Maatstaf. Jaargang 26

[p. 73]

Jan van den Berg Nogmaals Chiang Kai-shek

In zijn beschouwingen over het boek van Brian Crozier over Chiang Kai-shek, ‘The Man Who Lost China’, rekent Arthur Stam in Maatstaf van jan. '78 (bladz. 73) het Crozier als een slordigheid en ondoordachtzaamheid aan, dat deze op bladzijde 33 van zijn boek schrijft dat Chiangs vader stierf toen de toekomstige generalissimo acht jaar was en twee bladzijden verder dat Chiang op zijn veertiende jaar trouwde en dat dit huwelijk door zijn ouders was gearrangeerd, hoewel uit niets blijkt dat zijn moeder hertrouwd was.

Zij is inderdaad nooit hertrouwd, zoals respectabele Chinese weduwen nimmer hertrouwden.

Blijkbaar is Arthur Stam niet op de hoogte van de Chinese zeden en gewoonten uit die dagen, zelfs jarenlang na de republiekwording van China.

Het uithuwelijken van kinderen was volkomen in handen van de ouders, dikwijls wanneer die kinderen nog heel jong, soms nog ongeboren waren.

Het was de taak van de bemiddelaar (mei jên) zulk een huwelijk te regelen. Die taak omvatte zes ceremoniën.

1.	De vader van de jongen stuurde de bemiddelaar naar de vader van het meisje teneinde inlichtingen in te winnen over haar naam en geboortedag, zodat de horoscoop kon worden opgesteld waaruit men kon nagaan of het een gelukkig huwelijk zou zijn.
2.	Bleek dat het geval te zijn dan diende de bemiddelaar een huwelijksaanzoek in.
3.	Als dat werd aangenomen werd het in een schriftelijke overeenkomst vastgelegd.
4.	De ouders van de jongen bezegelden dat met geschenken aan de ouders van het meisje, al naargelang hun rang en stand.
5.	De bemiddelaar liet dan de ouders een gunstige dag vaststellen voor de voltrekking van het huwelijk.
6.	Het huwelijk werd dan voltrokken en de bruid trok bij de schoonouders in.

Tot aan de invoering van een modern burgerlijk wetboek waren de wetten van de Chingdynastie nog grotendeels van kracht (Ta Ch'ing Li Lü) en het was een absoluut vereiste dat het huwelijkscontract werd nageleefd, ook als de ouders of een van hen waren gestorven. Een goed boek over de laatste jaren van Chiang Kai-shek als President op het Chinese vasteland, is ‘La Chute de Chiang Kai-shek’ (Souvenirs d'un diplomate en Chine, 1944-1949), door Robert Rothschild, uitgave Fayard. Zelfs wanneer een meisje ‘de thee morste’ (sa ch'a) dat wil zeggen wanneer haar toekomstige bruidegom stierf, werd het als een eer beschouwd wanneer zij geen tweede bruidegom verkoos en zich als weduwe beschouwde. In sommige gevallen verkozen zij zelfmoord. Ik herinner mij een geval uit de jaren 20 of 30, toen ik assessor was in de Chinese Gemengde Rechtbank te Shanghai, waarin een simpele jonge Chinees zijn bruid opeiste, die onder de bekoring was geraakt van een welgestelde fabrieksbaas en weigerde het huwelijkscontract van hun ouders na te komen. De Chinese rechter, waarmede ik op de rechtbank diende, achtte het huwelijkscontract, dat de jongeman

[p. 74]

overlegde, geldig en veroordeelde de bruid tot een schadevergoeding van, ik geloof, $ 250, - uit hoofde van contractbreuk. Voor dat geld kon de jongeman zich een nieuwe bruid aanschaffen en hij verliet tevreden de rechtszaal. De ouderlijke piëteit beheerste toen nog het gehele Chinese familieleven en Chiang Kai-shek toonde, althans in zijn jonge jaren, een heilig respect voor de Chinese tradities. (Zie hierover het boek van S.I. Hsiung ‘The Life of Chiang Kai-shek’, London, Peter Davies, 1948, dat ook gegevens bevat over diens afstamming en diens gedenkschriften over zijn grootouders en ouders.)

Zo stond de moeder van Chiang er op dat hij in het voorjaar van 1901 in het huwelijk trad met de gecontracteerde bruid.

Ik heb Croziers boek niet gelezen en ik kan niet nagaan in hoeverre Arthur Stams andere opmerkingen juist zijn, maar ten aanzien van het bovenstaande slaat hij de plank mis. ‘Definitieve’ biografieën zullen er wel nooit verschijnen en wat Chiang Kai-shek aangaat, vijf jaar na zijn dood, zal dat ook wel niet mogelijk zijn, want onder het communistische bewind is geschiedvervalsing al in volle gang. Maar er is nog een zee aan leesstof en andere gegevens voorhanden, waarmee biografen zich kunnen bezighouden.

Belangwekkende lectuur vindt men bijvoorbeeld in het boek van Emily Hahn: ‘Chiang Kai-shek’, an unauthorized biography, uitgegeven bij Doubleday's Company, 1955. Zij is ook de schrijfster van ‘The Sung-Sisters’, een boek dat wel geauthoriseerd is en dat zij morrend heeft geschreven, omdat de Sungzusters er telkens in lieten veranderen.

Pikante gegevens vindt men in de ‘Stillwell Papers’. Chiang Kai-shek en Stillwell waren als water en vuur.

In die zee van gegevens zag ik nooit het feit vermeld, dat mijn oude school- en studiemakker Jef Last mij indertijd vertelde, namelijk dat Chiang Kai-shek, toen hij in 1923 naar Rusland ging, een visum van Sneevliet kreeg, die toen in het geheim als Ruslands vertegenwoordiger in China optrad.