Madoc. Jaargang 1995

Antoine Busnois

Antoine Busnois. Kapel van de Lage Landen o.l.v. Harry van der Kamp. Emergo Classics, 1995. 57:53 min. Cat. B (f 35, -).

De Kapel van de Lage Landen is een betrekkelijk nieuw professioneel vocaal ensemble dat zich toelegt op polyfone composities uit de periode 1400-1550. Uit de naam van het ensemble kan men afleiden, dat het zich vooral richt op repertoire van componisten uit de Nederlanden.

Antoine Busnois is daar een van. Van zijn levensloop is niet zo veel bekend. Hij werd omstreeks 1430 geboren, vermoedelijk in het plaatsje Busnes. In 1465 werd hij in Tours tot subdiaken gewijd. Uit administraties blijkt dat Busnois vanaf 1468 incidenteel aan het Bourgondische hof van Karel de Stoute heeft gewerkt. Een vaste positie als demi-chapellain bekleedde hij er pas sinds 1470. Toen Karel de Stoute in 1477 overleed, kwam Busnois in dienst van de hofkapel van Maximiliaan I, de echtgenoot van Karels dochter Maria van Bourgondië. Busnois heeft volgens de bronnen in die tijd nogal wat gereisd, ook naar de Noordelijke Nederlanden. In 1481 bezocht hij Den Bosch, waar hij deelnam aan activiteiten van de Orde van het Gulden Vlies. Men vermoedt dat hij zijn loopbaan heeft afgesloten in Brugge, als zangmeester van de St.-Salvator. Op grond van het gegeven dat in november 1492 de plaats van rector cantoriae vrijkwam, wordt aangenomen dat Busnois in dat jaar is overleden.

Omdat er vooral chansons van Busnois zijn overgeleverd (65) wordt hij beschouwd als chansoncomponist. Zijn Latijnse, sacrale werken waarvan er maar veertien bekend zijn, hebben tot dusver veel minder aandacht gekregen. Gelukkig brengt deze cd daar verandering in. Te horen zijn de Missa O crux lignum, het Magnificat, In hydraulis, Regina Caeli en Anthoni usque limina.

De Missa O crux lignum is gebaseerd op de melodie van de sequens Laudes crucis attollamus, wellicht beter bekend als de Lauda Sion dat tegenwoordig op Sacramentsdag wordt gezongen. In ieder misdeel is deze melodie duidelijk te horen, soms in andere notenwaarden, maar altijd herkenbaar. De Kapel, die zoals destijds ook gebruikelijk uitsluitend uit mannen bestaat, is in deze miscompositie op zijn sterkst. Met name in de homofone gedeelten zingen ze strak, zeker en zuiver.

[p. 295]

Het motet In hydraulis is een complex werk, hoewel de tenorpartij eigenlijk maar drie tonen zingt (D-C-D). Ze worden herhaald in kwinten en octaven, temidden van allerlei melodische en ritmische kunststukjes. Ook de tekst is geschreven door Busnois, die zichzelf hierin ‘de Charolois indignum musicum’ noemt. De ‘onwaardige musicus van Karel’ uit hierin zijn respect voor zijn grote voorbeeld Johannes Ockeghem (ca. 1420-1497). Het motet wordt beschouwd als een hommage aan deze collega. Dat de tekst Haec Ockeghem wordt gezongen op een motief dat ook in Ockeghems motet Ut heremita solus is te vinden, is dan ook niet toevallig. Musicologen zijn het er nog niet over eens welke van de beide composities er eerder was. Busnois kan Ockeghem hebben geëerd en geciteerd. Maar ook het omgekeerde is niet ondenkbaar, temeer omdat de tekst van Ockeghems motet een verwijzing bevat naar Busnois' naamheilige, de heilige Antonius.

Deze naamheilige staat centraal in het motet Anthoni usque limina. Busnois signeerde het werk in de eerste en laatste regel: ‘Anthoni usque limina’, respectievelijk ‘Fiat in omnibus noys’. Het attribuut van de woestijnvader, de bel, is duidelijk hoorbaar op deze cd. De toevoeging van de bel was een goed idee. Het accentueert de rol van de tenor, die met zijn ritmische herhalingen van een enkele toon het geluid als het ware nabootst.

Het Magnificat en het Regina Caeli zijn beide Marialiederen. Vreemd is dat in de toelichting gesuggereerd wordt dat het Magnificat alternatim wordt gezongen, dus met meerstemmige en gregoriaanse verzen afwisselend. Op de cd is het gehele lied meerstemmig. Ook mooi, overigens. Het Regina caeli is een soort canon van de melodielijn (cantus firmus) in de tenor en bas. Het is een compositie waarin veel gebeurt en waarin vooral de chromatiek en de harmonieën verrassend zijn. Soms - ik kon me niet aan die indruk onttrekken - ook voor de zangers.

Met deze cd maken we kennis met een onbekende Antoine Busnois. Het was een goed initiatief om op deze manier zijn Latijnse werken aan de vergetelheid te ontrukken. Ook in muzikaal opzicht een goed produkt van eigen bodem. De Kapel van de Lage Landen heeft zich hiermee geïntroduceerd als een veelbelovend ensemble met spannende mogelijkheden.

Anne Houk de Jong