Maatstaf. Jaargang 14

[p. 1039]

tekenen van tegenspraak 1

de literator als geschiedschrijver in kp 22

Een literator is iemand die de wereld van uit zichzelf konstrueert. Elke poging van een literator tot geschiedschrijving moet daarom met wantrouwen worden bezien.

Zo ook Harry Mulisch' Bericht aan de rattenkoning KP 22, dat de geschiedenis van Amsterdam in de periode 1965-1966 behandelt.

Aan het wantrouwen kan nog een flinke dosis meewarigheid worden toegevoegd wegens de pedantheid van de schrijver die zich niet bescheiden beperkt tot zijn taak, maar de lezer ook nog vergast op allerlei amateuristische aberraties. Te noemen vallen teoriën over de internationale situatie (de ‘horizontale klassenstrijd’), uiteenzettingen over Hitler (de nazi's als ‘Marsbewoners’), maar bovenal hints naar de sleutelrol van Mulisch en de zijnen bij tal van amsterdamse gebeurtenissen. Als de lezer van al deze aberraties abstraheert, blijft er een heel leuk verhaal over, dat een deel van de waarheid geeft. Mulisch stelt zich zonder twijfel aan de goede zijde op bij zijn kritiek op het amsterdamse paternalisme, belichaamd in Van Hall en de Hallemannetjes.

Men zou het verhaal wel het politieke ontwaken van Mulisch kunnen noemen. Als menig politiek ontwakende heeft hij een eenvoudig beeld van de (amsterdamse) werkelijkheid. Die werkelijkheid begint voor hem pas kort terug. Vóór 1963 treedt Mulisch nauwelijks.

Zijn beeld van de werkelijkheid is: in den beginne was er orde, gebaseerd op tevee en auto. Het satirisch kabaret Zo is het toevallig ook nog's een keer begon najaar 1963 hierin te roeren. Op 4 januari 1964 begon die schijnorde in te storten, met de bekende rel rond Zo is het...

[p. 1040]

Zo is het... maakte o.a. een eind aan ‘het bizantinisme van de nederlandse pers’. (blz. 66).

Het zijn de provo's die de destruktie voortzetten vanaf midden 1965. Aanvankelijk niet politiek werden zij een politiek steeds bewuster destruktor van de schijnorde.

Het verhaal is, zoals gezegd, erg leuk. Daarom mogen we hopen dat Mulisch bij verdere studie duidelijk wordt dat er in 1963 in de nederlandse samenleving heel wat meer voorviel dan Zo is het...

In 1963 kwam er een breuk in de sociale orde, zoals die opgebouwd was na 1945. De loonstop werd doorbroken. Talloze wilde stakingen hadden er plaats: bij de tipografen, bij de buschauffeurs, bij de vissers. Het beperkte kernstopverdrag van 1963 markeerde in feite het einde van de koude oorlog tussen oost en west en maakte de alreeds losgemaakte geesten nog losser. De Gaulle vernietigde in 1963 als eerste doeltreffend de fetisch van de europese ‘eenwording’, de grote ideologische paraplu waaronder Nederland jarenlang beklemd had gezeten. De Generalbereinigung met Westduitsland hielp er stevig aan mee de nieuwe politieke realiteit duidelijk te maken. Ongetwijfeld krijgt een TV-uitzending als Zo is het... nu een plaats van bescheiden katalisator toegewezen. Ze werd mogelijk gemaakt door de genoemde verschuivingen.

We mogen ook hopen dat Mulisch ontdekt dat de politieke bewustwording der nederlandse studenten echt vóór 1965 begonnen is. Een toekomstig geschiedschrijver zal ongetwijfeld wijzen op de frappante koerswending naar links binnen de socialistische studentenvereniging Politeia in de tweede helft van de jaren vijftig, de eerste aanvallen op de geinstitutionaliseerde studenten toen, en de banden van Politeia met de midden 1963 (!) opgerichte Studentenvakbeweging SVB. (Het is dezelfde SVB, die een groot aandeel had in de Vietnam-teach-in van 29 oktober 1965, een feit onbekend aan Mulisch.)

We mogen hopen dat Mulisch ontdekt dat er vóór de politieke bewustwording van de provo's heus ook wel politieke beweging in Amsterdam was, verzet tegen Van Hall bijveerbeeld, die begin 1961 bepaalde anti-atoombomleuzen verbood onder de

[p. 1041]

argumentatie: ‘we gaan immers uit van het NATO-standpunt; mogen de mensen je dan ondergraven? (Haagse Post, 8 april 1961) Gemakkelijk kan Mulisch zijn zienswijze op de bloemenleggers van 2 juli 1965 in een volgende druk herzien. Inplaats van alleen niet-of-nauwelijks-republikeinen kan hij vermelden: Regtien (oprichter van de SVB), Riethof (bestuurslid van Politeia), de Jong (van Buiten de perken), Wijmans (bestuurslid van de Socialistische Jeugd, SJ).

Heinz Neudecker