames van de James Bond-film die hier enkele jaren geleden plaatsvonden. In de kapel lijkt de muurschildering van Adam die in het ongerepte Paradijs namen aan de dieren geeft, niet meer helemaal op zijn plaats. De moderne pelgrims, die niet komen om God, maar om het cultureel erfgoed te eren, negeren de bordjes met het verbod op fotograferen en nemen de ene foto na de andere, zodat ze zonder te kijken toch gezien hebben - en thuis kunnen laten zien - en zo snel mogelijk kunnen doorlopen naar de volgende ruimte.

De vredigheid en de verlatenheid van de Meteora-kloosters lijken voorgoed verloren gegaan. De toeristen klimmen, afhankelijk van doorzettingsvermogen en conditie, in temperaturen van 35 tot 40 graden puffend en zwetend naar een of meerdere volgende kloosters. De monniken zelf hoeven allang niet meer te klimmen. Voor hen heeft vrijwel ieder klooster tegenwoordig een lift.

Mariëlle Hageman