Maatstaf. Jaargang 12

[p. 345]

Klaas de Wit
Bekentenis of verbeelding?

‘Het is niet erg riskant om te voorspellen dat de autobiografie de komende jaren onze literatuur zal beheersen. Vooral niet omdat Amerikanen als Henry Miller en Jack Kerouac in ons land invloed beginnen uit te oefenen’. Zo beëindigt Alfred Kossmann een beschouwing onder bovenstaande titel in ex libris, een ‘nieuw maandblad voor docenten en leerkrachten’ dat gratis in een oplage van 100.000 exx. aan alle onderwijs-instellingen toegestuurd wordt. Nu hoeven we van de literaire belangstelling onzer ‘docenten en leerkrachten’ geen overdreven voorstelling te hebben om het toch te betreuren dat ze hier met een al te simplistische voorstelling van zaken worden afgescheept; vooral wanneer we zien welke diametraal tegengestelde schrijvers Kossmann aanvoert ter adstruktie van deze stelling. Heeft het zin iemand als Vanvught onder een noemer te vangen met Van het Reve, Voskuil en Romijn Meijer? Zouden we ter ontwikkeling van een gezond kritisch inzicht niet tot een wat meer gedifferentieerde indeling moeten komen dan die van simpelweg ‘bekentenis’ tegenover ‘verbeelding’? Van het Reves opinie over Henry Miller is toch wel zozeer gevleugeld gemeengoed geworden dat er enige moed voor nodig is om hem ook maar in het verst verwijderde verband te noemen met de ‘bosneuker uit Californië met zijn theosofie uit Westfriesland anno 1910’. Niet minder duidelijk heeft Henk Romijn Meijer - wiens Onder Schoolkinderen Kossmann in zijn beschouwing betrekt - zich destijds in Tirade uitgelaten over Millers adept William (The Naked Lunch) Burroughs, waarbij hij zich en passant ook nog distantieerde van Millers ‘platte mond’ en het ‘hijgerige proza’ van mensen als Kerouac en Mailer.

Het heeft m.i. weinig zin te spreken over de bekentenisroman als genre - laat staan als nieuw genre - zonder te trachten een zo scherp mogelijke scheiding aan te brengen tussen a) de verlekkerde, zichzelf hyper-serieus nemende

[p. 346]

biecht, en b) de objektiverende en relativerende bekentenis.

In de eerste kategorie (Miller, Kerouac, Burroughs, Cremer, Vanvught) wordt van de nood van eigen falen, eenzaamheid enz. een geïdealiseerde deugd gemaakt. Het enige onderwerp dat aanleiding kan geven tot een kreatief moment en waarop dan ook op ontstellende wijze roofbouw gepleegd wordt, is voor deze schrijvers hun eigen verslaving aan een of andere vorm van ‘kick’ (c.q. sex, junk, onmaatschappelijkheid enz.). Om dit kreatieve moment, waaraan ze ondanks hun luid geproklameerde afkeer van alle ‘kunst’, toch zo'n evidente behoefte hebben, te kunnen behouden zijn steeds heviger ‘kicks’ nodig, moeten ze uiteindelijk hun toevlucht nemen tot een ware mystiek van de kick. Hun proza desintegreert onder deze druk tot een esoterisch abakadabra, een Lou-taaltje waaruit alleen degenen die in zijn nog enige zin (menen te) kunnen puren. Vanvught en Cremer hebben dit laatste stadium nog niet bereikt, maar bij leven en welzijn kan het niet lang meer duren. Het zwoel-romantisch karakter van deze schijnbaar zo hardgekookte lektuur zal ieder objektief beoordelaar duidelijk zijn. Met opzet spreek ik hier dan ook niet van bekentenis, maar van ‘biecht’. De sfeer is die van de biechtstoel in een novicen-klooster, het liefst met de praktijk zoals die in Spanje nog gebruikelijk schijnt te zijn, nl. de penitent (voorzover van het mannelijk geslacht althans) tussen de gerokte knieën van de biechtvader, en dan samen lekker genotteren over die heerlijke zondigheid. Sociologisch ligt een vergelijking voor de hand met het soul-searching (ook alweer amerikaans import), waarvan Fokke Sierksma in éen van de laatste nummers van De Gids passiviteit, individualisme en masochisme als hoofdkenmerken noemt.

Het enige dat de romans van de tweede kategorie met die van de eerste gemeen hebben is het autobiografisch element. Voor de rest zijn boeken als Op weg naar het einde, Voskuils Bij nader inzien en Romijn Meijers Onder schoolkinderen in ieder opzicht het tegendeel van de verlekkerde biecht. De enige mogelijke waarde van de ‘biecht’ is gelegen in zijn authenticiteit als document humain, ten bewijze waarvan de uitgever eigenlijk een mapje met bescheiden, getuigen-ver-

[p. 347]

klaringen e.d. zou moeten suppleren. De waarde van de ‘bekentenis’ ligt juist in de objektivering en de relativering van de autobiografische waarheid, waardoor deze van zuiver faktueel gegeven tot tragische waarheid wordt, de enige waarheid die in geschreven vorm in staat is ons koud of warm te maken. De waarheid van de ‘biecht’ is hoogstens pathetisch, meestal ridikuul, en over de gehele linie stuitend. W.F. Hermans schreef n.a.v. het dagboek-verschijnsel, dat hij niet in de waarheid geïnteresseerd was, dat hij liegen veel boeiender vond. ‘Slechts weinig personen zijn in adamskostuum charmant voor iedereen en dan moet het nog niet te lang duren. De meesten daarentegen doen beter zich alleen uit te kleden voor wie met nadruk daarom gevraagd heeft’.

Resumerend mag vastgesteld worden dat literaire kwaliteit bij de ‘biecht’ een toevallige bijkomstigheid is (wat voor de schrijvers ervan trouwens grif zal worden toegegeven, aangezien zij van alles liever beschuldigd worden dan van literatuur), en dat dit genre zowel voor het kreatief proza in het algemeen als voor de individuele schrijver een absoluut dead end betekent - om van de uitgever maar niet eens te spreken. Slechts van de objektiverende bekentenis, waarvan De avonden en Op weg naar het einde in onze literatuur wel het schoolvoorbeeld zullen blijken te zijn, kan gezegd worden dat zij voor de roman een werkelijk perspektief biedt.