Maatstaf. Jaargang 15

[p. 352]

j.b. charles
amen

fragmenten uit een siamees dagboek

Chiengmai, in het prieel aan de oever van de Mae Ping. Het is voor het eerst op klaarlichte dag dat ik hier zit, anders was het bij zonsondergang, voor het eten, maar deze keer moet ik enkele uren op de bewoners van het huis wachten om met hen in de landrover de bergen in te gaan. Zij moeten nog tuis komen. Het rivierschap is niet te vergelijken met wat ik hier in de regentijd voor het eerst zag. Toen kolkte het water aan de voet van de sala - het prieel - nu, midden maart, begint drie à vier meter beneden de sala een rivierstrand van, laten we zeggen, vijftig meter breed.

Aan de rand groeien lage brede planten, het lijken varens. Dan stroomt een kalme rivier, die nog weer iets breder is dan het strand, en over het water ligt het fascinerende eiland dat in december nog niet bestond, te broeden. Het heeft de vorm van het lemmet van een mes, honderdvijftig meter lang en dertig, veertig meter breed; in de verte kan ik dat minder goed schatten.

Langs de hele lengte lijkt een soort ruggetje te lopen, niet hoger dan een meter boven het water; vandaar glijden de kanten tot in de rivier. Ik kan iets meer van de vorm van het eiland zeggen, doordat er een moestuin van gemaakt is.

Links en rechts, van het midden af, liggen lage groentebedden in alle kleuren van groen: het groen dat

[p. 353]

geel is, of donkere jade, of vermiljoen, soms dof, soms opglanzend. Sla denk ik, meer soorten sla, het loof van worteltjes, andijvie, wie weet wat meer, hoe verrukkelijk. Maar het eiland is nog boeiender: er zijn drie mensen op.

In het midden hebben zij een hut van bamboepalen met een vloertje anderhalve meter boven het zand en een afscheiding van palmbladen naar één richting. Een zomerhuisje; ik zie rook omhoog krinkelen.

Het zijn twee vrouwen en een man. Een van de vrouwen ligt geknield met de handen in de bedden maatregelen te nemen, de andere loopt de rivier in om een grote gieter te vullen, waarna zij de planten begiet en weer teruggaat om water. Zij dragen de platte trechtervormige chinese hoeden en daaronder nog een doek om het hoofd.

De man inspekteert de bedden en strooit er regelmatig tussen duim en wijsvinger iets over dat hij in een reservoir draagt dat zijn linkerhand op de heup vasthoudt.

Aan de andere kant van het eiland loopt de rechterarm van de rivier, sneller dan hier, lijkt het mij toe.

Daarachter stuit de hoge aarden wal de stroom. Ik weet dat die gele aarden wal daar is, omdat ik er geweest ben, maar hij is nu vrijwel onzichtbaar door de bomen die hem afschermen. Ik kan hem maar op éen plaats zien, waar een paadje schuin omhoog loopt van een steigertje waar drie kanoos liggen. Dat stuk daar doet mij denken aan de Reitdiepsdijk bij het Balkengat, in mijn jeugd. Waar het pad het hogere nivo van de vlakte bereikt heeft, zie ik delen van een huis op palen, maar voor de rest wordt de andere oever overhangen door zware boomkruinen. Hier en daar toeft een hoge waaier van bamboes ver boven de bomen uit.

Het moet mogelijk zijn in een kano vlak langs de andere oever te varen en het groen van de boomkruinen tussen

[p. 354]

jou en de rivier te hebben.

Intussen loopt van ergens rechts een meisje tot haar knieën in de rivier langs het strand, dat daar, ik zie het nu, een paar ekstra geulen en prieten heeft. De rivier heeft zich vermenigvuldigd door half droog te vallen.

Het meisje heeft niets aan, ze is naar mijn schatting tien of elf jaar en loopt nu naar een plaats nog verder rechts waar haar kleren liggen. Dit naakt baden is niet overeenkomstig de boeken die ik gelezen heb. Jongens van die leeftijd doen dit nog wel, meisjes niet.

Zij besluit kennelijk de kulturele antropologen van Cornell Univedsity gelijk te geven en trekt iets aan.

Er vaart helemaal aan de andere kant een kano voorbij met twee jongens, die haar over het water iets toeroepen.

Zij roept iets terug.

Ik bedenk dat ik zelf, in mijn sala, ook op een hoge oever moet zitten. Dat ik dat nooit eens van de andere kant bekeken heb! Ik zak een eindje naar beneden. Gele rechtafgeslepen aarde, met kurieuze diepe gaten overal.

Daar zouden die tarantula's wel in kunnen wonen, waarvan ze er hier nu een vijfentwintig gevangen hebben.

Ik klim weer naar boven en mijn besluit is genomen.

Mijn onderbroek houd ik aan en de rest leg ik over een stoel in de sala. Ik klauter weer naar beneden, daar wordt het schuiner, maar ik moet door een verdomde troep struikgewas heen trappen en ik ben bang voor slangen.

Dan een paar passen half vallende hollen en ik sta op het strand.

Ik heb mij in geen jaren zo prettig gevoeld.

Die planten in een strook van verscheidene meters langs het water zijn geen varens. Het is een blad dat mij ergens aan doet denken. Ik buk mij en streel er met een vingertop langs, ze krimpen samen: kruidjeroermeniet!

[p. 355]

De hortus in Groningen. Een morgen met een broertje en een zusje naar de hortus, kruidjeroermeniet zien.

Ik sta tot mijn knieën in het water, dat sneller stroomt dan ik gedacht had, maar niet merkbaar dieper wordt.

Zou ik naar het eiland kunnen lopen? Een eindje zwemmen is ook niet erg. Maar het water reikt niet verder dan tot mijn kruis. Ik waad met wijde stappen het eiland op.

Weet je dat die groentebedden praktisch in het water staan? Het eiland is aan de rand van nat zeer grof zand, het wordt hogerop droger, maar de prachtige jonge planten zijn vochtig gehouden. Tegen het grove gele zand is dat wat die man er over sprenkelde nu ook te zien; het moet een soort kunstmest zijn, heel weinig. Ik kan net tussen de bedden door. Telkens zeven rijen planten, iedere keer een meter of tien lang. Om die hut speelt een kind dat ik niet opgemerkt had. Het kijkt mij verbaasd aan. Ik moet, vergeleken met de gewone mensen op het eiland, op een grote witte buffel lijken. De drie gewone mensen kijken overigens niet naar mij om; zij sprenkelen, zij gieten, zij wrikken met de smalle kanten van beide handen plantjes de grond uit, de grond in. Het is allemaal verrukkelijk. Ik zit een poosje in de gloeiende zon op een vakant stukje grof zand van nog geen vierkante meter tussen het murmelende water en een liliputtersplantage en ik denk! oh!, hier mijn boterhammen mogen opeten! Nu een fles dropwater bij me hebben, in de trekkar!

Het stadspark. Mogen we vandaag naar het stadspark met de trekkar? Ja, het mag. Met Etje en Klaas.

Boterhammen mee en ieder zijn fles dropwater. Mijn vader zei altijd dat het park éen van de geniale ideeën van meneer Scholten was. Meneer Scholten was een

[p. 356]

groot voorbeeld in de ogen van mijn vader: hij had een vooruitziende blik en was een noeste werker, en, voegde mijn vader er na enige aarzeling aan toe, want meneer Scholten stond niet direkt bekend als een verbondskind: hij was rijkelijk door God gezegend.

Ze zijn het park eigenlijk nog aan het graven. Grááf je een park? In elk geval zijn er al geweldig grote stukken vijver klaar. De grond eromheen is helemaal gebarsten van de droogte. Er zijn vlotten in de vijver. Zweer dat je het niet zult vertellen dat ik op een vlot gevaren hebt.

Erewoord. Erewoord. Herepoort! riep opeens iemand en wij gierden van het lachen. Wij zagen een jongetje van mijn klas. Hij stampte met zijn voet op de korstende grond en keek of de bodem ook trilde. Ik geloof dat hij werkelijk trilde. ‘'t Schepsel beeft en staat verwonderd, als de God der ere dondert!’ riep het jongetje luidkeels uit. Of was het de Stem des Heren? Het jongetje deed net of hij mij niet zag en liep door voor ik hem groeten kon. Zijn vader had een betere, maar noodlijdende soort snoepwinkel! die man was een verbondskind, maar mijn vader vond hem zakelijk ver beneden de maat, hij was niet alleen niet rijkelijk gezegend, hij ging zelfs failliet en werd handelsreiziger. Hij had de naam, met de uitblinkende rapporten van zijn zoons in de zak bij de klanten langs te gaan, iets waar mijn vader op zijn beurt weinig tegenover kon stellen. Het jongetje met zijn dikke ronde hoofd - dat mag ik zeggen - werd later dominee. Ik weet niet waar. Ik weet niet of hij nog leeft.

Hij heeft de eerste steen voor mijn antimilitairisme gelegd door de eruit gebrulde voordracht ‘De kurassiers van Canrobert’. Achter mekaar stormen die verklede mannen met hun zwarte, witte en bruine paarden de dood in. Ik meen mij te herinneren dat de laatste woorden waren: ‘gemitrailleerd tot de laatste man!’ Een feestavond

[p. 357]

van de gereformeerde knapenvereniging Emanuël (of zo). Met gebed geopend en gesloten. En de witte, de bruine en de zwarte paarden met hun trotse ruiters maar daverend de dood in galopperen, en een kleine jongen met een goed geheugen en een klinkende stem dat er maar uitbrullen voor een bewonderende zaal verbondskinderen. Ik herinner me, dat ik het om te beginnen onrechtvaardig vond dat die paarden er aan geloven moesten. Ik vond iets heel geks aan de kombinatie van bidden en brullen onder het teken van Emanuël (of zo), maar omdat ik nog lang niet rijp was voor een analyse van mijn intuïtieve twijfel, gooide ik het over de boeg van de onrechtvaardig in de dood gedreven paarden.

Ik steek maar weer eens over. Weer door die struiken en tegen de gele aarden wal met geheimzinnige gaten op.

Ik zwaai mijn been over de rand van de sala en daar komen meteen de anderen al aan. We pakken de landrover en gaan de bergen in.

Boven een forse keep in de schouder van een onoverzienbaar stuk gebergte stond de hut. Van de houten veranda af keek je schuin naar beneden, over boomtoppen eerst, in een blauwige diepe verte daarna. Vogels riepen. Ik zag er na lang wachten twee, grasgroen, papegaaiachtig. Ik wilde dat ik wat meer van vogels wist, maar ik zie voor een vogelwaarnemer niet scherp genoeg.

Wij waren met zijn vieren. Wij brandden houtblokken, want de nacht werd fris, en wij dronken whisky. Een van ons was een pas gepensioneerde amerikaanse kolonel, een dokter. Ik sliep met hem in een kleine kamer, want in het andere vertrekje hadden in de weken die de hut onbewoond geweest was bijen een groot nest gebouwd,

[p. 358]

en hoewel ze in de nacht vrij rustig leken, voelden wij er geen van beiden voor om de volgende morgen in een op volle toeren werkend bijenbedrijf wakker te worden.

Twee van ons sliepen buiten op de veranda. Mijn kamergenoot had geen slaap en wou nog een borrel.

Je had hem over de oorlog in Vietnam moeten horen! ‘Misdadig!’ Hij was gespannen en voelde zich ongelukkig, soms meer zus, dan meer zo. Zijn zoon moest nu onder dienst, en hij zou wel willen dat de jongen weigerde, maar uiteindelijk moet die jongen zelf beslissen, want hij zal degene zijn die de gevangenis in gaat, ik niet. De gevaarlijkste man in Amerika is kardinaal Spellman, zei hij verbitterd. Amen, zei ik, omdat ik het meen, en om hem op te vrolijken, en omdat ik na zo'n dag ook wel es een keer wilde gaan slapen.