Madoc. Jaargang 2003

Honi soit qui mal y pense

Honi Soit Qui Mal Y Pense! Polyphonie des chapelles royales Anglaises (1328-1410), Diabolus in Musica; Alpha; prijs €22,50.

Schande over hem die er kwaad van denkt! Het is het devies van de Orde van de Kousenband, de ridderorde die Edward III in 1348 stichtte. Edward - volgens de Engelse geschiedschrijving één van de grootste vorsten ooit - was een ridderkoning; een man die eer en moed hoog in zijn vaandel had staan en naar de legendarische koning Arthur omkeek ter inspiratie voor een ridderlijke levenswandel. Hij was echter ook een opportunist, die zijn aanspraken op de

[p. 56]

Franse troon kracht bijzette door Frankrijk binnen te vallen en daarmee de Honderdjarige Oorlog te beginnen. Een lidmaatschap van de Orde van de Kousenband gold als de hoogst mogelijke eer, voorbehouden aan lieden die hun trouw aan het koningshuis hadden bewezen en blijk hadden gegeven van ridderlijke waardigheid. De eerste vijfentwintig leden hadden allemaal hun sporen verdiend in de Franse campagnes.

Honi Soit Qui Mal Y Pense is ook de titel van een cd, die bijna zeven eeuwen na de Orde van de Kousenband het levenslicht zag. Het schijfje bevat werken die met name verband houden met de regeringsperiode van Edward. Het is allemaal muziek afkomstig uit de koninklijke privé-kapellen, waarbij kapel zowel staat voor het gebouw als voor de eraan verbonden groep geestelijken. Edward en zijn opvolgers beschikten over drie van dergelijke hofkapellen, waarin door ‘professionele’ musici dagelijks de getijden werden onderhouden en indien gewenst ook bijzondere diensten konden worden gevierd. De meest vooraanstaande was de koninklijke huiskapel van Windsor - niet toevallig ook de plek waar de ridders van de orde samenkwamen. Door de binding met het koninklijk huis, maar ook door de kwaliteiten van de musici, waren de kapellen prestigieuze instellingen, die muzikaal de toon zetten in het Engeland van de veertiende eeuw.

Het mag dan ook ietwat bevreemden dat van de uitgevoerde muziek op schrift niet veel bewaard is gebleven. De reden daarvoor mag volgens het zeer instructieve boekje bij de cd worden gezocht in de praktische aard van de Engelsen. Als bepaalde muziek in onbruik raakte, gebruikte men het perkament liever opnieuw dan dat men het bewaarde. Toch is met enig speurwerk hier en daar nog wel wat te vinden. Het zijn deze restanten waaruit door het Franse ensemble Diabolus in Musica is geput voor de verzameling vroeg polyfone werken die op de cd is terug te vinden. Niet zomaar overigens. Het ensemble heeft zich tot taak gesteld om middeleeuwse muziek die niet of nauwelijks wordt uitgevoerd, een nieuw leven te geven en dat op historisch zo verantwoord mogelijke wijze te doen. De keuzes voor de manier waarop de uitvoeringen gestalte hebben gekregen, worden in het boekje dan ook uitvoerig beschreven en er is zelfs een noot te vinden die verwijst naar een onderzoek over de door het ensemble gebruikte uitspraak van middeleeuws Latijn.

Voor hen die een dergelijke nauwgezetheid niet een eerste criterium vinden voor een goede cd, biedt de schijf andere aantrekkelijke elementen. Zo zijn de stemmen van het uit zes heren bestaande ensemble van een grote zuiverheid. Ongekunsteld en helder worden de verschillende muzikale lijnen neergezet en uitgebouwd. Op geen enkel moment voeren de stemmen een voor de luisteraar onaangename strijd om de boventoon en in de tamelijk schaarse momenten dat er gregoriaans wordt gezongen, is de samenklank zelfs ronduit indrukwekkend te noemen. De muziek wordt met veel waardigheid uitgevoerd en is door de technische ploeg duidelijk met veel liefde voor zowel de uitvoerenden als de luisteraar vastgelegd en afgewerkt. Het boekje bij de opname is, zoals reeds opgemerkt, zeer instructief en biedt naast een uitgebreide historische context en een muzikale verantwoording ook de gezongen teksten in het Latijn, Frans en Engels. Het bevat bovendien een aantal afbeeldingen van de muzikanten waar-

[p. 57]

uit de luisteraar - met name de vrouwelijke - mag afleiden dat klassieke musici niet onder hoeven te doen voor popmuzikanten.

Over het geheel bezien is er slechts één minpunt te noemen met betrekking tot deze cd. Helaas is dat evenwel een nogal zwaarwegend minpunt. De verzameling helt, wellicht door de noodzaak binnen de kaders van de historische context te blijven, over naar een na verloop van tijd nogal taaie eenvormigheid. De verschillende werken, hoe interessant deze afzonderlijk ook zijn, verliezen hun kleur door de schier eindeloze opsomming van hetzelfde muzikale materiaal. De cd telt negentien werken, maar de luisterbehoefte is gereduceerd tot zeer klein voordat nummer tien is bereikt. Het integraal beluisteren van de bijna een uur durende cd wordt daarmee een behoorlijke opgave. Bijzonder jammer, want aan deze cd mankeert verder helemaal niets.

Volgens de overlevering zou de Orde van de Kousenband haar naam ontlenen aan een voorval tijdens een dansfestijn. De gravin van Salisbury, met wie Edward op dat moment danste, verloor haar kousenband en Edward raapte deze op en deed hem om. De toeschouwers reageerden geamuseerd, waarop Edward hen tot de orde riep met de tekst die later het devies van de orde is geworden. Historici houden het erop dat het veeleer een verwijzing is naar een band die gebruikt werd om wapens te kunnen dragen en dat het devies slaat op critici van Edwards aanspraken op de Franse troon. In dat licht mag het intrigerend heten dat de muziek geassocieerd met de kapellen van Edward op deze cd wordt uitgevoerd door een Frans ensemble. Gezien de liefde waarmee de cd gemaakt is, is van enige animositeit na zoveel jaren geen sprake meer. We spreken duidelijk over een andere tijd, met een iets gewijzigde muzikale smaak en uithoudingsvermogen. Ten aanzien van deze verder prachtige schijf had het devies dan ook beter kunnen luiden: in te nemen in kleine doses.

Arian Ooijevaar