Maatstaf. Jaargang 29

[p. 1]

[Nummer 5]

Thomas Bernhard De stemmenimitator^*

Hamsun

In de buurt van Oslo leerden wij een ongeveer zestigjarige man kennen die ons nog meer over dat bekende bejaardentehuis vertelde dan wij al wisten uit Hamsuns aantekeningen uit zijn laatste levensjaar; hij was in dat bejaardentehuis werkzaam geweest, juist in de periode dat ook de grootste Noorse schrijver daar leefde. De man was ons al geruime tijd opgevallen door zijn zwijgzaamheid in dat op vrijdagavond uiteraard luidruchtige etablissement in de buurt van Oslo, waarin wij enige dagen overnachtten. Nadat wij aan zijn tafeltje plaats hadden genomen en ons hadden voorgesteld, kregen wij te horen dat de man oorspronkelijk filosofiestudent was geweest en voor studiedoeleinden onder andere vier jaar in Göttingen had doorgebracht. Wij hadden hem aangezien voor een Noorse scheepskapitein en waren aan zijn tafeltje gaan zitten om nog meer over de zeevaart aan de weet te komen, niet over filosofie, waarvoor wij juist uit Midden-Europa naar het Noorden waren gevlucht. De man viel ons echter niet lastig met filosofie en zei dat hij de filosofie feitelijk van de ene dag op de andere had opgegeven en zich op zijn zevenentwintigste beschikbaar had gesteld voor de bejaardenverpleging. Hij had nooit spijt gehad van zijn besluit. Meteen zijn eerste taak al was geweest een oude man uit bed te helpen, het bed op te maken en hem weer in dat bed te leggen. Die oude man was Hamsun geweest. Hij had Hamsun vele maanden lang iedere dag naar de achter het bejaardentehuis gelegen tuin gebracht en in het dorp het potlood voor hem gekocht, waarmee Hamsun zijn laatste boek had geschreven. Hij was de eerste geweest die de dode Hamsun had gezien. Toentertijd had hij nog niet begrepen wie Hamsun, over wiens dode gezicht hij het laken trok, geweest was.

* De stemmenimitator is een selectie uit het gelijknamige boek dat in het najaar bij De Arbeiderspers zal verschijnen.

De stemmenimitator

De stemmenimitator, die gisteravond de gast was van de Maatschappij voor Chirurgie, had zich na de voorstelling in het Palais Pallavicini, waar hij op uitnodiging van de Maatschappij voor Chirurgie optrad, bereid verklaard met ons mee te gaan naar de Kahlenberg, om ook daar, waar wij een huis bezitten dat altijd voor alle kunstenaars openstaat, zijn kunsten te vertonen, natuurlijk tegen betaling. Wij hadden de stemmenimitator, die afkomstig was uit Oxford in Engeland, maar in Landshut op school had gezeten en oorspronkelijk geweermaker in Berchtesgaden was geweest, gevraagd zichzelf op de Kahlenberg niet te herhalen, maar ons iets volkomen anders te laten zien dan de Maatschappij voor Chirurgie, dus volkomen andere stemmen op de Kahlenberg te imiteren dan in het Palais Pallavicini, iets dat hij ons, die opgetogen waren geweest over het door hem in het Palais Pallavicini geboden programma, had toegezegd. Inderdaad imiteerde de stemmenimitator voor ons op de Kahlenberg volkomen andere min of meer beroemde stemmen dan voor de Maatschappij voor Chirurgie. Wij mochten ook verzoeken kenbaar maken, waaraan de stemmenimitator volgaarne gehoor gaf. Toen we hem echter voorstelden tot slot zijn eigen stem te imiteren, zei hij dat hij dat niet kon.

[p. 2]

Pisa en Venetië

De burgemeesters van Pisa en van Venetië waren overeengekomen de bezoekers van hun steden, die al eeuwenlang zowel van Pisa als van Venetië gelijkelijk verrukt waren, plots voor het hoofd te stoten door heimelijk en van de ene dag op de andere de toren van Pisa naar Venetië en de campanile van Venetië naar Pisa te brengen en daar te laten neerzetten. Ze hadden hun opzet echter niet geheim kunnen houden en precies in de nacht waarin ze de toren van Pisa naar Venetië en de campanile van Venetië naar Pisa hadden willen laten transporteren, werden ze naar het gekkenhuis gebracht, uiteraard de burgemeester van Pisa naar het gekkenhuis van Pisa en de burgemeester van Venetië naar het gekkenhuis van Venetië. De Italiaanse autoriteiten zijn erin geslaagd hun zaak volkomen vertrouwelijk te behandelen.

Innerlijke aandrang

Brandweerlieden uit Krems stonden terecht, omdat ze hun uitgerolde springzeil hadden teruggetrokken en waren wegghold op het moment dat de zelfmoordenaar, die al een paar uur vanaf een uitsteeksel op de vierde verdieping van een woonhuis in Krems gedreigd had zich omlaag te werpen, inderdaad naar beneden sprong. De jongste van de brandweerlieden had voor de rechtbank verklaard gehandeld te hebben uit een plotselinge innerlijke aandrang en was, toen hij zag dat de zelfmoordenaar zijn dreigement gestand deed, weggehold zonder het springzeil los te laten. Omdat hij van alle zes de brandweerlieden de sterkste was, had hij de overige vijf met springzeil en al meegesleurd en op hetzelfde moment dat de zelfmoordenaar, een ongelukkige student, zoals de krant schrijft, op het plein onder het huis waaraan hij zich zo lang had vastgeklampt neerkwam, waren ook zij allemaal op de grond gevallen en hadden daarbij allen min of meer pijnlijke verwondingen opgelopen. De rechtbank waarvoor de brandweerman die als eerste met het springzeil was weggehold en die, als gezegd, de jongste en sterkste was en daarmee de hoofdbeschuldigde, terecht stond, kon de rechtvaardiging van deze hoofdbeschuldigde niet naast zich neerleggen en heeft de brandweerman, evenals de overige vijf brandweerlieden uit Krems, vrijgesproken, hoewel men uiteraard niet van zijn onschuld overtuigd kon zijn. De brandweer van Krems geniet al tientallen jaren de reputatie de beste brandweer van de hele wereld te zijn.

Grotonderzoekers

Zogenaamde grotonderzoekers, wier levenswerk het is grotten te onderzoeken en die altijd op de grootst mogelijke belangstelling mogen rekenen vooral onder de grootsteedse lezers van geïllustreerde weekbladen, hebben onlangs ook de grot tussen Taxenbach en Schwarzach onderzocht, die tot op heden altijd volkomen ononderzocht was gebleven, zoals wij uit de krant vernamen. Eind augustus, onder ideale weersomstandigheden, zoals het Salzburger Volksblatt mededeelt, waren de grotonderzoekers de grot binnengedrongen met de vaste bedoeling rond half september de grot weer uit te komen. Toen de grotonderzoekers echter ook eind september nog niet uit de grot waren teruggekeerd, was er eer reddingsploeg, geformeerd onder de benaming grotonderzoekersreddingsploeg, in de grot afgedaald om de eind augustus in de grot binnengedrongen grotonderzoekers te hulp te komen. Maar ook deze grotonderzoekersreddingsploeg was half oktober nog niet uit de grot teruggekomen, wat voor de deelstaatregering van Salzburg aanleiding was een tweede grotonderzoekersreddingsploeg de grot in te sturen. Deze tweede grotonderzoekersreddingsploeg bestond uit de sterkste en dapperste mannen van de hele deelstaat en was toegerust met de allermodernste zogenaamde grotreddingsapparatuur. Deze tweede grotonderzoekersreddingsploeg was precies als de eerste weliswaar volgens plan de

[p. 3]

grot binnengedrongen, maar was zelfs half december nog niet uit de grot teruggekeerd. Daarop is door het voor grotonderzoek bevoegde departement van de Salzburger deelstaatregering aan een bouwfirma uit Pongau de opdracht gegeven de grot tussen Taxenbach en Schwarzach dicht te metselen, wat nog voor het nieuwe jaar gebeurde.

In Lima

In Lima is een man gearresteerd die hardnekkig volhield de Andes in te willen om zijn vrouw te zoeken die het jaar daarvoor van huis was weggelopen en de Tauern was ingegaan en waarschijnlijk, zoals de man tegenover de politie in Lima verklaarde, in de buurt van de Tappenkar van de weg was geraakt en in een rotsspleet gevallen. Daar echter de Tauern en uiteraard ook de Tappenkar in de Salzburger Alpen liggen, zoals zelfs de politiebeambten van Lima wisten, was het niet verwonderlijk dat de Peruviaanse politiebeambten zich afvroegen wat de man, die zij in totaal verwaarloosde toestand en met alleen een gescheurde broek en een zogenaamd Karintisch boerenoverhemd aan het lichaam midden in Lima gearresteerd hadden, omdat hij hun verdacht voorkwam, werkelijk in Peru te zoeken had. Vast staat dat de arrestant een in Ferlach, Karinthië, geboren en daar een goedlopende geweermakerij drijvende Oostenrijker in goeden doen is. Nadere gegevens verstrekt onze krant niet.

Voorbeeld

Een rechtbankverslaggever zit het dichtst op alle menselijke ellende en de absurditeit daarvan en tegen die ervaring is hij uiteraard maar korte tijd en zeker niet zijn hele leven bestand, wil hij niet gek worden. Dag in dag uit krijgt hij in de rechtbank het waarschijnlijke, het onwaarschijnlijke, ja het ongelooflijke en het meest ongelooflijke voorgezet, zodat hij die zijn brood verdient met het verslaan van feitelijke of alleen maar vermoede, maar uiteraard altijd beschamende misdaden, uiteraard al gauw nergens meer verbaasd van staat. Van een enkel voorval wil ik niettemin gewag maken, dat mij nog altijd het meest opmerkelijke van mijn hele rechtbankverslaggeverscarrière toeschijnt. Opperrechter Ferrari, al jaar en dag de dominerende figuur van de rechtbank in Salzburg, waaruit ik, als gezegd, vele jaren van alle mogelijke zich daar afspelende dingen verslag heb gedaan, is, na een, zoals hij in zijn slotwoord had uiteengezet, doodordinaire afperser, naar ik mij nog heel scherp herinner een rundvleesexporteur uit Murau, tot twaalf jaar gevangenis en een boete van acht miljoen schilling veroordeeld te hebben, nog een keer overeind gekomen en heeft gezegd dat hij nu een voorbeeld ging stellen. Na deze ongebruikelijke aankondiging greep hij bliksemsnel onder zijn toga en in zijn jaszak en haalde een ontgrendeld pistool te voorschijn, waarmee hij zich tot ontzetting van allen die in de rechtszaal aanwezig waren in de linkerslaap schoot. Hij was op slag dood.

Omgekeerd

Al heb ik ook altijd een afkeer gehad van dierentuinen en zijn de mensen die dergelijke dierentuinen bezoeken niet minder dan suspect, toch is het mij niet bespaard gebleven ooit een keer naar Schönbrunn te moeten en, op verzoek van mijn metgezel, een professor in de theologie, voor de apenkooi te blijven staan, ten einde naar de apen te kijken, die mijn metgezel met voer voerde dat hij voor dat doel bij zich had gestoken. De professor in de theologie, een vroegere studiegenoot, die mij gevraagd had met hem naar Schönbrunn te gaan, had geleidelijk aan al het meegebrachte voer aan de apen opgevoerd, toen plotseling de apen op hun beurt over de vloer verspreid liggend voer bij elkaar schraapten en ons door de trahes voorhielden. De professor in de theologie en ik waren van dat onverwachte gedrag van de apen

[p. 4]

zo geschrokken, dat wij ogenblikkelijk rechtsomkeer maakten en Schönbrunn via de eerste de beste uitgang verlieten.

Teleurgestelde Engelsen

Een paar Engelsen die zich hadden laten beetnemen door een uit Oost-Tirol afkomstige berggids en met hen de Drei Zinnen beklommen hadden, waren, op de hoogste van de drie toppen aangekomen, over het op deze top door de natuur gebodene dusdanig teleurgesteld, dat zij de berggids, een vader van drie kinderen en de echtgenoot van een, naar men zegt, dove vrouw, zonder verdere plichtplegingen boven op de berg doodsloegen. Toen zij zich echter realiseerden wat ze gedaan hadden, sprongen ze de een na de ander in de diepte. Een krant in Birmingham heeft daarop geschreven dat Birmingham zijn briljantste krantenuitgever, zijn knapste bankdirecteur en zijn bekwaamste begrafenisondernemer had verloren.

Beste concert

Een zogenaamd kamermuziekgezelschap dat erom bekend staat dat het enkel op oude originele instrumenten oude muziek speelt en alleen Rossini, Frescobaldi, Vivaldi en Pergolesi op het repertoire heeft, speelde in een oud slot aan de Attersee en beleefde het grootste succes sedert zijn oprichting. Aan het applaus was pas een einde gekomen, toen het kamermuziekgezelschap geen enkele toegift meer had. Pas de volgende dag was aan de musici onthuld dat ze in een doofstommentehuis hadden gespeeld.

Moospruggers vergissing

Professor Moosprugger zei dat hij een collega van station-West had afgehaald die hij alleen van hun correspondentie en niet persoonlijk kende. Hij had in werkelijkheid een ander verwacht dan degene die in werkelijkheid op station-West was aangekomen. Toen ik Moosprugger erop attent maakte, dat er altijd een ander aankomt dan degene die we verwacht hebben, stond hij op en ging weg met als enig doel alle banden die hij in zijn leven had aangeknoopt te verbreken en op te geven.

Bewering

Een man uit Augsburg is uitsluitend in het gekkenhuis van Augsburg opgenomen, omdat hij zijn leven lang bij iedere gelegenheid beweerde dat Goethe als laatste woorden mehr nicht! en niet mehr Licht! had gezegd, wat alle met hem in aanraking komende mensen gaandeweg en op den duur zodanig op de zenuwen werkte, dat zij zich aaneengesloten hadden om opname van deze op zo'n ongelukkige wijze door een eigen bewering geobsedeerde Augsburger te bewerkstelligen. Zes artsen hebben geweigerd de ongelukkige in het gekkenhuis te laten opnemen, de zevende echter had onmiddellijk een opnamebevel uitgeschreven. Die arts is daarop, zoals ik uit de Frankfurter Allgemeine Zeitung vernomen heb, onderscheiden met de Goetheplaquette van de stad Frankfurt.

Overgeleverd

De plaatselijke gemeentewerker annex aanspreker heeft om, zoals onze dokter tegen hem gezegd had, het leven van zijn aan een longziekte lijdende vrouw te redden samen met haar een klein stukje bos bij ons in de buurt gekocht, op een mistvrije hoogte met goede lucht, en de twee hadden met jarenlang zwoegen, en uiteraard gesteund door de gemeente en hun onmiddellijke buren, op het stukje grond een huisje gebouwd. Toen het huisje echter klaar was, werd de gemeentewerker annex aanspreker ziek, omdat de bouw zijn krachten te boven was gegaan en overleed korte tijd later. Zijn

[p. 5]

weduwe, voor wie het huisje aan de rand van het bos bedoeld was en met wie het na de dood van haar man niet alleen voor wat betreft haar longen zienderogen beter ging, moest zich een hond aanschaffen, omdat zij uiteraard als alleenstaande vrouw het ergste te vrezen had. De hond heeft iedereen die haar huisje zelfs maar op tweehonderd schreden naderde de oren van het hoofd geblaft en na verloop van tijd had niemand zich meer in de buurt van het huisje gewaagd. Jarenlang hield de vrouw het op die manier uit, alleen met de hond en helemaal zonder mensen, tot ze, van het ene moment op het andere, die toestand niet meer uithield en naar buiten is gegaan en de hond, die haar zoveel jaar trouw gediend had, met een zogenaamde boomhaak, waarmee de houtslepers hout slepen, doodsloeg en zich overleverde aan de mensen.

Slecht geweten

Twintig jaar geleden heb ik in Warschau in de toneelspelerssociëteit, waar de mensen zich het beste geamuseerd en ook het beste gegeten hebben, de vrouw van een in Polen zeer bekende zogenaamde surrealistische schilder leren kennen, die onder andere Thomas Manns Zauberberg in het Pools heeft vertaald en die een der meest ontwikkelde dames in Polen is. Pas aan het eind van ons eerste gesprek vertelde ze hoe verschrikkelijk zij eraan toe was, haar man lag namelijk op sterven en die avond was ze voor het eerst sinds een jaar weer uitgegaan en in gezelschap geweest. Ik heb nog verscheidene keren het genoegen gehad haar te ontmoeten en met haar gesprekken te voeren over Poolse en Duitse literatuur en kunst. Vanzelfsprekend heb ik ook met haar over politiek gepraat en telkens opnieuw blijk gegeven van mijn bewondering voor de Polen. Toen ik tien jaar later weer in Warschau was, heb ik haar uiteraard meteen opgezocht. Direct aan de deur echter had zij mij ontvangen met de mededeling dat haar man op sterven lag, waarop ik dacht dat ze gek was geworden. In werkelijkheid echter was ze al bijna tien jaar hertrouwd geweest, nadat haar eerste man overleden was, en nu lag ook haar tweede man in dezelfde kliniek als haar eerste man en wel met dezelfde ziekte als hij, wat ze mij niet meteen vertelde. Ik had haar uiteraard direct uitgenodigd in de toneelspelerssociëteit en weer zei ze dat ze al een jaar niet meer in gezelschap en natuurlijk ook niet meer in de toneelspelerssociëteit was geweest. Toen ik nu, opnieuw tien jaar later, weer in Warschau kwam, heb ik haar niet meer opgezocht, hoewel ik haar tijdens mijn hele verblijf onafgebroken gemist heb en uiteraard een slecht geweten had.

In de Vrouwengroeve

In café Zur Wies in het Aurachdal, waar wij heel vaak samenzitten met de bosarbeiders als wij over hun problemen ingelicht willen worden en ook beter dan waar dan ook geamuseerd willen worden, is in negentienhonderddrieënvijftig tegen Kerstmis een man verschenen, die ons onmiddellijk opviel door zijn zwijgzaamheid. Dat hij, die wij voordien nog nooit gezien hadden, van boerse afkomst moest zijn, werd ons onmiddellijk duidelijk, omdat hij, nadat hij in de gelagkamer plaats genomen had, zijn hoed op het hoofd had gehouden. Het was onduidelijk wat de man, die tegen de dertig liep, hier zocht, hij was ook niet op bezoek bij plaatselijke familieleden hier, daarvoor was hij niet netjes genoeg aangekleed, zijn kleding was afgedragen en op vele plekken zelfs gescheurd. Eenmaal nieuwsgierig geworden, hadden wij hem uitgenodigd bij ons aan tafel te komen zitten en aan ons gesprek deel te nemen en hij was bij ons komen zitten en wij hadden hem een glas bier laten brengen. Pas op een vergevorderd uur had de man zonder omhaal gezegd dat hij op zoek was naar een vrouw, of we ook een geschikte kenden, had hij ons gevraagd en waar ze te vinden was. Uitgelaten als wij waren, hebben we een grap met hem uitgehaald en hem

[p. 6]

tegen middernacht de zogenaamde Vrouwengroeve in gestuurd, waar een kleine, maar mettertijd toch alles meesleurende rivier uit stroomt en waarin geen zon doordringt. In de Vrouwengroeve leefde een rond vijftigjarige, aan benen en armen en feitelijk overal volkomen mismaakte vrouw, die echter vanwege haar dierenliefde en vriendelijkheid tegenover mensen in hoog aanzien stond. De man is tien jaar niet meer uit de Vrouwengroeve te voorschijn gekomen en na tien jaar enkel en alleen om met de oude mismaakte vrouw te trouwen in het kerkje van Reindlmühle. Na hun huwelijk zijn de twee opnieuw tien jaar in de Vrouwengroeve verdwenen. Er wordt gezegd dat ze gelukkig zijn.

Reus

Op het kerkhof te Elixhausen hebben arbeiders die tot taak hadden een grafkelder voor de gestorven eigenaar van een kaasmakerij te bouwen, op een diepte van slechts driekwart meter het skelet van een man uitgegraven die twee meter vierenzeventig lang moet zijn geweest en waarschijnlijk honderdvijftig jaar geleden begraven is. In Elixhausen moeten sedert mensenheugenis altijd alleen maar kleine mensen hebben geleefd.

Ongelukkige liefde

De aardrijkskundeleraar Pittioni, die zo lang hij op het gymnasium les heeft gegeven door zijn leerlingen is gekweld, is niet meer van zijn vakantie teruggekeerd. Oorspronkelijk alleen naar Hüttschlag gekomen om de geschriften van Humboldt te bestuderen en om wat rust te nemen, heeft hij zich in de kamer waarin hij zich slechts voor een paar dagen had teruggetrokken, opgehangen. In zijn testament heeft hij alles wat hij bezat aan zijn leerlingen vermaakt. Zij moesten, nu hij de enige voor hem mogelijke consequentie had getrokken, schrijft hij daarin, niet denken dat hij hen had gehaat. Integendeel. Zijn liefde voor hen hadden zij echter, hoezeer hij ook naar hun genegenheid had gedongen, niet aanvaard. Wat daarvan ook de reden was geweest, hij hoopte dat zij hem wilden vergeven.

Waanzin

In Lend is een postbode geschorst, die jarenlang alle brieven waarin hij droevig nieuws vermoedde, en natuurlijk ook alle rouwkaarten die hij in handen kreeg, niet bezorgd, maar bij zich thuis verbrand heeft. De posterijen hebben hem ten slotte in het krankzinnigengesticht Scherrnberg laten opnemen, waar hij in een postbode-uniform rondloopt en voortdurend brieven bestelt, die door de directie van het gekkenhuis in een speciaal daarvoor aan een van de gekkenhuismuren aangebrachte brievenbus gegooid worden en die aan zijn medepatiënten geadresseerd zijn. De postbode zou al dadelijk na zijn opname in het krankzinnigengesticht Scherrnberg om zijn postbode-uniform verzocht hebben, om niet waanzinnig te hoeven worden, naar verluidt.

Zorgvuldigheid

Een wegens moord op een zwangere vrouw aangeklaagde postbeambte heeft voor de rechtbank verklaard niet te weten waarom hij de zwangere had vermoord, maar dat hij zijn slachtoffer zo zorgvuldig als maar mogelijk is had vermoord. Op alle vragen van de president van de rechtbank had hij steeds alleen maar met het woord zorgvuldig geantwoord, waarop de zaak tegen hem geseponeerd is.