Madoc. Jaargang 2000

[p. 120]

Edda, op zoek naar de mythe

Sequentia: EDDA, Myths from Medieval Iceland, Deutsche Harmonia Mundi, 05472 77381 2. Speelduur: 72:56. Prijs: ca. f45, -.

Edda, Myths from Medieval Iceland is onderdeel van een groot project, waarin het gerenommeerde ensemble Sequentia de minstreelcultuur uit de Scandinavische en Baltische landen wil opzoeken en vastleggen. Een gedurfde onderneming, aangezien van deze muzikale tradities nog minder notenschrift bewaard is gebleven dan van de muziek uit bijvoorbeeld het oude Griekenland. De term Edda werd lange tijd ten onrechte gebruikt om een twaalfde-eeuws geschrift aan te duiden, dat voor de ultieme samenvatting van IJslands mythologie werd aangezien. Maar Edda is meer dan dat: het is een op zichzelf staande literatuurstroming, met eigen onderwerpen (goden- en heldenverhalen) en eigen voorschriften met betrekking tot beeldspraak, metrum en vorm. Edda-liederen zijn te vinden in meerdere geschriften, van meerdere auteurs. Voor de realisatie van het cd-project maakte Sequentia voornamelijk gebruik van teksten uit de Codex Regius, de nu algemeen als standaard aanvaarde verzameling geschriften, waarin vele mythen en heldengeschiedenissen uit de cultuur van IJsland zijn bewaard.

Het grootste obstakel bij de reconstructie van een verloren gegane voordrachtscultuur is de vraag hoe authentiek of geloofwaardig de nu gevonden en toegepaste melodieën zijn. De keuze van muzikale thema's en begeleidingsmotieven is arbitrair, aangezien er nooit aanwijzingen van dien aard zijn genoteerd bij de verhalen en gedichten. Sequentia heeft met de grootste zorg gepoogd zo oorspronkelijk mogelijk te zijn. Zij combineerden hun eigen expertise op het gebied van middeleeuwse voordrachtskunst met hun kennis van de nog bestaande IJslandse rímur-cultuur: het voordragen en zingen van proza. Honderden opnames van deze gezongen teksten zijn beluisterd en - om authentiek te blijven - niet genoteerd, maar gememoriseerd. Natuurlijk is het nooit meer vast te stellen of het op de cd klinkende resultaat echt lijkt op wat er vroeger door de skalden, de IJslandse minstrelen, werd voorgedragen. Wetenschappelijk gezien is er geen enkel bewijs dat Sequentia het bij het rechte eind heeft. Wat de cd ons te horen geeft, is een met zorg onderbouwde visie op hoe het geklonken zou kunnen hebben.

Uit de enorme verzameling liederen en verhalen heeft Sequentia fragmenten gekozen waarin de voornaamste goden een rol spelen: drie fragmenten uit de Völuspa, een lang, profetisch gedicht vol symbolen en droombeelden; een fragment uit Hávámal, een monoloog van Odin over wijsheid; het complete lied van Thrymlir, waarin Thor zich als vrouw verkleedt om zijn gestolen hamer terug te winnen van de Reuzen, de natuurlijke vijanden van de Goden; Grottasongr, een moralistisch verhaal over het misbruiken van macht; en tenslotte Baldrs draumar, een lied over de voorspellende dromen van de god Baldr. Het geheel wordt gecompleteerd met instrumentale stukken, die ook gebaseerd zijn op mythologische onderwerpen.

Aan de muzikale stijl valt op dat de liederen geen langgerekte melodieën of complexe harmonische wendingen hebben. Zangers en instrumentalisten ma-

[p. 121]

ken gebruik van motieven, korte melodische fragmentjes, die vele malen herhaald en gevarieerd worden. De grote vorm blijft op die manier een eenheid. Declamaties en meerstemmigheid bewegen zich steeds rond een tooncentrum, dat wil zeggen één of twee toonhoogten waarnaar men steeds terugkeert of die als begeleiding door de melodie heen blijven klinken. De teksten worden afwisselend gesproken, gezongen, geacteerd of voorgedragen op een manier die men later ‘Sprechgesang’ zou gaan noemen (half spreken, half zingen). De expressiviteit van de voordracht is afhankelijk van de inhoud van de tekst.

Over de uitvoering valt te zeggen dat Sequentia van begin tot eind een enorm vakmanschap toont. Er is veel aandacht besteed aan de uitspraak van het middeleeuwse IJslands en aan een theatrale uitvoering van de teksten. In muzikaaltechnisch opzicht staat het ensemble op eenzame hoogte. Zang en spel zijn loepzuiver en zeer verzorgd van articulatie. En al blijft het discutabel om een interpretatie van deze Noordse cultuur als ‘dé’ Edda te presenteren, feit blijft dat Sequentia een respect afdwingende poging heeft gedaan de historische werkelijkheid te reconstrueren.

Marko Kassenaar