Maatstaf. Jaargang 13

Naschrift van Dr. C. Kruyskamp

A - B - C
De K gaat mee
De C blijft thuis...
Kleuterrijmpje voor
spellingsbroddelaars

Het alfabet wordt in het dagelijks leven veelal het abc genoemd. Als de heer Vaernewijck (met ae en ck) zijn zin krijgt wordt dit binnenkort ab0 - ik houd er een. Die c is toch zo'n onmogelijke letter! Die kan zo maar twee verschillende klanken aanduiden, s en k! Het teken a kan ook twee klanken aanduiden, de ‘korte’ van bak en de ‘lange’ van baken. Weg ermee! Dat is veel te moeilijk!

De O dito! Vort ermee! Waarom eigenlijk nog schrijven en lezen? Er zijn immers alleen maar klanken? Taal is toch klank nietwaar? Ja, dat dacht men zo'n zestig, tachtig jaar geleden. De lieden die er als de kippen bij zijn om iemand de dooddoener van ‘de klok terugzetten’ voor de voeten te werpen als hij iets traditioneels wil verdedigen, zijn zelf hopeloos ten achter - of zij willen de klok op 25 uur zetten, wat op hetzelfde neerkomt.

De c is een onmogelijke letter. Voor millioenen Franse, Engelse, Italiaanse, Spaanse en ik weet niet hoeveel andere kinderen nog meer is het de gewoonste zaak van de wereld dat de c die zij leren schrijven en lezen twee verschillende klanken kan aanduiden. Voor de Hollandse kinderen is dat natuurlijk veel te moeilijk, die zijn toch zo dom! ‘De c uit het abc is die gekke letter, die je samen met h in lachen moet schrijven, en in plaats van s staat in cent - maar cafeetje is geen safeetje!’ Och, och die arme kinderen die dat maar moeten zien te verwerken! Het is dan ook ondenk-

[p. 677]

baar dat die kindertjes ooit Frans of Engels kunnen leren, waar zij woorden als carapace of concentration tegenkomen, waarin de eerste c heel iets anders aanduidt dan de tweede. Hoe is het mogelijk! - Ja, hier komt de aap uit de mouw. Die hele beweging van ‘progressieve’ en ‘wetenschappelijke’ spelling is niets anders dan de opzettelijke en bewuste poging de schrijftaal neer te schroeven tot het niveau van het zesjarige kind met beperkte geestesvermogens. Daarom ook worden deze heren van de ‘wetenschappelijke’ spelling hels als men hun voorhoudt dat de traditionele spelling van de vreemde woorden een steun kan zijn bij het aanleren van Frans en Engels. Wat gaat hùn dat aan? Met vreemde talen hebben zij niets te maken, want de kindertjes waarvoor zij hun spelling ontwerpen, de achterblijvers en de achterlijken, komen aan het leren van vreemde talen toch nooit toe. Wie doet dat nu? Wie leert er nog Frans? Het is bijna onbehoorlijk. En dat is allemaal koren op de molen van de Vlaamse Belgen. Weg met het Frans! is hun leus, en dat niet alleen, maar ook al wat maar riekt of zweemt naar het Frans moet in de ban worden gedaan. En deze taalstrijd, die het Belgische openbare leven vergiftigt, moet nu ook naar Nederland worden overgebracht. Het is tragisch genoeg dat die strijd bestaat. Maar tegen de heer Paardekooper met zijn aanhang zeg ik: dank u feestelijk! De Nederlandse traditie van de tolerantie en van de open deur, ook op cultureel gebied, is mij meer waard dan uw strijd tegen de Belgische fantomen. Bij een strijd die op deze wijze, met deze middelen gevoerd moet worden, heeft het Nederlands alleen maar te verliezen, boven en beneden de staatsgrens.

Maar om op die domme Hollandse kindertjes terug te komen: het is aan de heren die zich blindstaren op deze ontzettende spellingproblemen waarschijnlijk niet bekend, maar er zijn ook kinderen die het rekenen erg moeilijk vinden. Dat tweemaal 14 zoveel als 28 is, is voor vele kinderen een minstens zo groot probleem als dat de c voor een s- en voor een k-klank kan staan. Wel, komaan! Laten wij dan maar zeggen dat het 30 is. Dat is toch veel mooier en eenvoudiger. Op de h.b.s. vinden veel eersteklassers het erg moeilijk te begrijpen dat (a + b)² = a² + 2ab + b². Welnu,

[p. 678]

we maken er a² + b² van. Dat is toch veel redelijker?

Neen, zo gek zijn we toch niet. Als het de ‘exacte’ (pardon ekzakte, of eksakte?) vakken betreft hoeft het niet makkelijk gemaakt te worden, die zijn veel te ernstig. Wie daarin niet mee kan, die moet maar achterblijven. Maar voor de schrijftaal geldt dat niet. Die hoeft niet au sérieux genomen te worden. Van de spelling maken wij een spelletje onder het motto ‘niets is ons te dol’, we zien wel hoever we gaan kunnen voor we in onze eigen dwaasheid vastlopen en geen verschil meer zien tussen een bakker en een baker.

Aan dat spelletje, deze illusie, deze onverbloemde capitulatie voor de domheid moet alle traditie worden opgeofferd. Dat het een illusie is, heeft de praktijk genoegzaam uitgewezen. De aanmerkelijke vereenvoudiging van de spelling in 1947 heeft niet geleid tot een betere taalhantering, integendeel, nooit is er met de taal zo geknoeid als tegenwoordig. En als remedie wordt nu aanbevolen: nòg meer vereenvoudigen. Het enige gevolg zal zijn een nog grotere slordigheid; het komt er immers allemaal niet op aan, je schrijft maar zoals je denkt dat het goed is en dan is het ook goed. Zoals de welvaartsstaat geleid heeft tot het ontstaan van het nozemdom, eenvoudig omdat het de broodkruimels zijn die deze jongelui steken (zoals men vroeger zo aardig placht te zeggen, maar dat is natuurlijk taboe, omdat het van ‘vroeger’ is) - zo leidt het steeds maar ‘gemakkelijker’ maken (in schijn!) van de schrijftaal tot het geestelijke nozemdom dat alle binding met het historische, met de geestelijke voedingsbodem, verwerpt, dat zich alleen in de anarchie thuisvoelt, en de onnozelste kinderachtigheid ten troon verheft.

In mijn artikel heb ik uitdrukkelijk, van het motto af, het goed recht van het historisch gewordene, van de traditie verdedigd. Er is in de reactie van de heer Vaernewijck (met ae en ck) niet alleen geen spoor van begrip te bekennen voor dit standpunt - er wordt alleen maar over geschamperd - maar er wordt ook geen enkele reden aangevoerd waaròm nu eigenlijk zijn standpunt de voorkeur verdient. Kan hij loochenen dat de letters c, q en x van de oudste tijden af deel hebben uitgemaakt van het alfabet in het Nederlands en

[p. 679]

dus van het Nederlandse woordbeeld? Kan hij aannemelijk maken dat het eenvoudiger is eksemplaar te schrijven dan exemplaar? Is er niet alle reden om dankbaar te zijn voor dit kleine, eenvoudige teken x dat de klankcombinatie ks of kz in het kleinst mogelijke bestek weergeeft en dat duidelijk is voor ieder die het alfabet geleerd heeft? Is er iemand die vraagt om de afschaffing daarvan? Is er iemand die vraagt om voortaan medikussen te gaan schrijven in plaats van medici? Wie geeft deze heren van de ‘wetenschappelijke spelling’ het recht aan het publiek en aan komende generaties dergelijke ongevraagde spellingen en woordvervormingen aan te praten? Zij bewijzen hiermee overigens dat hun mening dat spelling niets met taal te maken heeft niet opgaat, omdat een spelling als medici hun niet zint, willen zij daarvoor medikussen invoeren. Dit nu is geen andere spelling, maar een andere taalvorm! Zo zou ook het ‘vernederlandste’ restorant, met een Nederlandse nt op het eind, noodzakelijk leiden tot een meervoud restoranten. Het spellinggebroddel leidt dus onvermijdelijk ook tot geweldpleging aan de taal.

Wat uit het gebruik in andere talen op dit punt wordt aangehaald mist iedere overtuigingskracht. Dat de Italianen Alessandro schrijven en niet Alexandro is het gevolg van een interne Italiaanse klankontwikkeling; in het Nederlands heeft deze ontwikkeling niet plaats gehad en er is dus geen reden om iets anders dan een x te schrijven. Precies hetzelfde geldt voor It. ristorante. Dat de Zweden restaurang schrijven voor restaurant is mij bekend. Vindt iemand dat mooi? Is dat een reden om het ook te gaan doen? Of om de beschaafde uitspraak in Nederland om te gaan buigen naar het ‘vernederlandste’ spellingbeeld? Het is kenmerkend dat de voorstanders van deze ‘vernederlandsing’ in gevallen als deze geen ‘beschaafde uitspraak’ erkennen. Als het Nederlandse woorden betreft geven zij hoog op - vooral de Vlamingen! - van de waarde van de ‘beschaafde uitspraak’, maar voor ‘vreemde’ woorden hoeft dat niet. Het zijn maar vreemde woorden. Het is een discriminatie die in wezen niet verschilt van die met betrekking tot de rassen. Het eigene geldt alleen - wij, ònze uitspraak, ònze taal. Al het vreemde moet zich

[p. 680]

daarnaar richten, het moet verbogen en geradbraakt worden naar de eigen spreekgewoonten. Wij mogen abberrasie schrijven en odeklonje. Wat doet het er toe? Wie het vreemde in zijn waarde nog herkent en erkent - die is een snob, een highbrow, een intellectueel (erger scheldwoord is tegenwoordig niet denkbaar). Dat juist de liefde en eerbied voor de eigen taal er toe moeten leiden de uit den vreemde overgenomen bestanddelen daarvan als zodanig te eerbiedigen, is een redenering die de xenofobe spelling- en taalzuiveraars blijkbaar boven de pet gaat.

Geen ras, geen taal, geen cultuur in Europa is meer onvermengd. Geen nationale cultuur is meer denkbaar op ons continent die niet in toenemende mate Europese cultuur is. De eenheid en de groei van deze Europese cultuur te bevorderen is de taak die voor ons ligt - niet het weren van al het vreemde en, als dat helemaal niet meer gaat:, het verbuigen en verwringen naar het eigene. De typisch 19de-eeuwse gedachtengang waaruit een spelling als het Zweedse Restaurang voortkomt is geen lichtend - maar alleen een afschrikwekkend voorbeeld.

Op de persoonlijke insinuaties van de heer Vaernewijck wil ik alleen dit antwoorden: In de Belgisch-Nederlandse spellingcommissie die de regeling van 1954 heeft ontworpen had ik zitting als vertegenwoordiger van de conservatieve richting. Vrijwel al haar besluiten zijn genomen met mijn stem tegen voor zover het ‘radicalisering’ van de spelling inhield. Maar men was toen tenminste nog zo eerlijk ook de oppositie het woord te laten. In de nieuwe commissie van de bastaardwoorden hebben uitsluitend voorstanders van de ‘progressieve’ spelling zitting; de oppositie komt niet meer aan het woord. Dat is de nieuwe democratie. Een ander symptoom daarvan duidt de heer Vaernewijck al aan in de flauwe grapjes betreffende mijn naam. Het ongenuanceerde, rechtlijnige denken van deze beoefenaars van de ‘wetenschappelijke’ spelling leidt er toe dat men op den duur niet meer vrij zal zijn zijn eigen naam te schrijven zoals men dat wenst. Er is nog niet genoeg bevoogding van het individu door de overheid. Een eigen naam mag men straks helemaal niet meer hebben, men zal ook formeel een nummer worden,

[p. 681]

of we zullen allemaal Jansen heten, met een exponent. En dat zullen we dan te danken hebben aan lieden die zich nota bene Vaernewijck schrijven.

October 1965