Maatstaf. Jaargang 24

[p. 107]

Aforismen uit ‘Reis naar het einde van de nacht’ van L.-F. Céline
Verzameld en ingeleid door P. Wattèl

De visie op de menselijke conditie vanuit Céline's aforismen in ‘Reis naar het einde van de nacht’ is diep pessimistisch. De mens is voortdurend in gevaar. Steeds is er de dreiging van oorlog, ‘als de kwaadaardigheid wordt georganiseerd’, ziekte, eenzaamheid, dood; bovenal een paranoïde angst voor werkelijk alles. Daarom worden begrippen als angst, lafheid en hypocrisie loffelijke kwaliteiten om aan de druk van het lot te ontkomen.

Céline blijft een fascinerende klootzak door zijn visie op mens en wereld en door zijn rabiate racisme. Op zijn fascistoïde rassenwaan kan niet genoeg worden gehamerd. Joden of Chinezen of andere virussen, alles is bruikbaar voor de, door bederf geobsedeerde, voyerende epidemioloog Céline.

Vanuit die optiek zijn niet zijn pamfletten moeilijk te plaatsen maar waar laat je figuren als Molly en vooral Alcide, die christusfiguur die in de afrikaanse jungle - dé plaats van overwoekerend bederf bij uitstek - ploetert om zijn nichtje in Frankrijk een goede opleiding te geven.

Bijna alle andere figuren zijn intens zielig, abject of anarcho-fascist, óók in de ‘Reis’. Het fascistische vind ik in de onveranderlijkheid van de céliniaanse mens. Géén verloren paradijs, géén mooi voorland zoals voor christenen en voor marxisten. Een mens is een in de wereld geschopt incidentje dat nooit beter uitvalt dan zijn vader. In de wieg al wormstekig, opgroeiend door Céline bestempeld als etter die omhoog komt (du pus qui monte) en als volwassene een wolf voor zijn medemens. Een vader-figuur die bestierend in een luie stoel streng maar rechtvaardig zit te wezen, ontbreekt. Dit o.a. onderscheidt Céline van andere fascistische schrijvers als Drieu-la Rochelle. Ondanks het verhelderende werk van Kummer, Vitoux, Hanrez e.a. is men er toch niet geheel achter wat nu werkelijk de visie van Céline op mens en wereld was. Misschien kunnen een aantal van zijn aforismen verhelderend werken.

La condition humaine

1.	Voor mensen en alleen voor mensen moet je bang zijn; altijd.
2.	De grootste mislukking, in alles, is vergeten; en bovenal vergeten wat je kapot heeft gemaakt en dan kapot gaan zonder te beseffen wat een ploerten de mensen zijn.
2b.	Eenmaal staande aan de rand van het gat zou je alles, zonder te overdrijven, moeten vertellen, zonder één woord te wijzigen, alles wat je aan de ergste rottigheid bij je medemens hebt gezien en dan je sigaret neerleggen en naar beneden gaan. Als levenswerk is dat voldoende.
3.	(...) je moet niet vergeten dat, in het gewone leven, minstens honderd mensen, in de loop van één enkele heel gewone dag het op je miezerige leven gemunt hebben.
4.	Wanneer je haat van je medemensen je straffeloos kan treffen, staan ze gauw sterk in hun stompzinnigheid en komen de motieven vanzelf.

[p. 108]

5.	Je wordt wanhopig als je je realiseert hoe gesloten de mensen tegenover elkaar staan, als even zovele huizen.
6.	De mensen nemen wraak als je hun een dienst bewijst.
7.	Heb je ooit iemand in de hel zien afdalen om de plaats van een ander in te nemen? Nooit! Wel een ander erin zien duwen.
8a.	Verbazend hoeveel moeite het ons kost te bedenken hoe we iemand sympathieker kunnen laten overkomen in andermans ogen.
8b.	Het valt niet mee om in onze tijd voor La Bruyère te spelen. Het hele onderbewustzijn smeert 'm zodra je in de buurt komt.
9.	We zitten met ons allen op een galei geketend en roeien om de beurt...
10.	Wil in het brein van een klootzak een zinnige gedachte rijzen, moet hij veel afschuwelijks hebben meegemaakt.
11.	De meeste mensen sterven pas op het laatste moment; anderen beginnen eerder en doen er twintig jaar en soms langer over. Dat zijn de ongelukkigen van deze aarde.
12.	Ik besefte dat de leeftijd iets voor je betekent. Je wordt er praktisch door.
13.	Inwendig mag alles.
14.	We zijn verrot vanaf onze geboorte...
15.	Alles wat interessant is gebeurt beslist in het donker. We weten niets van de echte geschiedenis van de mensen.
16.	We waren gek geworden op een andere manier, gek van angst. Zo is de oorlog nu eenmaal.
17.	Misdaden tellen niet in deze wereld... wél stommiteiten.
18.	Deze wereld is er alleen maar op uit iedereen te verneuken.
19.	Je bent nooit bang genoeg.
20a.	Iedere mogelijkheid tot lafheid wordt gretig aangegrepen door echte kenners.
20b.	Je moet nooit kieskeurig zijn als het gaat om de middelen om aan een bloedbad te ontkomen. Een wijs iemand vindt eraan ontsnappen voldoende.
21.	IJdelheid en intelligentie gaan niet samen. IJdelheid is een instinct. En ieder mens is vóór alles ijdel. De rol van bewonderende voetveeg is zo'n beetje de enige die mensen onderling pruimen.
22.	Als het om ijdelheid gaat, is alles goed genoeg.
23.	Zo verstrijkt ons leven waarin we 't toch al zo moeilijk hebben om aan alle eisen te voldoen: vlinders in onze jeugd en maden als we oud zijn.
24.	Toch zou het niet zo gek zijn als je goeden als goeden en kwaden als kwaden kon herkennen.
25.	Je verdwaalt gemakkelijk als je rondtast tussen de beelden uit het verleden. Afschuwelijk hoeveel dingen en mensen er levenloos in je verleden liggen. De levenden die je kwijt raakt in de gewelven van de tijd slapen zo diep, naast de doden, dat hun schimmen al dezelfde zijn. Als je hen, ouder wordend, moet wekken, weet je niet meer wie dood en wie levend is.
26.	Ja, het is erg stom om je met iets anders te bemoeien dan met wat je ziet.
27.	Je hangt wel eens in de lucht als je van de ene sport van de maatschappelijke ladder naar de andere duikelt.
28.	Het ergste is dat je je afvraagt waar je de kracht vandaan moet halen om de volgende dag verder te gaan met wat je de vorige dag deed en met wat je al zo onmetelijk lang deed, waar je de energie vandaan moet halen voor al die stommiteiten, die ontelbare plannen die nergens op uit lopen, al die pogingen om uit de knellende ellende te komen, die pogingen die altijd mislukken en die je voor de zoveelste keer leren dat het lot onverbiddelijk is, dat je wel onderaan de muur terug moet vallen, iedere avond opnieuw, door de angst voor de volgende dag die altijd weer onzekerder en smeriger is. Het is ook de leeftijd misschien, die verrader, die ons met het ergste bedreigt. Er zit niet veel muziek meer in onze ribbenkast waarop ons leven kan dansen. Je hele jeugd is al naar het eind van de wereld gegaan om in de stilte van de waarheid kapot te gaan. En waar ga je in

[p. 109]

	godsnaam naar toe, vraag ik je, als je te leeg bent om te delireren?
28a.	De waarheid is een doodsstrijd zonder eind. De waarheid van deze wereld is de dood. Je moet kiezen, sterven of liegen.

Armoede

29.	Ik ken alleen maar armen, d.w.z. mensen wier dood niemand interesseert.
30.	Op bijna alle verlangens van een arme bliksem staat gevangenisstraf.
31.	Nog praten als het stinkende beest Ellende je achterna zit? Je bent slimmer als je niets zegt en 'm smeert.
35.	Worden er genoeg armen afgemaakt? Dat is niet zeker... Dat is nog maar de vraag. Zou je misschien al diegenen die er niks van snappen moeten wurgen? Laten er maar anderen komen, nieuwe armen en steeds maar zo verder tot er armen komen die de grap helemaal doorhebben... Zoals je het gazon maait tot het gras werkelijk goed is en mals.
36.	Een patroon vindt het altijd wel een beetje geruststellend als zijn personeel zich schanddalig gedraagt.

Liefde en genot

37.	Liefde is als alcohol, hoe impotenter en zatter, hoe sterker en slimmer je je voelt en hoe zekerder van je rechten.
38.	Geilheid in bed is als peper in een lekkere saus, onmisbaar en het bindt.
39.	Liefde is de oneindigheid op poedeltjesniveau.
40.	Je kronkelen in doodsstrijd is niet genoeg. Mét het kapotgaan moet je genieten, bij de laatste stuipen moet je nog genieten, bij je laatste beetje leven, je aderen al vol gif.

Vrouwen

41.	Oorlog werkt ongetwijfeld in op eierstokken.
42.	Niets prikkelt vrouwen zo als het leed van dieren, je hebt niet altijd een stier bij de hand.
43.	Vrouwen denken nooit na.

Onveranderlijkheid van de mens

44.	We veranderen niet. Noch van sokken, noch van meesters, noch van mening, of zó laat dat het niet meer de moeite is. We zijn geboren trouw en we gaan eraan kapot. We zijn gratis soldaat, held voor iedereen en sprekende apen. We zijn de schandknaapjes van Koning Ellende.
45.	Een christen van twintig eeuwen oud heeft het niet meer als er een regiment soldaten voorbij marcheert. Dan komt er teveel instinct bij hem op.

Oorlog

46.	Ik twijfel nogal eens of onze diepste instincten niet op een andere manier tot hun recht kunnen komen dan door oorlog en ziekte: die twee uiteinden van de nachtmerrie.
47.	Tegenover Gruwel sta je in het begin net zo stuntelig als tegenover de wellust.

Angst

48.	Angst heb je in het leven misschien het vaakst nodig om je uit de moeilijkheden te redden.

Eenzaamheid

49.	Eenzaam zijn is je trainen op de dood.

Jeugd

50.	We vinden het nooit erg als een volwassene de pijp uitgaat, wéér een klootzak minder op aarde, denken we dan, maar als het een kind is, zijn we daar minder zeker van; er is nog de toekomst.