Maatstaf. Jaargang 17

[p. 132]

cursief

weverbergh / intellect en televisie

De meeste van mijn vrienden zijn linkse intellectuelen.

Zij denken of identificeren zich aldus. Zij schrijven boeken, lezen boeken, schrijven artikels, lezen artikels in weekbladen, kranten en literaire periodieken. Stukken uit de undergroundpers of uit minuscule periodieken dragen hun voorkeur weg. Vaak merken zij niet, dat de versmade ‘grote pers’ bepaalde undergroundproblemen ook naar voren brengt, niet zelden beter gedocumenteerd, niet stééds subjectief vals gekleurd. Mijn vrienden-intellectuelen hebben relaties met schilders en andere schrijvers die zij haten.

Zij discussiëren over vorm en inhoud, kleur en lijn, maar ook over Mao, Fidel en Cohn. Zij hebben frisse oordelen, luisteren naar platen van Bob Dylan, kennen de namen van Herbert Marcuse, Chomsky, Milan Kundera en Boelgakov.

Zij lopen warm voor beeldromans en andere Barbarella's. De consumptiemaatschappij is voor hen afwisselend deprimerend onmenselijk of geeft hun de kans op gespannen koorden lopend zich toch uit te leven. De meeste van mijn vrienden-intellectuelen zijn, kortom, contesteerders. Hun zwarte schaap is in de eerste plaats de televisie, dit onwaardig gevaarlijk medium in handen van onverlaten, cultuurlozen en machthebbers die het op onze individualiteit gemunt hebben om ons te conditioneren, zodat wij nog méér zouden consumeren. De televisie, massa-medium nummer 1, is de grote massificator 1, de schuldige aan Vietnam, honger, Biafra en andere exclusieve 20ste-eeuwse gruwelen, omdat enerzijds op het zuidelijk halfrond honger moet geleden

[p. 133]

worden opdat het noordelijk halfrond zou kunnen vreten en omdat de massa door het consumeren van TV onverschillig, d.i. onbewust blijft van de daverende dingen dezer dagen.

De meeste van mijn vrienden-intellectuelen die zich links klasseren - wie zich respecteert doet dit vandaag de dag niet? die niet alleen boeken en artikelen plegen, maar tevens onze maatschappij contesteren, menen (terecht) dat aan de structuur van onze maatschappij nodig moet gedokterd worden, in de eerste plaats door intellectuelen.

Haast allen verwoede tegenstanders van de aanwezigheid van melkhuizen in de huiskamers omdat deze het TV-vee revolutionair onbruikbaar maken, kijken zij vooral neer op andere intellectuelen die wél TV-kijken prefereren, en daarom geen échte intellectuelen kunnen zijn. Maar kijk, kijk, mijn vrienden-intellectuelen TV-contesteerders rijden niet met paard en kar maar met een wagen door ontploffingsmotors voortgedreven (o, pollutie), en installeerden stereo-combinaties of zijn de eersten om de knoppen in te drukken van de stereo-jukeboxen wanneer zij zich in lokalen bevinden waar bier geconsumeerd wordt tijdens het contesteren van het consumeren. Het anti-TV zijn is, kortom, ‘in’ bij linkse intellectuelen. Toch zie ik hen naar de studio's op het Flagey-plein hollen wanneer de (terecht) verachte Vergeet-niet-te-lezen ploeg zijn kouwe neus in hun boeken steekt. Verder zie ik hen bij ieder programma waar de kans zich biedt op het scherm paraderen. Zij laten films maken over hun activiteiten, ateliers, moeder, tentoonstellingen, overreden hond, uitverkoren cafés en/of werkplaatsen waar zij in hun kindsheid leefden. Wanneer TV-journalisten hun komst melden op culturele manifestaties, drummen zij onmiskenbaar in groter getale naar de door de TV-camera's bestreken plaatsen, dan wanneer geen TV aangekondigd is.

Neen, waarom mijn vrienden-intellectuelen wél Volkswagens, sla in blik, pockets, posters, bretellen, transistorradiootjes,

[p. 134]

fuiven, nylons en tandenborstels maar géén TV in hun leven accepteren blijft mij een raadsel. Zij worden wild van enthousiasme wanneer zij spreken over ruimtereizen, Beatles en Cuba, maar TV-programma's kunnen voor geen sikkepit hun interesse wekken; méér: zij zijn er allergisch voor als de pest. Wanneer ik moedig op de man af vraag ‘waarom?’ dan is het antwoord steevast: ‘wij willen geen slaafse consumenten zijn van laag bij de grondse programma's’, waarna, bij navraag, blijkt dat zij in maanden geen enkel programma zagen. Waarop steunen zij hun oordeel dan?

Alhoewel ik mijn opinie schuchter formuleer, is het duidelijk dat ik met mijn vrienden-intellectuelen in onmin leef wanneer het over TV gaat. Het is té gek, TV a priori uit te schakelen als de belangrijkste bijdrage heden tot verruiming van het bewustzijn, vermeerdering van kennis, vergroting aldus van het kritisch vermogen. Zoals het al te gek is, de TV af te schrijven als mogelijke bron van zinvolle ontspanning of cultureel verantwoord tijdverdrijf. Trouwens, wat is cultuur? Vooral, wat is hedendaagse cultuur? Een quiz bepaalt in even sterke mate de tijdgeest als een boek van Willem Frederik Hermans, beatorkestjes zijn net zo goed een facet van onze beschaving als elektronica, Mannix hoort er zo wel thuis als Xenakis, Mies Bouman als Polanski, voetbal net zo goed als The living theater. Het komt er maar op aan wát je van een bepaald verschijnsel opneemt, hóé je het persoonlijk verwerkt. Ik zag b.v. onlangs een uitzending met raadgevingen voor bejaarden, voornamelijk raadgevingen hóé ze zich fit kunnen houden.

Ik heb aan dergelijke informatie nú nog geen behoefte, maar wél verscheen een 79-jarige man op het scherm die mij door zijn vitaliteit verbaasde en mij een totaal andere kijk gaf op de ouderdom en het zo gevreesde ‘einde’. Dat verder TV zou bijdragen tot een vernauwing van het geweten van de massa, door massificatie de individualiteit zou bedreigen en vooral een gevaar zou inhouden voor de democratie is een

[p. 135]

vooroordeel van mijn vrienden anti-TV-intellectuelen. Zelfs in Oost-Europa, waar de TV onder zulke staatsdruk staat dat de ORTF er een volstrekt vrije zender bij lijkt, speelt de TV een moeilijk te overschatten rol bij het liberaliseringsproces.

Immers, zelfs de meest gecensureerde buitenlandse, d.w.z. westerse ontspanningsprogramma's, laten ‘iets’ doorsijpelen van onze wereld, laten iets voelen van mogelijke andere denkpatronen. De nadruk die verder het rijk op bepaalde gebeurtenissen legt of het weglaten van bepaalde beelden van gebeurtenissen waarvan het bestaan via radio en buitenlandse kranten of informatie van vrienden toch bekend is, leren aan de bewoners van Oost-Europa veel meer over hun heersers-censors dan deze vermoeden. De gemuilbande zenders hebben dan ook meer invloed op de vermolming van het gezag dan alle zgn. Vrije Zenders te zamen. Ook bij ons is de TV, zelfs de Vlaamse met zijn onmogelijke monotoon-grijze programma's, een onmiskenbaar wapen voor de democratisering van de massa, of de autoriteiten dat wensen of niet. Door vergelijking van het gepresenteerde TV-materiaal met dit van andere zenders of andere bronnen (krant, radio) gaat de doorsnee-kijker, waarvan ik het peil hoger schat dan mijn intellectuele vrienden of directeuren-generalen van de BRT, over enkele problemen zonder twijfel nadenken. En er is geen moderne democratisering mogelijk zonder inzicht te verschaffen in het mechanisme en structuren van onze consumptiemaatschappij: iets waaraan de makers van documentaires, enquêteerders, interviewers, informeerders en vulgariseerders op de beeldbuis hárd werken, of zij het bedoelen of niet. En hoe kan men beter voor een democratisering ijveren dan te pogen de man in de straat bewust te maken van zijn toestand met behulp van het massa-medium wat hem het meest aanspreekt: de TV? - Mijn vrienden-intellectuelen, snobistische anti-telekijkers, zijn in hun diepste wezen anti-democraat.