Maatstaf. Jaargang 12

[p. 340]

Huug Kaleis
Buddingh' en het geweld

In Het Parool van 13 juni 1964 vindt men - naast de foto van iemand die met sombere coquetterie een op de rechter-bovenarm aangebrachte tatoeëring toont - een artikel, waarin de heer C. Buddingh' de Verzamelde Gedichten van zijn mede-gardsiviker, Armando, aanbeveelt, verklaart en verdedigt. Verdedigen doet hij deze dichter tegen de verontwaardiging van critici die vinden dat hij van een fascistische mentaliteit blijk geeft. Dit te weerleggen lijkt me een lastig karwei, waar het een auteur betreft die niet slechts een motto ontleent uitgerekend aan de edelfascist Ernst Jünger, voorts een ander aan Danton - volgens hetwelk ‘tuer’ (het geweld) moet worden gesteld boven ‘condamner’ (redeneren) - maar die zich bovendien in zijn werk 't treffendst karakteriseert door uitspraken als ‘ik ben een heerser’, ‘ik wil nu doden’, ‘ik bijt onmiddellijk de strot door’, en andere grootspraak van gelijke strekking die, hoe kenmerkend ook, niet door B. wordt geciteerd.

Weliswaar is er veel bloedige ernst voor nodig om, zoals het Ad den Besten overkwam, achter de versregels van Armando een heuse ss te zien opdoemen, of zelfs om hem ‘gevaarlijk’ te noemen, want, evenmin als stuntman Jan Cremer, zal Armando ooit anders dan litterair een strot doorbijten. Maar aan de andere kant kan men niet verwaarlozen dat achter deze ‘pose’ ook een complex van reeële haatgevoelens werkzaam moet zijn, hoe opzettelijk gecultiveerd en hevig aangezet ze ook mogen zijn.

De mening dat deze gevoelens van fascistische aard zouden zijn, in welke afgeleide betekenis ook, wordt overigens niet expliciet door B. bestreden; integendeel, hij wekt de indruk het met de diagnose eens te zijn en zich alleen maar te keren tegen de morele verontwaardiging waarmee deze gesteld wordt. Hij schijnt aannemelijk te willen maken dat Armando recht heeft op vergaande gevoelens van walging, haat en agressie jegens de mensen en dat daar alle reden toe is. Als

[p. 341]

hij iets betwist dan is het dat Armando iemand zou zijn die ‘moord en doodslag, martelen en bloedvergieten zou propageren of zelfs maar goedpraten’, een beschuldiging die door niemand is geuit, bij mijn weten, en waar men het gemakkelijk oneens mee kan zijn. De enige die aan 't propageren is en aan 't goedpraten, is de heer B. zelf. Hij ontheft de dichter van de verantwoordelijkheid voor zéér eigen emoties door ze te plaatsen in een zeer algemeen kader en dit doende maakt hij propaganda voor Armando en voor een levensinstelling.

Door middel van een citaat uit de Times begint hij met te stellen dat: ‘Violence is the core and perhaps the clue to our time’, een inzicht even subjectief als enkele andere, maar dat door B. ‘zeer juist’ bevonden wordt, en dat trouwens niet strijdig blijkt met enige te hulp geroepen regels uit Shakespeare. Geen wonder dus dat de dichter geobsedeerd is door het geweld! ‘Zowel te intelligent als te eerlijk’ om het vanuit een ‘humanistische’ stelling te veroordelen, legt B. ons uit. wil hij het ‘begrijpen’ en daartoe ‘kruipt’ hij ‘in de huid’ van de geweldpleger.

Om eerlijk te zijn (en intelligent), maakt dit de indruk een bijna occulte hokuspokus te zijn. een soort experimentele zielsverhuizing. Of wordt hier, ietwat omslachtig, toch alleen maar gezegd dat Armando zich uit in beelden van geweldpleging enz. omdat hij Armando is?

Dat, ook naar B.'s mening, de verzen in kwestie ‘zeer beslist niet welriekend’ zijn, is niet de schuld van Armando, verklaart hij verder, maar die van de slechte wereld en van de ‘wolf in de mens’ - ‘ook in hemzelf’ voegt B. er toch maar aan toe. Maar is deze dichter dan niet op zijn minst verantwoordelijk voor die wolf in zichzelf?, vraagt men zich af.

Wie dit alles echter een vreemd gekronkel vindt (even vreemd als B.'s behoefte om de stemming waarin mensen tijdens de oorlog de amerikaanse bommenwerpers hoorden overgonzen aan te duiden met het geniepig klinkende ‘zich verkneuteren’), loopt gevaar door B. ervan beschuldigd te worden ‘emotioneel’ te denken. Dat is een soort denken waarvan B. niet houdt. Gelukkig treft hij wel eens

[p. 342]

iemand die zich daaraan niet schuldig maakt. In het maartnummer van Litterair Paspoort bijvoorbeeld doet hij propagandistisch zijn best voor een zekere Heppenstall, een engels schrijver, die ons bleek-parmantig aankijkt vanaf de toegevoegde foto. Uit diens autobiografisch boek wordt het eigenaardige gevoelen aangehaald ‘that time had perhaps come to be indulgent to the memory of those who had collaborated with the Germans’ (waarbij hij doelt, niet op de inderdaad aanvaardbare menselijke kant van een geval als Drieu la Rochelle, maar op diens politieke keuze). In de flauwiteit die hij over Churchill debiteert looft B. zijn ‘superbe ironie’. En als hij verzucht dat ‘the Germans might have been standing guard to-day on the Chinese frontier’, als die stomme geallieerden maar... enz., dan is deze weeklacht uit conservatieve boezem reden voor B, om bewonderend te spreken van de ‘onsentimentele wijze van denken’ van de met het katholicisme flirtende Heppenstall, en van diens ‘objectiviteit’. Het wordt steeds duidelijker voor welk soort denken B. waardering heeft! ‘Staar als de bomen onbewogen neer / Op leed en vreugd’, dicht hij in het voor-experimentele sonnet ‘Voorschrift’, ‘dan kun je een lijk bezien als een steen’ zou Ernst Jünger hem vanuit Armando's boekwerk kunnen bijvallen.

Het zal deze manier van denken wel geweest zijn, deze aestheten-levenshouding, die het mogelijk maakte dat C. Buddingh' tijdens de bezetting ‘lid was van de Kultuurkamer en medewerker aan Groot-Nederland, toen dit tijdschrift onder nationaal-socialistische redactie verscheen’, zoals Hans van Straten signaleerde in Columbus van oktober 1945.