Maatstaf. Jaargang 20

[p. 166]

martin hart
het paard

Als we de balen stro verschoven warrelde fijn stof op, wat ik niet zien kon, behalve als de zon door de gebroken ruitjes scheen. Elke zonnestraal werd een stofbaan en terwijl we bezig waren niesden we voortdurend. Wij begonnen met het verslepen van de balen stro. Als we genoeg balen bij elkaar hadden legden we ze in n-vorm. Op de eerste balen stapelden we nieuwe balen zodat een hut ontstond.

We hurkten in de zo ontstane hut; zitten was onmogelijk.

- We zijn eskimo's, zei ik, dit is onze iglo.

Hij lachte hard. Hij zei minachtend:

- Stro is geen ijs.

- Je bent gek, zei ik.

- Ik gooi je eruit, zei hij.

Ik zag zijn gezicht niet, alleen het oogwit kon ik onderscheiden. Wat knipperde hij met de oogleden!

- Ik ga een wortel halen, zei hij.

Hij gleed weg tussen de balen stro. Ik hoorde hem lopen over de planken vloer van de zolder. Hij was één ogenblik in de straal zonlicht, de dodende straal, de stofstraal.

- Moet jij er ook één?

- Ja, riep ik.

De zolder was groot. Behalve stro was er ook voer voor het paard, oude leidsels, een wiel met houten spaken. Ik leunde achterover tegen het stro. Ik hoorde zijn voetstappen over de betonnen vloer van het pakhuis onder mij, daarna het piepen van een kist, die versleept werd en zijn stem:

- Er zijn ook sinaasappels.

- Ja, riep ik.

Lange tijd hoorde ik niets. Plotseling was hij er.

- De jachtbuit, zei ik.

[p. 167]

- Klets niet zo, zei hij.

We aten de sinaasappels. We vermaalden de wortels.

- Ik wou dat ik ook een oom had, die groenteboer is, zei ik.

- Wat is jouw oom? vroeg hij.

- Welke oom? Ik heb drie ooms. Eén is er kapper en de anderen zijn... Ik weet het niet.

- Weet je dat niet?

- Nee, ik weet het niet.

- Mag je dat niet weten van je vader?

- Natuurlijk wel.

- Je liegt. Je mag het niet weten. Als mijn vader dominee was, net als jouw vader, werd ik soldaat en schoot ik hem dood. Dominees zijn zeikperen, zegt mijn vader.

- Jouw vader is gek.

- Hij werkt op een scheepswerf! Ik mag er soms spelen, maar jouw vader... Mag jij wel eens in de kerk spelen?

- Nee, zei ik aarzelend, dat kan niet, de kerk is van God, daar kun je niet spelen en ik...

In het pakhuis klonken plotseling opgewonden stemmen.

- We moeten de leidsels hebben of een lang touw. Liever leidsels. Peter verliet de hut van stro. Hij wankelde over de zolder naar het luik. Ik volgde hem. We staarden door het trapgat in het duister.

- Waarom rijdt de zak ook zo hard, zei dezelfde stem.

Allicht slaat het paard op hol op de wedde. De idioot. Met paard en wagen de vliet in. Goed dat ze het paard dadelijk hebben losgesneden anders zou het nu al verzopen zijn.

- Paard in de vliet, zei Peter.

Hij liet zich omlaag zakken op de ladder. Hij klom snel naar beneden.

- Sodommieters, ik schrik me dood, zei de stem.

- Hierboven zijn leidsels, zei Peter.

We renden door het pakhuis. Ik schaafde mijn been langs een kist.

Ik voelde bloed op mijn been terwijl we over het Stronikaadje en door het Sluispolderhofje liepen. Op de walkant stonden veel mensen, zagen we, toen we de

[p. 168]

Zuidvliet bereikten. Het paard was niet te zien omdat de mensen in een dichte haag voor ons stonden.

We drongen ons tussen de mensen door en ik zag het paard. Alleen de kop zag ik met de doodsbange, grote ogen.

Maar een paard is altijd bang, dacht ik. Op de kade hielden drie mannen de leidsels vast die aan een deken waren vastgemaakt. Eén van de drie mannen was de oom van Peter. In het water was de deken om het paard geslagen.

- Het is daar diep, man, zei Peter.

- Ja, zei ik.

De leidsels van de zolder en een paardedeken werden gebracht. Eén van de mannen ging met leidsels en deken te water, nadat ze aan elkaar waren vastgeknoopt. De man zwom naar het paard en probeerde een leidsel onder de buik door te schuiven.

Het paard gooide de kop omhoog en begon te trappelen. De man verdween onder water. Enkele andere mannen begonnen te trekken aan de leidsels die ze aan de zwemmende man hadden bevestigd. De man verscheen boven water, zijn hoofd was rood en hij schreeuwde:

- Hou op, zo wordt m'n poot afgekneld.

Handen grepen zijn jas en hij werd opgetild uit het water. Hij stond op de oever, de vuisten gebald, waarmee hij heftig gesticuleerde. Ondertussen hadden anderen een tweede deken vastgemaakt aan touwen. Ze gooiden de deken in het water achter de staart van het paard. Ze haalden de touwen binnen en de deken gleed over de rug van het paard omhoog zonder achter het dier te blijven hangen. De mannen vloekten. De oom van Peter ging languit op de kade liggen en sprak het paard toe. Hij pakte één van de voorbenen van het paard en zette de hoef op de walkant.

Ook de andere hoef plaatste hij op de kade. Hij hield beide benen stevig omvat en schreeuwde onverstaanbare bevelen. Het dier hing nu in het water en trappelde hevig. De mannen lieten de deken achter het paard zakken maar voor ze hadden kunnen aantrekken zakte het paard weg in het water. Het stootte met de kop op de stenen kademuur, was

[p. 169]

enkele ogenblikken niet meer te zien, behalve de bruine rug. Het dier hief de kop weer boven water en zwom naar de overkant van de vliet en de mannen stonden machteloos te schreeuwen en renden weg, de brug over en terug over de andere oever naar waar wij stonden, terwijl het paard rustig verder zwom, langs de walkant, de kop opgeheven. Opnieuw ging een man te water. Hij pakte de leidsels van het paard en reikte ze aan de oom van Peter en werd aan wal geholpen. Ze begonnen als zoëven, de oom van Peter plaatste de beide voorbenen op de walkant maar nu geholpen door anderen en het ging goed tot ze de deken achter het paard in het water hadden en begonnen te trekken en het paard voor de eerste maal op die middag hinnikte, een hoog helder geluid alsof het dier plezier had. Maar paarden zijn altijd bang, dacht ik. O, die hoeven, dacht ik.

Ze zijn glad. Ze glijden uit over het steen. Zo lukt het nooit. De hoeven zochten wanhopig naar houvast op het steen, vonken waren soms te zien en de mannen schreeuwden en trokken. De hoeven gleden uit over het gemetselde steen van de walkant.

Eén van beide benen stootte met een droog knappend geluid tegen de kademuur, waarna het paard omviel en in het water verdween. Het dier bleef enkele ogenblikken onder maar de mannen hadden de leidsels niet losgelaten en trokken.

Bij het bovenkomen brieste het paard. Grote vlokken geel schuim dreven op het water.

- Bloed, zei Peter.

Maar dat was niet waar, nog niet. Pas later was er bloed nadat de mannen nog driemaal hetzelfde geprobeerd hadden: voorbenen op de walkant plaatsen, touw en deken om beide achterbenen manoeuvreren en trekken. Meestal gleed de deken weg voordat ze met trekken konden beginnen maar ze begonnen telkens opnieuw en na lang zwoegen hadden ze dan het paard half uit het water, waarna het wild met de hoeven van de voorbenen over de kade schrapte, geen houvast had en met een plons in het water verdween.

Het was een sombere middag. Een enkele maal scheen de

[p. 170]

zon langs de grijze regenwolken. Maar meestal was er het trieste, grijze namiddaglicht tussen de huizen aan weerszijden van het water. Op het water dreven kroppen sla en andijvie.

- De wagen ligt er ook in, zei Peter.

We zagen de wagen niet maar konden de plaats nauwkeurig vaststellen omdat telkens kroppen sla en andijvie losraakten uit een kist en op het water begonnen te drijven, na altijd op dezelfde plaats omhooggekomen te zijn.

- Het is hier verdomde diep, zei Peter, het paard verzuipt natuurlijk.

Hij keek met glanzende ogen naar de zwoegende mannen. Ook ik voelde een vreemde, gelukkigmakende opwinding om het verdrinkende paard.

De mannen stonden wild gebarend te beraadslagen. Het paard zwom langs de walkant en de mannen liepen gelijk op met het paard.

- Haal een kraanwagen van Boekestijn, riep een oude man op de andere oever.

- Val dood, vent, riep de oom van Peter.

Het paard zwom onder de brug door. Peter en ik renden naar de brug.

- Nou is hij weg, zei Peter.

- Nietwaar, zei ik.

Maar het paard verscheen niet totdat één van de mannen aan de leidsels rukte en het weer aan de zijde waar het verdwenen was, opdook.

Ik lag op de brug en de paardekop was vlak onder mij want de brug lag daar laag over het water. Ik keek recht in de grote, troebele, bloeddoorlopen ogen van het paard. De angst van het dier sloeg op mij over en ik stond op en rende weg. Maar paarden zijn altijd bang, dacht ik en ik aarzelde. Ik liep terug, ging opnieuw op de brug liggen en keek naar het paard. De aan elkaar gemetselde stenen van de brug waren koud en vochtig maar ik voelde het niet, nog niet.

Met één hand hield ik een spijl vast van de ijzeren brugleuning. Met de andere reikte ik naar het paard. Ik

[p. 171]

streelde het dier over zijn kop terwijl het dichterbij kwam, traag en aarzelend zwemmend.

- Paard, zei ik, paard.

Ik hoorde de stem van Peter.

- Ik duw je erin.

Hij pakte mijn benen en begon te duwen. Maar ik hees me omhoog met één, daarna met twee handen aan het ijzer van de brug en stond op.

- Gevaarlijke rotzak, zei ik.

De mannen stonden dichtbij ons. Ze zwegen nu. Ze keken naar het paard.

- Laten we het beest opjagen naar de walkant bij de roomse kerk, daar kan het gemakkelijk omhoog klimmen, zei de oom van Peter.

- Heel goed plan, Kreuk, zei een ander.

Ze bogen zich voorover en sloegen het paard met de leidsels. Het dier zwom onder de brug door. Aan de andere zijde van de brug werd het dier naar de walkant getrokken waarna een lange leidsel werd vastgemaakt aan het bit. De oom van Peter liep vooruit met de leidsel en trok het paard voort. Het dier was moe, het verdween soms onder water en bij het bovenkomen waren er altijd roodgekleurde schuimvlokken die in alle richtingen wegdreven over het water.

- Hij haalt het nooit, zei Peter, hij verzuipt. Voor ze bij de roomse kerk zijn is hij duizend keer verdronken.

Het kleine, zwarte torentje van de roomse kerk was veel verderop te zien boven de huizen en naast de lange schoorsteenpijp van een wasserij. In het water groeiden daar waterlelies en overal lagen kano's gemeerd aan in de vlietbodem geslagen meerpalen. Langs het water stonden zelfs bomen, kleine treurwilgen. De mensen liepen in de richting van de roomse kerk. Het paard zwom nu eens in het midden van de vliet, begaf zich dan weer naar de walkant waar het werd opgewacht door de helpers van de oom van Peter. Met slagen, trappen en met een lange stok, voorzien van een puntige ijzeren haak werd het dier van de walkant

[p. 172]

weggehouden. Naarmate de roomse kerk naderde werd het water ondieper en plotseling ging het paard staan. De oom van Peter rukte ongeduldig aan de teugels maar het dier stond onrustig snuivend tussen de plompbladeren zonder zich te bewegen.

- Hij staat, schreeuwde Peter.

Drie mannen trokken nu aan de leidsels maar zonder resultaat.

- Laat dat dier verdomme een beetje tot rust komen, zei een toeschouwer.

- Hou jij je er buiten, kerel, hou jij je 's avonds in bed maar rustig, zei één van de helpers.

Terwijl ze aan de leidsels rukten klonken meer scheldwoorden tussen de huizen. Eindelijk strompelde het paard verder, zwom een paar meter en verdween plotseling geheel onder water.

- Nou komt hij nooit meer boven, zei Peter hartstochtelijk. Ook ik verlangde vurig dat het paard voor altijd onder zou blijven. Thuis zou ik kunnen vertellen: ik heb een paard zien verdrinken.

Het paard verscheen weer, de kop was enigszins opzij gebogen. Ze liepen verder, paard en helpers. Telkens zakte het paard weg in de modder, zo leek het tenminste. Even onder water, dan opnieuw boven water met rug en kop.

Toen dacht ik: het paard heeft maar eenmaal gehinnikt. De gedachte verschrikte me en ik hoopte plotseling dat het paard toch gered zou worden. We waren nu bij de roomse kerk. De stenen kade ging daar over in een aarden walkant, die schuin omlaaghelde. Op de walkant groeide fluitenkruid. De mannen trokken aan de leidsels. Het paard ploegde langzaam tussen de plompbladeren door. Eenmaal viel de kop opzij en raakte een houten paal waaraan een kano gemeerd lag. Het paard lag stil totdat een harde ruk aan de leidsels het dier verder deed gaan. Het klom omhoog langs de walkant en stond even later druipend op de kade.

- Laten draven om warm te worden, zei iemand.

De oom van Peter en één van zijn helpers namen ieder één

[p. 173]

van de fietsen, die tegen de muur van de wasserij stonden.

- We brengen ze dadelijk weerom, zei de oom tegen één van de toekijkende helpsters uit de wasserij.

Ze reden weg, de oom van Peter voorop, de leidsels in de hand, daarna het paard, dravend, en de helper die het paard telkens sloeg.

Peter en ik renden achter het paard aan. We waren niet zo snel als de fietsers. Toen we bij het pakhuis arriveerden lag het paard al op het stro, doodstil, de ogen gesloten. De veearts verscheen even na ons.

- Water in de longen, teveel water in de longen, zei hij, voorgoed onbruikbaar voor de kar, laat maar afmaken dan is hij nog goed voor de dierentuin.

De mannen keken naar elkaar.

- De hals afsnijden is het beste, zei de veearts, als het dier goed wil bloeden kan ik hem nog goedkeuren voor de dierentuin, maar snel!

- Doe jij het? vroeg de oom van Peter aan één van de helpers.

- Nee, om de dooie dood niet, zei de man.

- Ik doe het ook niet, zei de oom van Peter.

- Mannen, zei de veearts, treuzel niet, snijd hem de kop af.

- Jouw vader misschien, zei de oom tegen Peter. Maar is hij thuis?

- Ja, zei Peter, hij heeft last van rheumatiek.

- O, dan kan hij wel snijden, haal hem.

Peter en ik renden over de groene, onregelmatige straatstenen. Ik keek naar het gras tussen de stenen. Goed voor het paard, dacht ik.

- Vader, vader, je moet z'n kop eraf snijden, riep Peter in de gang van hun huis.

- Wie z'n kop?

- Van het paard van oom Bertus. Het is verzopen, helemaal verzopen en nu heeft het water in de longen en z'n kop moet eraf.

- Leeft het paard nog?

- Ja, het is verzopen maar het leeft nog.

[p. 174]

- Mooi zo.

De lange, magere man nam een broodmes uit een dressoir. Hij streek met een vinger langs het glinsterende ijzer.

- Scherp genoeg, zei hij.

We renden terug naar het pakhuis, behalve de vader van Peter, hij liep.

- Hij komt, schreeuwde Peter in het pakhuis.

Het paard lag nog altijd doodstil op het stro. De grote, bruine ogen staarden angstig omhoog, naar de bruin geteerde zoldering waaraan een petroleumlamp omlaag hing. De oom van Peter stond op een aardappelkist en vulde de lamp waarbij druppels petroleum op het paard neerkwamen. De druppels rolden heel los over de natte huid van het dier.

Ik staarde naar de trillingen in het machtige lijf van het paard. Soms bewoog hij de kop en in het licht van de nu ontstoken petroleumlamp werd de beweging duizendvoudig versterkt door de reusachtige schaduwen op de vochtige, beschimmelde muren van het pakhuis. De lamp zwaaide zacht heen en weer zodat de schaduwen bewogen. De vader van Peter knielde neer bij het paard. Hij zette het broodmes op de hals en haalde het langzaam naar zich toe zonder druk uit te oefenen. Hij legde de natte manen opzij, ging zitten op de dijen van de voorbenen van het paard. Hij stak het mes in de bruine huid, bewoog het even en het bloed spoot naar buiten.

- De slagader, zei hij.

Het paard bewoog niet. Ik kon mijn ogen niet afhouden van die glanzende, weke bruine ogen van het paard. Ik keek niet naar het mes van de vader van Peter maar het bloed zag ik wel. Het verdween in het vuile, gele stro en liep even later over de vloer, tussen de kisten door, tamelijk langzaam.

- Hij bloedt geweldig, zei de oom van Peter.

De vader van Peter legde het mes terzijde. Met een bijl, die hem werd aangereikt kliefde hij de halswervels. De slagen klonken dof, totdat de wervels kraakten. De kop knakte omlaag. De bruine ogen trilden licht. Met het mes

[p. 175]

werd het onthoofden voltooid. De kop lag naast het bloedende lichaam.

- Lekker voor de soep, zei Peter, vooral de hersens.

- De kop is zeker voor mij, Bertus, zei de vader van Peter.

- Ja, zei de oom.

- Gaat hij naar de dierentuin?

- Ja, als de veearts hem goedkeurt.

Ik heb niet meer gezien hoe ze het paard oplaadden op een vrachtwagen, hoe bij het opladen de oom van Peter gewond werd door een neervallend been, waarbij de hoef langs zijn onderarm schampte. Ik hoorde dat later van Peter. Voordat het zover was had ik het pakhuis, onopgemerkt door de anderen verlaten. Alleen de oom van Peter zag me gaan omdat hij in de deuropening stond, misschien omdat hij niet wilde kijken naar het bloedende lichaam, maar hij zei niets en ik denk niet dat hij gezien heeft dat ik huilde.