Maatstaf. Jaargang 23

[p. 75]

Jacques den Haan Talking shop
Biografie I

The Art of Biography
Is different from Geography.
Geography is about Maps,
But Biography is about Chaps.
E.C. Bentley.
A biographer is an artist upon oath.
Desmond MacCarthy.

De biografie is een literair genre dat bij ons nogal ingetogen beoefend wordt. In het Angelsaksische taalgebied is het bijna een hartstocht. Michael Holroyd zonde zich nog volop in het succes dat zijn monumentale levensbeschrijving van Lytton Strachey (480 en 754 bladzijden) deelachtig werd, toen hij zich waarschijnlijk al verdiepte in de voorstudies van zijn biografie van Augustus John, waarvan het eerste deel ruim 400 pagina's groot is en deel twee ingetoomd is tot ‘slechts’ 263. In Amerika publiceerde Scott Meredith de biografie van de toneelschrijver G.S. Kaufman and His Friends, een turf van ook honderden bladzijden. Sybille Bedford beschreef het leven van Aldous Huxley in twee delen, 778 bladzijden samen: Aldous Huxley. A Biography. Volume i 1894-1939. Volume ii 1939-1963 (Chatto and Windus in association with Collins).

Het onthullende boek van Rachel Carson over het onleefbaar worden van onze aarde, Silent Spring is van 1963. Ik herinner mij dat ik er met een vriend over sprak, een apotheker. Hij had het ook gelezen en verzekerde mij dat hij het allemaal zwaar overdreven vond. Misschien een jaar later bekende hij, zich vergist te hebben. Tien jaar na Silent Spring zijn de problemen ervan gemeen goed, dagelijkse stof tot kommer over vrijwel de gehele wereld. Een roepende in de woestijn is Rachel Carson duidelijk niet geweest. Aldous Huxley was dat wèl. In de biografie van mevrouw Bedford vinden we dat hij in 1947 een artikel had geschreven ‘The Double Crisis’ genaamd, waarin hij de problemen van de ecologie aan de orde stelde. Hij zag twee soorten crisis. De ene, politiek-economisch, waarover iedereen de mond vol had, de andere, de crisis van bevolking en de wereldhulpbronnen, ‘waarover je bijna nooit iets hoort in de pers, op de radio of op de meer belangrijke internationale conferenties. De Grote Drie of Vier verwaardigen zich nauwelijks er over te spreken’. De belangstelling voor het artikel was zo minimaal, dat Huxley moeite had het geplaatst te krijgen. Eén redacteur van een wijdverbreid magazine wees het af met het privé-commentaar ‘hot air’. Het is tenslotte verschenen in World Review en is de laatste bijdrage in de bundel Themes and Variations uit 1950. ‘Als we ons verbeelden dat wij de natuur kunnen overwinnen blijven we op onze planeet leven als een zwerm vernietigende parasieten - we condemn ourselves and our children to misery and deepening squalor and the despair that finds expression in the frenzies of collective violence’.

In het voorwoord bij haar werk noemt Sybille

[p. 76]

Bedford het een ‘labour of love’. Ze was er toe overgehaald door Aldous' weduwe, zijn broer en zijn zoon, Matthew, aan wie het boek is opgedragen. Een bijkomende factor was haar eigen genegenheid voor Aldous en bijna bezwerend schrijft zij dan ‘it was also work done in a spirit of detachment’. Eensdeels moet haar werk met het imprimatur van de Huxley-familie als te weinig kritisch worden bestempeld, aan de andere kant komt het mij voor dat A.H. een man was met uiterst weinig vijanden. Zelfs op zijn allerminst zachtzinnige scholen was het geen gebruik ‘young Aldous’ te pesten. Hij was een rechtschapen mens, niet in staat tot laat ik zeggen kwalijke daden of dubieuze houdingen. Toch zou een wat kritischer instelling bijvoorbeeld ten aanzien van zijn fervente pacifisme in de jaren tussen de oorlogen denkbaar zijn, zoals in Engeland sommigen hem zijn Californiëschap niet hebben vergeven, hoewel hij geen Amerikaan geworden is. Aldous en zijn eerste vrouw Maria hadden in 1953 stappen ondernomen om het Amerikaanse staatsburgerschap te verwerven, voor een deel omdat hun zoon Matthew dat graag wilde. De zaak is evenwel op een potsierlijke wijze niet doorgegaan. Hun aangelegenheid werd afgehandeld door een welwillende rechter, die de voorgeschreven vragen moest stellen. Ze bleken voldoende af te weten van de Amerikaanse geschiedenis en de grondwet. Rechter: ‘Meneer Huxley, bent U bereid in het Amerikaanse leger te dienen?’ Nee, dat wilde meneer Huxley niet. Rechter: ‘Bent U bereid burgerdiensten te verrichten voor de Amerikaanse strijdkrachten?’ Ook daartoe was meneer Huxley niet bereid. Op de vraag op welke gronden was het antwoord: ‘vanuit een filosofische overtuiging’. De rechter wilde nog wel een duwtje in de goede richting geven en stelde voor het ‘religio-philosophical’ te noemen, maar ook dat weigerde Huxley. Hij kon er alleen in door de godsdienstige-overtuiging-uitgang en dat wilde hij niet. En zo kon een man van 59 jaar, die bovendien slechte ogen had, geen Amerikaans staatsburger worden. Hij bleef in de ‘status of resident alien’. De grootste zorg was of hij Amerika weer binnen kon komen na zijn reizen in Europa. Men heeft hem evenwel nooit iets in de weg gelegd.

Vanuit het standpunt van de biograaf was een van de grootste verliezen bij de brand van het huis van de Huxley's in Californië (1961) het dagboek van Maria en haar brieven aan haar zuster Suzanne, gehuwd met de Nederlandse schilder Joep Nicolas en geschreven met het doel een verslag na te laten van het leven van Aldous (‘pour raconter la vie d'Aldous’). Hoe kwamen ze in Californië? ‘Omdat Aldous, die er over begon te denken zijn eigen memoires te schrijven, Suzanne om teruggave ervan had gevraagd. Ze waren nog maar kort te voren uit Holland gearriveerd en bevonden zich nog in hun originele doos of dozen’. Ze gingen verloren met alle mogelijke andere ‘Huxley papers’ en daarom, zo stelt mevrouw Bedford in haar voorwoord bij het eerste deel, is een wat ongebruikelijk groot deel van haar bronnen mondeling. Onder de gepubliceerde bronnen het hele oeuvre van A.H. zelf natuurlijk en de brieven, een lijvig deel, verschenen onder redactie van professor Grover Smith in 1969. Verder: de herinneringen van Laura Archera Huxley, zijn tweede vrouw: This Timeless Moment 1968 en de Memoires van Sir Julian Huxley. Materiaal over Maria's jeugd en Belgische achtergrond, over de eerste jaren van haar huwelijk, hun reizen en een paar jaar Californië was te vinden in een ‘memoir’ van een 30.000 woorden van de hand van Suzanne, ‘a most charming work, in French’ dat Sybil nog wel eens gepubliceerd zou willen zien. Dan zijn er drie collecties brieven van Maria Huxley: aan Edward Sackville-West, haar andere zuster Jeanne en aan haar zoon Matthew.

Er zijn transcripties van radio- en televisie-interviews, maar vooral ook de herinneringen - en dat zijn de mondelinge bijdragen - van een enorme rij van vrienden, relaties, bekenden, collega's en tenslotte mevrouw Bedford's

[p. 77]

eigen terugblik op veertig jaar vriendschap met de Huxley's.

De schokkendste ervaring uit de jeugd van A.H. is natuurlijk de periode geweest waarin hij vrijwel blind was: keratitis punctata in 1911. Hij kon licht van donker onderscheiden, maar niet alleen uitgaan. Achttien maanden waarin hij braille leerde en ervoer dat het voordeel ervan was dat je in bed kon lezen zonder koude handen te krijgen. Hij herstelde, maar ik moet Robert Craft bijvallen, die in zijn bespreking in The New York Review of Books van 23 januari 1975 opmerkt dat mrs. Bedford er te weinig over zegt. ‘Bob’ Craft, bijna een aangenomen zoon van het echtpaar Stravinsky, hechte vrienden van de Huxley's, was zelf een musicus ‘very clever, knows everything, terribly nervous and not a pansy’ (uit een brief in 1951 van Maria aan Matthew). Craft merkt in zijn artikel op dat de meningen van getuigen uiteenlopen, ‘sommigen beweerden dat hij helemaal niet zien kon, anderen dat zijn gezichtsvermogen op en af ging, afhankelijk van zijn emoties’. Duidelijk een aangelegenheid waarover een biograaf het laatste woord behoort te hebben. Mr. Craft vertelt daar dan ook dat mevrouw Bedford nergens de celluloid bril met gaatjes vermeldt, waarmee Huxley zijn ogen oefende. Een schokkende ervaring van de gehuwde A.H. is zijn verliefdheid geweest, radeloos, redeloos, op de legendarische Nancy Cunard. Een adembenemende schoonheid ‘a fiery and furious angel’, ‘a tigress-dragonfly. No: cheetah...’ Een onversaagd en onbesuisd voorvechtster, voor het negervraagstuk bijvoorbeeld. Onversaagd: ik meen mij te herinneren dat zij de eerste is geweest, die met haar neger-minnaar de Britse society bruskeerde, de deining was uiteraard huizenhoog. Onbesuisd: de kreet in Harlem: ‘Nancy's back. We're in trouble’. Even luid gevooisd anti-Franco. ‘What is it now, dear?’ informeerde Margot Oxford eens bij haar moeder: ‘whisky, opium or niggers?’ De vete met die moeder was berucht. Moe heeft levenslang de toelage overgeschreven (van de Cunard-line) op de bank van Nancy, waarvan deze nooit een cent heeft aangeraakt. Ze leefde dan ook vaak in armoe, te meer omdat, als ze wat geld had, ze dat met zwierige hand weggaf. In 1928 ging ze naar Frankrijk, waar ze de Hours Press begon. Ze publiceerde werk van Richard Aldington, Robert Graves, Louis Aragon, weigerde Lady Chatterley's Lover, maar gaf wel Whoroscope uit van Samuel Beckett, zijn eerste boek. Ze verrichtte tikwerk voor Norman Douglas, van wie ze ook werk heeft uitgegeven en ze publiceerde in 1954 haar boek met herinneringen aan hem: Grand Man. Memories of Norman Douglas, een van mijn lievelingsboeken. Over haar vond ik deze details, alsmede een goede foto van haar van Cecil Beaton - compleet met de enorme armbanden, die haar onderarmen geheel bedekten - en een slecht schilderij van Ambrose McEvoy in The Twenties van Alan Jenkins. Net als in Amerika Dorothy Parker had Nancy Cunard een ongelukkige voorliefde voor ‘men who were more than a match for her, strong men, brutes’. Dat was Aldous bepaald niet. De affaire duurde wat langer dan een half jaar en zijn gezondheid begon er onder te lijden. Het nachtleven bekwam hem slecht, dansen, drinken, rondhangen in bars kon hij helemaal niet. ‘Once, for a whole night, he paved the street below her window’ - de arme! Maria nam een besluit en stelde het ultimatum dat zij de volgende dag met of zonder hem zou afreizen. Hij moest ter plaatse beslissen. De volgende morgen namen beiden de eerste boottrein. Ze gingen naar Italië en daar schreef A.H. in twee maanden zijn Antic Hay. In 1925 en '26 maakten ze een wereldreis, waarop hij onder anderen Gandhi en Nehru ontmoette, hetgeen zijn pacifisme heeft bevorderd, waarvan hij in 1935 openlijk blijk gaf, in dezelfde tijd waarin hij aan het werk was aan Eyeless in Gaza, met een zelfde thema. In 1937 vertrokken ze naar Amerika. Huxley kreeg wat connecties met de filmindustrie, wat de oorzaak was dat ze in Califor-

[p. 78]

nië woonden toen in 1939 de oorlog uitbrak. Hiermee eindigt het eerste deel.

De belangrijkste gebeurtenissen uit het tweede deel zijn de dood van Maria aan kanker begin 1955 en de wijze waarop hij haar dood heeft weten te verlichten. In maart 1956 trouwde hij met de Italiaanse concert-violiste en psycho-therapeute Laura Archera. Merkwaardig is de manier waarop Maria tijdens een bezoek aan Italië de opmerkzaamheid van zowel Sybil Bedford als van Aldous op Laura had gericht, zij het dan op haar ingetogen, nooit opdringerige manier. Op 12 mei 1961 verloren ze hun huis en bezittingen bij een bosbrand. Time magazine van 26 mei 1961: ‘Vlammen lekten door het droge gras en vernielden 24 luxe woningen in Hollywood Hills. Vernietigd werden Aldous Huxley's huis van twee verdiepingen, zijn manuscripten van een heel leven. Terwijl brandweerlieden de bijna blinde Britse schrijver ervan weerhielden het vuur in te rennen, huilde Huxley als een kind’. Wie kan er het oog bij droog houden? In Time van 16 juni 1961 wenst Aldous Huxley ‘as an old hand at fiction’ de ‘write-up artist’ geluk met zijn verslag. Hij zet daar dan de feiten recht. Ze hadden een paar dingen kunnen redden, maar verder ‘was er niets wat we konden doen en alle plaatselijke brandspuiten (hoewel niet de tv-wagens) waren ergens anders. En zo stapten we in de auto en reden weg - bedroefd genoeg, dat weet de hemel maar (die conventies van de romantische novelette negerend waaraan Uw “write-up artist” zo verknocht is) niet huilend als baby's en zonder behoefte ervan weerhouden te worden ons in de vlammen te werpen.’ Laura doet in haar boek uitvoerig verslag van de ramp en mevrouw Bedford citeert haar enkele malen. Vreemd genoeg waren Aldous en Laura beiden slachtoffer van een onverklaarbare passiviteit, van een verlammend fatalisme, dat reddingswerk belemmerde.

Half 1962 meldde de kanker zich weer, hij onderging een operatie en een kobaltbehandeling. In november 1963 sterft hij, begeleid door lsd. Een burger van de wereld, een man die ongelooflijk veel heeft gereisd, hard heeft gewerkt en die de overtuiging was toegedaan dat de wereld een illusie is, maar een illusie, die we serieus moeten nemen.