Maatstaf. Jaargang 15

[p. 61]

wim gijsen
de lieve lust om te heersen

Vroeger was alle gezag van God. Dat was niet zo, maar iedereen deed alsof. En wie niet mee wilde spelen, kreeg zijn trekken wel thuis, want staat er niet geschreven dat de overheid het zwaard niet vergeefs draagt?

Onder steeds weer dezelfde zon hebben wij al heel wat goden gediend en ook het gezag had steeds weer een ander gezicht. De Germanen kozen gewoon de sterkste met de grootste bek. Wie het best kon vechten, had het voor het zeggen. Dat is nog altijd zo gebleven. Elders ging het wel eens anders. De Israëlieten kozen soms de wijste; we hebben daar mooie verhalen en het Hooglied aan over gehouden. En nog verder naar het oosten, voor de confuciaanse verwarring, kozen ze, godbetert, een enkele keer een dichter.

Ons gezag, hier in huis, is nog steeds dat van de Germanen. De sterkste verklaarde de kracht van zijn spierballen voor erfelijk en de predikers van de zoete jezus kwamen juist op tijd met passende teksten om het anders gekleurde bloed en de hele rimram van paladijnen aan verontschuldigingen te helpen. Maar het zwarte boek verliest aan gezag; de oplagen van het rode boekje stijgen! Dat is niet toevallig.

Toch zijn er altijd weer mensen die overheerst willen worden. Het gezag is soms gemakkelijk voor wie moeite heeft met het leven. Er wordt je gezegd wat je doen moet, je kunt biechten en er zijn gezaghebbende bronnen om je aan te laven als het toch te onrustig wordt. Daarom mag

[p. 62]

een marinier om de eer van zijn imaginaire verloofde best eens een langharige verrot slaan als hij daarna maar weer braaf doet wat hem gezegd wordt. ‘De boys moeten hun ontspanning hebben’, schrijft De Teleraaf.

Hoe komt het nu dat ons gezag, om de termen van de gespreksleiders te hanteren, in een krisis verkeert? Een steeds breder wordende laag van de bevolking is in staat het gezag te zien zoals het is, niet langer zoals het zich voordoet. De sociale revolutie, de verminderde arbeidstijd, de snelle en bijna universele kommunikatie, betere opleiding, de door de socialisten afgedwongen demokratie (met de nadruk op afgedwongen!) hebben het geloof in het gezag ondermijnd, de goddelijkheid er van is een lachertje waarmee alleen een ouderling als Jongeling nog wel eens een minister van Defensie tot instemming kan bewegen. Dat gesol met de redaktie van G-3 bewijst overigens weer hoe het gezag zich nog altijd probeert te gedragen alsof het 1800 is, want niet alleen zijn er nog steeds mensen die overheerst willen worden, helaas zijn er ook altijd die graag heersen, die graag op de stoel zitten ook al vliegen de klinknagels eruit. Dat laatste gebeurt gelukkig. Wie ogen heeft om te zien en oren om te horen, merkt overal de tekenen van ‘dit verheugd verval’ (dankjewel, Bernlef!).

Deze week, het is nu half april, is een 19-jarige delftse automatenkraker veroordeeld door professor mr. van Hattum. De jongen, die soms voor de show meedeed aan Vietnamdemonstraties en over wie inderdaad weinig goeds valt te melden, huurde met anderen een auto om karnaval te vieren. Omdat ze teveel hadden opgemaakt en de huurprijs niet konden betalen, braken ze twee kauwgomballenautomaten open. Op de rechtszitting bleek dat de verdachte wel zelf een auto had, maar die was stuk. Wat voor auto? vraagt de rechter. Het blijkt een

[p. 63]

Citroen DS-19 te zijn. En nu volgt Mr. van Hattum letterlijk: ‘Voelt U dat niet aan als een schandaal? U hoort niet in een DS-19. Dat is een wagen voor direkteuren, niet voor snotjongens’.

Ik kom daar flink mee in de narigheid, want ik rijd zelf in een DS-19. Misschien mag ik voor mr. van Hattum als ‘verzachtende omstandigheid’ aanvoeren dat het een 2e-handsje is waarvoor ik vanwege de befaamd-slechte franse karosserie maar f 1600,- hoefde te betalen. Mag ik nu, meneer van Hattum, geen direkteur zijnde en bijna nog een snotjongen, toch in zo'n Citroen rijden?

Ik vind deze rechter precies zo'n kluns als de mensen die hij veroordeelt. Hij beroept zich op een wereld van verhoudingen die allang niet meer bestaat. Zijn wereldbeeld is even vertekend als dat van de patateters. Maar er is een gevaarlijk verschil. Professor mr. van Hattum zit op een stoel van waaruit hij heel wat meer kwaad kan aanrichten dan een ander, en zijn opvoeding en zijn levensmilieu laten hem minder ruimte voor ekskuses.

Het gezag is in verwarring en de leugens worden zichtbaar. Op 1 mei wordt dit jaar koninginnedag gevierd. Hare Majesteit wil blijkbaar de zondagsrust niet doen verstoren en het is een mooie gelegenheid om die ene rode dag in het jaar oranje te kladden. Maar de militaire parade in Amsterdam gaat niet door. Dat hebben ze niet gedurfd en daar hebben ze gelijk in. Maar welk ekskuus hanteert de minister? Hij acht het onbillijk dat militair personeel reeds op zondag naar de kazernes zou moeten terugkeren om zich te prepareren op de parade van de volgende dag. Wat een humane goeierd toch! Een andere gezagsdrager, vice-president Humphrey, verklaart bij zijn terugkomst in Amerika dat de overgrote meerderheid van Europa ‘onze aanwezigheid in Vietnam begrijpt’ en dat de

[p. 64]

protesten slechts steunen op een zeer klein deel van de publieke opinie. Wij weten wel beter. Zelfs onze Luns heeft er zijn ongerustheid over uitgesproken. Dat is, voor een Luns, vrij kras, en wat de publieke opinie betreft: zelfs de rechtse Tros brengt veelzeggende reportages uit Noord-Vietnam. Humphrey is dus een leugenaar.

Steeds meer mensen, vooral jonge, zijn steeds minder geïnteresseerd in gezag, steeds meer in rechtvaardigheid. Gisteren was ik in de enschedese Apostel-Thomaskerk voor een avond jazz en poetry. Een voor mij volstrekt onbekende dichter, Pier van Dijk, blijkt niet alleen goede, maar vooral oprechte gedichten te schrijven. Zijn stem davert door de kerk: ‘doe meer met God. Wilt U meer weten over God, vul dan nog vandaag onderstaande bon in en U krijgt omgaand meer inlichtingen’. De aanwezige dominees en ouderlingen huiveren; ook hun gezag wordt aangevreten. Ze zullen nog meer huiveren en zelfs protesteren, want een half uur later ontziet Simon Vinkenoog zich niet zijn gedichten te larderen met ekstatische dansen rond kansel en avondmaalstafel en Mischa Mengelberg ontlokt met allerlei profane voorwerpen muziek aan de goddelijke muren. Later worden wij dringend verzocht het liturgische deel van de kerk, daar waar de dominee zijn sakrale voorwerpen hanteert, te ontzien en ons te beperken tot het met blauw afgedekte podium op de voorgrond. In dit deel van de kerk schijnt God niet aanwezig te zijn. Ik heb eerder de indruk dat het God een zorg zal zijn waar Simon en Mischa hun eredienst opdragen, maar de dominees blijkbaar niet. De muziek van Mischa en de zijnen is af en toe loeihard, de piano bijna gelovig. Het is een heidense dienst in de enschedese ogen, maar hoeveel dichter bij God. Zó dicht bij God, dat na de pauze velen de benen nemen: leidt ons niet in ontroering en verlos ons van het

[p. 65]

schone!

We moeten nog veel leren over gezag, veel afwennen niet alleen in Enschede. Onze eigen ‘goddelijke’ rechtvaardigheid toetsen aan en meten met het gezag, dat ondanks alle frasen en vermomming godloos en goddeloos is in diepste wezen. Toch wil ik gezag best aanvaarden, gezag van iemand die wijzer is dan ik, die waarachtiger leeft dan ik (en die bescheiden meesters kent men direkt!), maar geen gezag van koningshuizen die hun verjaardagen nog altijd met parades van soldaatjes vieren, geen gezag van rechters die precies weten welke auto de ene mens wel past en de andere niet, geen gezag van dominees die denken dat je God leert kennen door naar een universiteit te gaan, geen gezag van liegende ministers en laffe huilende amsterdamse burgemeesters, geen gezag van filmkeurders die mij verbieden de film van Van der Heijden te zien.

Laten wij ons geen illusies maken: er zullen onder ons altijd weer zijn die willen heersen, maar er zullen er ook steeds meer zijn die zich door agenten (die zich - slaande - heersers dromen) laten slaan omdat elders anderen vermoord worden in naam van een tanend maar bloedig gezag. Mogen er steeds meer komen, steeds meer, zóveel om te slaan dat hun de lieve lust vergaan zal.