Maatstaf. Jaargang 13

[p. 903]

Tekenen van tegenspraak

‘De taaie rooie rakkers’, oefeningen in kollagekunst

Het verschijnen van de boekjes Uit het Roomsche Leven en Het beeld der vad'ren heeft Igor Cornelissen, Ger Harmsen en Rudolf de Jong ertoe verleid, het nederlandse socialisme van tussen de twee wereldoorlogen met een eendere formule als aangewend in die twee boekjes, in een dokumentaire te verwerken.

De pretenties van de drie schrijvers zijn dus niet groot. ‘Dit boek heeft slechts een bescheiden doel: het portretteren van de vooroorlogse socialist aan de hand van eigentijdse beelden en teksten, maar eigenlijk is dit nog te veel gezegd. Verdeeld over twaalf hoofdstukken, stippen we slechts enkele facetten aan’, aldus Harmsen in de Verantwoording.

‘Trouwens eerder dan een beschrijving van het gebeuren geeft dit boek meningen over het gebeuren van hen die zich hierbij betrokken voelden en in het algemeen blijft de juistheid en billijkheid van deze meningen in het midden’, voegt hij hier nog aan toe. Het gebruikte procedee is dat van de kollage. Twaalf kollages resulteren er zo - vier per man -, de meeste ervan teoretisch niet, maar praktisch wel socialistisch-realistisch, d.w.z. niet boeiend en wat vlak.

Ze te bespreken vanuit hun eigen doelstelling kan in principe niets opleveren. Hadden de schrijvers gepretendeerd geschiedenis te schrijven, dan was het voor de recensent gemakkelijker geweest. De drie schrijvers pretenderen echter geen geschiedenis te schrijven. Ze pakken maar wat en plakken maar wat.

Wat de recensent wel kan doen is subjektief kritiseren, in termen dus van ‘mooi’, ‘lelijk’, ‘vervelend’ of ‘ik zou anders gepakt en geplakt hebben’. Hij kan ook naspeuren of alle bronvermeldingen wel goed zijn.

Principiële kritiek kan slechts zijn dat de gebruikte formule onvruchtbaar moet zijn, en die kritiek is eigenlijk al door de verantwoorder geneutraliseerd. De beste kollages vind ik die van Cornelissen, met name Revolutionaire verwachtingen en Tegen het fascisme. Zijn stukken hebben (tegen Harmsen's bedoeling) een lijn. Chaotisch vind ik Tussen vrijdenkers en christenen van Harmsen zelf, en diens Proletarische vrouw nauwelijks aantrekkelijker.

Het stuk Kunst en cultuur van De Jong is een allegaartje van dichters, een SDAP/NVV-demonstratie (voor bedrijfsorganisatie en medezeggenschap en tegen reaktie en militarisme), kolportage, huisbezoek en het verdwijnen van het SDAP-maandblad De socialistische

[p. 904]

gids in 1938.

De dubieuze waarde van de kollage-opzet komt naar mijn mening goed tot uitdrukking in een ander stuk van De Jong, getiteld Het anti-militarisme. Deze opzet staat namelijk niet toe boven de subjektieve meningen van een geobserveerde periode uit te stijgen, en een kritisch gezichtspunt te kiezen. Dit is nodig voor geschiedschrijving en maakt deze zo aantrekkelijk. Het sluitstuk van De Jongh's kollage is het SDAP-kongresbesluit van 1937, de eenzijdige nationale ontwapening op te geven en Nederland te gaan verdedigen tegen dreigende nazi-duitse aggressie.

Formeel gezien betekende dit een breuk met het anti-militaristische verleden. De onbevangen lezer van nu moet dit even als de vooroorlogse socialist wel zo zien. In wezen was het kongresbesluit echter een slag in de lucht. Evenmin als de SDAP het militarisme voorheen bestreden had, ging ze nu de mensen rijp maken voor een gewapende strijd tegen het opkomende nazisme. Dit had immers in eerste instantie al betekend een keiharde politiek tegen de Colijns en Goselings, volgens het beproefde socialistische recept: de vijand staat in eigen land. Deze mensen, de vermaledijde nederlandse regering van toen, hadden namelijk helemaal niet de gedachte een aktief verzet op te bouwen tegen Hitler en de zijnen. Ze bibberden en beefden, en handelden vaak als zijn lakeien. Ik denk aan het beleid dezer regering inzake duitse politieke vluchtelingen, die willens en wetens terug naar Duitsland werden gedreven de dood in. (Zie nog eens M. van Tijn: Het slechte geweten van de familie doorsnee, Vrij Nederland, 27 november 1965). Henriëtte Roland Holst schreef indertijd: ‘Is de regering Colijn de handlanger van de bloedige, beruchte Gestapo van den heer Göring?’ (Cornelissen vermeldt deze uitspraak in zijn bijdrage Tegen het fascisme.)

Van een krachtig optreden van de SDAP was hier geen sprake, zij schikte zich.

Waar het in wezen om ging was, dat de SDAP-leiding in 1937 voor de zoveelste maal te kennen gaf aan de bestaande maatschappelijke orde te willen zijn aangepast. Na het loslaten van de socialisatiegedachte was dit de duidelijkste poging tot appeasement van de rechtse partijen, met name de R.K. Staatspartij.

Het kollage-procedee leidt in kwesties als deze op verkeerde wegen en tot verkeerde konklusies.

Het wachten blijft op een boek, dat de geschiedenis van de nederlandse socialistische beweging geeft!

h. neudecker