Maatstaf. Jaargang 12

[p. 95]

Tekenen van tegenspraak

Polak en Hoessein

Wilt u dit jaar naar Jordanië? Dan moet u daarvoor een visum aanvragen bij het accountantskantoor Polak Onderdenwijngaard, Plaats 20, Den Haag. Na enig speuren in de telefoongids zal u namelijk blijken dat de direkteur van dit kantoor, de heer J.C.W. Onderdenwijngaard, tevens konsul-generaal van Jordanië is.

Op dit kantoor zal men u aanvraagformulieren verstrekken en u mededelen dat u een vaccinatiebewijs en een doopbewijs zult moeten inleveren. Bent u niet gedoopt dan is dat geen bezwaar. U kunt dan zelf een verklaring overleggen dat... u niet tot het joodse ‘ras’ behoort!

Daar kijkt u van op? U hebt er bezwaar tegen een dergelijke verklaring te tekenen na alles wat wij in de afgelopen oorlog hebben meegemaakt? Wie zacht gezegd nog meer verbaasd zou zijn als hij nog leefde, is wel een voorganger van de huidige direkteur van het accountantskantoor, Nico Polak, tevens voormalig hoogleraar aan de Economische Hogeschool in Rotterdam en in de oorlog om dezelfde reden waarom hem nu de toegang tot Jordanië zou worden ontzegd, van die hogeschool verwijderd. Het doet wat ironisch aan zijn portret in het kantoor broederlijk te zien hangen naast dat van koning Hoessein van Jordanië.

De heer Onderdenwijngaard, die dit alles toch van zeer nabij moet hebben meegemaakt, heeft er echter blijkbaar geen bezwaar tegen nu zijn diensten weer te verlenen aan een land dat onderscheid maakt tussen eerste- en tweede-rangs Nederlanders. (Gezien zijn naam mag ik aannemen dat de heer Onderdenwijngaard zelf Nederlander is).

erica engels

* * *

Hannah Ahrendt beweert in Eichmann in Jerusalem dat de vernietiging die zich tijdens de oorlog aan de joden in Europa voltrok, slechts tot stand kon komen omdat joodse organisaties zichzelf - hand- en spandiensten aan de nazi's bewijzend - hierbij aktief inschakelden.

Nu is het ongetwijfeld een feit dat joodse organisaties zich lieten inschakelen - al ging het vaak om door de nazi's zelf gekreëerde organisaties, zoals de joodse raden -, maar het is evenzeer een feit, dat het merendeel van alle organisaties zich liet inschakelen. In zover gedroegen de joodse organisaties zich niet specifiek. De oplossing van het raadsel van de endlosüng ligt dan ook niet zozeer bij de joden als wel bij

[p. 96]

de anderen. Het was bij voorbeeld riskanter voor de joden te ontkennen joden te zijn dan het voor de anderen was niet te verklaren geen joden te zijn. Als van de 913 burgemeesters er 912 waren die in de oorlog de ariërverklaring aflegden (J. Meulenbelt, De Duitse tijd, blz. 62), moet daar naar de oplossing gezocht worden.

De moderne nederlandse maatschappij (in zijn na-oorlogse vorm door Van der Zwan als loketkapitalisme getipeerd) is gekenmerkt door ontpersoonlijkte organisaties die alle geënt zijn op de vrije-marktekonomie. Zij zijn daar ten dele uitwassen van, ten dele korrecties op. De vrije-marktekonomie is in wezen normloos. (Richtinggevend is de prijs, die anoniem tot stand komt.) De daarop stoelende organisaties zijn dat in hun burokratische verstarring ook. Zelfs de meeste organisaties van de arbeidersbeweging zijn daar niet aan ontsnapt, nadat ze hun eigen norm verdrongen hadden, afgezien hadden van een eigen maatschappijbeeld.

In de oorlog wisten díe organisaties aan inschakeling te ontsnappen die als norm een eigen maatschappijbeeld hadden, zoals die van de kommunisten, trotskisten en gereformeerden (al was de norm van de laatsten dan het koninkrijk Gods).^1.

Eichmann is het topprodukt van een maatschappij als de onze. Volkomen juist konstateert Mulisch in De zaak 40/61 dat Eichmann de totale machinemens is, de volmaakte burokraat zonder ik, die onbewogen en volkomen toerekeningsvatbaar miljoenen naar de gaskamers stuurde, maar alle schuld loochent.

h. neudecker

1. Dat aanwezigheid van een norm nog geen garantie is voor ontsnapping aan burokratisering, toont de CPN wel. Voor ons doel is dit echter irrelevant, omdat het ons gaat om een norm die gericht is op een andere maatschappijbeeld, in dit geval een andere maatschappij, namelijk de Sowjetunie.