Maatstaf. Jaargang 17

theo kars / vrouwen over meisjes

Tessel Pollmann schreef in De Volkskrant (17-2-'70) een verraderlijk artikel, ‘Theo Kars en de meisjes’ getiteld, over de door mij vertaalde en van een nawoord voorziene roman ‘Meisjes’ van Henry de Montherlant. Ik gebruik het woord verraderlijk omdat haar beschouwing overloopt van de slordigheden en denkfouten, maar op buitenstaanders (d.w.z. mensen die het boek niet hebben gelezen) een gedegen indruk moet maken door de kennis-van-zaken toon waarmee zij over Montherlant schrijft. Zo vertelt zij met veel aplomb ‘Hij (Montherlant, K.) werd al snel vereenzelvigd met Costals (de hoofdfiguur van Meisjes, K.), en ten dele terecht. Hij was Costals, zoals hij zelf meedeelde, maar zonder diens libertijnse trekjes, zoals hij ook zelf meedeelde.’

[p. 829]

Ik kan me voorstellen dat een argeloze, niet ter zake kundige lezer dit zonder meer gelooft. Tessel Pollmann schrijft immers nadrukkelijk dat Montherlant het zelf heeft gezegd. Betrouwbaarder kan het toch niet? Ja, inderdaad - tenzij Tessel Pollmann krom citeert, en dat is dan ook het geval.

Montherlant schrijft namelijk in zijn voorwoord: ‘De persoon van Costals heeft, voor een deel althans, het karakter van een libertijn (-). Het was dus nodig hem te voorzien van de eigenaardigheden die bij een dergelijk karakter horen. Het feit dat de schrijver deze figuur eigenschappen van zichzelf heeft toegekend, neemt niet weg dat hij tal van trekken bezit die van zuiver objectief gebied afkomstig zijn.’ Wat Montherlant dus ‘zelf meedeelde’ was alleen dat Costals bepaalde karaktertrekken met hem gemeen had; en niet, zoals Tessel Pollmann beweert, dat hij Costals was minus diens libertinisme.

Eerste slordigheid.

Een zin verder schrijft Tessel Pollmann: ‘Want Costals mag dan een libertijn zijn - de vrijheid enige afstand tot zichzelf te nemen is niet zijn meest opmerkelijke kwaliteit.’ Hieruit blijkt dat Tessel Pollmann de inhoud van het begrip libertijn niet kent (libertijn = seksuele amoralist, vaak tegelijkertijd atheïst, zie ‘Les quatres figures du Libertinage’, Roger Vailland). Libertijn mag dan wel afgeleid zijn van het woord ‘vrij’, maar het wordt alleen voor iemand gebruikt die vrij is van seksuele en/of godsdienstige vooroordelen, niet voor iemand die ‘de vrijheid’ bezit ‘enige afstand tot zichzelf te nemen’.

Tweede slordigheid.

In mijn nawoord toon ik aan dat Simone de Beauvoirs aanval op Montherlant onder meer niet gemotiveerd is omdat zij hem ten onrechte vereenzelvigt met Costals en hem met diens uitspraken te lijf gaat. Ik wijs op een boek ‘Montherlant et les Femmes’ van Jeanne Sandélion, die naar zij zelf vermeldt model heeft gestaan voor een van de briefschrijfsters uit Meisjes. Deze verwijzing leek mij juist omdat Jeanne Sandélion een van de weinige mensen

[p. 830]

is die kan weten of Montherlant inderdaad de waarheid schrijft als hij in zijn voorwoord verklaart dat het verkeerd is hem met Costals te vereenzelvigen.

Tessel Pollmann geeft toe dat Simone de Beauvoirs aanval onredelijk is, maar vervolgt dan: ‘Kars, en dat is het grappige van deze discussie, trekt tegen de kritische methode van Simone de Beauvoir dan ook krachtig van leer door... de Montherlant als persoon te verdedigen.’ Zij stelt vast ‘Hij doet exact wat hij Simone de Beauvoir kwalijk neemt, maar dan in omgekeerde richting.’ Deze gevolgtrekking is echter niet logisch. Als ik Jeanne Sandélion noem en citeer om aan te tonen dat Motherlant en Costals niet dezelfde zijn, dan hoeft daaruit toch niet te volgen dat ik met Jeanne Sandélions oordeel over Montherlant instem?

In mijn nawoord staat alleen: ‘Uit haar boek blijkt dat Montherlant de waarheid schreef, toen hij uitlegde dat het verkeerd was hem met Costals te vereenzelvigen.’ Nergens staat te lezen dat ik het oordeel van Jeanne Sandélion over Montherlants karakter overneem.

Dit was de eerste denkfout. Nu de tweede: Tessel Pollmann verwijt mij min of meer dat ik me de moeite heb gegeven mij goed te documenteren: ‘Hij zoekt naarstig in de Montherlants biografie naar getuigen à décharge, en komt met de vrouw die model stond voor de bedrogen briefschrijfster op de proppen.’

Wat wil Tessel Pollmann nu eigenlijk? Had ik Jeanne Sandélions boek soms moeten negeren? Het spreekt toch vanzelf dat je zoveel mogelijk van en over een auteur leest als je over hem schrijft? Ik ken zes of zeven boeken over Montherlant, dat van Jeanne Sandélion is er een van. De titel wordt vaak vermeld op de omslagen van zijn boeken. Ik las het dan ook al in 1962, voor ik Le Deuxième Sexe kende.

Tessel Pollmann fantaseert gewoon als zij beweert dat ik ‘naarstig in de Montherlants biografie naar getuigen à décharge’ heb ‘gespeurd’. Het tegendeel is het geval geweest: Voor het schrijven van mijn nawoord riep ik juist een getuige à charge op:

[p. 831]

ik vroeg Le Deuxième Sexe aan bij de Amsterdamse gemeentebibliotheek (codenummer 82 G 32).

Het verzinsel van Tessel Pollmann dat ik naarstig naar ontlastend bewijsmateriaal heb gezocht, komt voort uit deze denkfout: dat partijkiezen partijdigheid inhoudt. Het een heeft wel vaak het ander tot gevolg, maar niet altijd. Omdat ik blijk had gegeven van waardering voor het werk van Montherlant, moest ik volgens haar ook maniakaal zoeken naar ‘gunstig’ bewijsmateriaal. Een begrijpelijke, maar in dit geval onjuiste gevolgtrekking.

Tessel Pollmann zal het wel niet van mij geloven, maar als de tijd er rijp voor is (dat wil zeggen: wanneer Montherlant over vijf jaar in Nederland als officiële grootheid is aanvaard) zal ik toegeven aan mijn verlangen hem eens behoorlijk aan te vallen. Eerst moet echter het gescheld en de onzin van de Tessel Pollmanns en de Simone de Beauvoirs bestreden worden. Zolang Tessel Pollmann Costals ‘een soort hufter’ noemt en meedeelt dat zijn ‘specialisme bestaat uit het opvrijen van dames met wie hij dan tenslotte net niet naar bed gaat’, is het klimaat nog niet geschikt voor een serieuze analyse van Costals' theorieën en karakter.

In Tessel Pollmanns artikel staan zo'n vijftien slordigheden en denkfouten (een eufemisme voor domheden). Ik heb er maar vier onder het vergrootglas gehouden om niet al te veel bladzijden zwart te maken. Als je beweert dat iemand luizen heeft, hoef je ze tenslotte ook niet allemaal te vangen om dat te bewijzen.

P.S. Er is verband tussen de wrevel die het werk van Montherlant bij de meeste geëmancipeerde vrouwen boven de dertig oproept en de sympathie waarmee zij de maximode ontvangen. Beide emoties berusten op afschuw van de werkelijkheid, het ‘irrealisme’ dat Costals signaleert in het laatste deel van ‘Meisjes’. Montherlant haten zij omdat hij hun onaangename waarheden voorhoudt; de maximode hebben zij lief omdat deze onaangename waarheden verhult.