Maatstaf. Jaargang 15

[p. 6]

bert bakker
waarom daarom

‘De overtuiging, dat één van de belangrijkste redenen voor het succes van Maatstaf is de geest, waardoor ook jaarlijks een “bevrijdingsnummer” vanzelfsprekend is, geeft mij het bange gevoel, dat U met het uitstellen van de aflevering over Van Randwijk een ongewenste weg inslaat. Ik dacht echt wel, dat het belangrijk blijft voor U, voor ons, voor allemaal, dat U het april/mei nr. in de goeie ouwe - dit keer terecht - sfeer blijft brengen. Om dit jaar met een “gewone” aflevering te komen, zoals U zelf aankondigt, lijkt mij een per ongeluk in de kaart spelen van een ieder die 5 mei en alles daaromheen, getrouw aan de overheid, wenst te bagatelliseren. Laat uw aflevering over Van Randwijk, waar ik uiteraard benieuwd naar ben, s.v.p. niet ten koste gaan van een op welke wijze herdenken dan ook. De heer Van Randwijk zou er van gruwen’.

Deze brief van 11 maart '67 van de haagse arts Th. Rinke de Wit is één van de vele reakties in dezelfde geest, die mij bereikten na het versturen van een mededeling aan alle abonné's, dat de abonnementsprijs van Maatstaf moest worden verhoogd.

Deze en die andere brieven waren voor mijn mede-redakteur Wim Gijsen en mij een indikatie, dat wij ons op ons overigens weloverwogen besluit opnieuw dienden te bezinnen.

Het bleef echter een onmógelijke opgave om de Van Randwijk-aflevering, zoals wij ons die in mei 1966 al

[p. 7]

hadden voorgesteld, op tijd, dus voor april/mei van dit jaar, rond te krijgen. Op die aflevering kom ik straks nog terug.

Het bleek dus, dat een sinds 1954 gevestigde traditie niet plotseling ongestraft kon worden verbroken. Maar het was inmiddels te laat geworden om op korte termijn nog een aantal medewerkers uit te nodigen voor het afstaan van een verantwoorde bijdrage, nog afgezien ervan, dat op die medewerkers dan ook op stel en sprong zou moeten worden gerekend.

Wij moesten daarom op een andere manier aan de kritiek van onze lezers tegemoet komen. Henk van Randwijk zelf heeft ons - bijna een jaar na zijn dood, hij stierf op 13 mei 1966 - op weg geholpen. In zijn schriftelijke nalatenschap bevond zich, klaar voor de druk, een artikel over Sjahrir en Soebandrio, dat hij aanvankelijk had geschreven voor een dagblad, waar hij zich gedurende de bezetting (het was toen nog geen dagblad) zeer nauw en na de bevrijding in wat mindere mate mee verbonden voelde. Het werd door de hoofdredaktie gewogen, te licht bevonden en... geweigerd. Een tweede poging om het gedrukt te krijgen strandde eveneens. Zo bleef het liggen en zo kon zijn vrouw het afstaan voor de grote aan hem en zijn werk te wijden aflevering van Maatstaf.

Maar nu de geruchten over een op handen zijnde terechtstelling van Soebandrio sterker worden (men zie het bericht uit de NRC van 18 maart jl., dat achter Van Randwijks artikel staat afgedrukt), leek het ons beter om met het plaatsen van het stuk niet langer te wachten. En het besluit tot publikatie nú hielp ons verder uit de ontstane impasse. Er waren nog gedichten, waarin Van Randwijk, die toch niet verwachtende, zijn eigen dood aankondigt. Er waren foto's van een televisie-opname voor een uitzending op 4 mei van het vorige jaar. Er was de schets in handschrift voor zijn tekst ‘Bericht aan de levenden’. De grondslag voor een algemene

[p. 8]

herdenkingsaflevering 1967 was onverwacht gelegd.

De dichter J.W. Schulte Nordholt, die jaren achtereen de april/mei-aflevering opende, liet geen verstek gaan. Wij deden ook geen vergeefs beroep op Marga Minco en professor Presser. Foto's en gedichten over Vietnam zijn de waarschuwende bloedige tekens, dat wij van de razernij van de jaren '40/'45 niets hebben geleerd.

Het omslag van dit nummer vraagt enige toelichting. Het zesjarige buurjongetje van Van Randwijk, Henk-Jan Kastein, liet zich over diens plotselinge dood nauwelijks uit. Maar op zijn kamertje vond zijn moeder later een papiertje met de treffende regels, die in faksimile op de voorzijde van het omslag zijn verwerkt. Een uitvoeriger ‘levensbericht’ van zijn achtjarige zusje Barberine bewaren wij voor de latere Van Randwijk-aflevering.

De binnenzijden van het omslag geven fragmenten weer uit de partituur van de komponist-pianist Hans Henkemans, die in opdracht van het bestuur van de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945 de muziek schreef bij Van Randwijks tekst ‘Bericht aan de levenden’. Op 21 februari 1965 legde hij de laatste hand aan zijn kompositie. De eerste uitvoering vond plaats op 4 mei 1965 met als spreker Han Bentz van den Berg en met het Concertgebouworkest onder leiding van Bernard Haitink.

De in voorbereiding zijnde omvangrijke aflevering over Van Randwijk heeft met volledige instemming van Wim Gijsen drie gastredakteuren: een van zijn vroegste vrienden, de uitgever J.M. Ph. Uitman, een andere vriend, de dichter Jan H. de Groot en een kollega uit Van Randwijks amsterdamse onderwijstijd, de dichter en publicist Inne de Jong. Alle drie leverden zij een bijdrage. Jan H. de Groot beschrijft o.a. Van Randwijks jeugd,

[p. 9]

naar gegevens van diens zuster. Professor Heeroma behandelt Van Randwijk als literaire figuur, als dichter en romanschrijver, onder de treffende titel Hij schreef het beter met zijn leven, een regel uit Celdroom.

Abel Herzberg draagt bij over Van Randwijks hulp aan de nederlandse Joden. Slotemaker de Bruïne schrijft over Van Randwijks aandeel in het werk voor de z.g. zwitserse weg.

Maar het leven van Henk van Randwijk had zóveel flonkerende facetten, dat het ónmogelijk bleek om alle mensen met wie hij in de bezetting en daarna kontakten onderhield uit te nodigen voor het schrijven van een afzonderlijke bijdrage.

Wij vonden Bibeb van Vrij Nederland bereid tot het houden van een aantal vraaggesprekken. Namen kunnen wij in dit nummer nog niet prijsgeven, maar wij gaan er van uit, dat aan alle perioden in Van Randwijks leven volledig recht zal worden gedaan: aan de idealist van vóór 1940, aan een gezaghebbende leider van het geestelijk verzet in de jaren tussen 1940 en 1945, aan de dikwijls miskende en ten onrechte voorbijgelopen profetische figuur van de na-oorlogse jaren.

Ik heb Henk van Randwijk lang en goed gekend. Maar het meest heb ik mij met hem verbonden gevoeld in de vele maanden, waarin de hongerwinter viel, toen ik met zijn vrouw en hem en tot diens arrestatie met Arie van Namen samenwoonde en -werkte op de amsterdamse Prinsengracht, en in de enerverende maanden van februari tot de bevrijding toen hij en ik samen ondergedoken waren bij Aa van der Meer in de Vondelstraat.

Onverwrikbaar was hij waar het er om ging, de gehate bezetter - het ondier, zoals hij het in een vlugschrift kort

[p. 10]

na Dolle dinsdag formuleerde - de voet dwars te zetten. Onvermoeibaar was hij in het voorbereiden van een ander Nederland en van een betere wereld.

Maar hij had evengoed zijn menselijke fouten. Hij kon volstrekt onberekenbaar zijn, grillig, en dingen doen en besluiten nemen, die men uitgerekend op die ogenblikken het laatst van hem verwachtte.

Zijn energie brandde hem op en heeft hem letterlijk gesloopt.

Zijn begrafenis op 17 mei van het vorige jaar was een indrukwekkende manifestatie van eendracht en van verbondenheid zoals de oorlogsjaren die van ons eisten, maar die na de bevrijding, tot zijn ergernis en verdriet, op niets wezenlijks meer berustten. Dat zijn dood die eendracht en die verbondenheid voor een paar uren wist te herstellen, zou hem vermoedelijk nauwelijks nog hebben verheugd.