Maatstaf. Jaargang 10

[p. 894]

Tekenen van tegenspraak

‘Toen sneed ik maar in het wilde weg en de bloedige glip groeide aan tot een hele grote rode zon met dikke rode stralen, die ook weer uitliepen tot kleine straaltjes. Op de maat van de muziek, die heerlijk hard op de voorgrond klonk, kraste, hakte en sneed ik op het drillige vlees, ik had een verschrikkelijk kick en probeerde maar te snijden en te steken. Toen het mes, koudgeworden, opeens in het vel bleef steken en ik het met een ruk dwars door het vlees trok, gaf Henri een harde krijs. Eén moment was ik verdwaasd door dat lawaai en vond ik het vreemd dat er aan al dat bloed nog een mensengezicht zat; daarna, één moment later, irriteerde me dat zo, dat ik van woede en van drift het mes haast in het vette gezicht had geplant... en we scholden van: ‘vuile rotjood, vieze smous... en ik zal je godverdomme...’.

Fragment uit het dagboek van de een of andere nazi-ploert? Beschrijving van een housewarming-party bij Heydrich? Mis: een avondje uit met Ikjancremer, volgens aankondiging in Gard Sivik no. 28 nu op het punt van verschijnen bij De Bezige Bij. Toegegeven: er staat niet rotjood en smous, maar ruigpoot en flikker.

In hetzelfde nummer van Gard Sivik, waarin het boventaande fragment prijkt (no 26), vraagt Wim Brinkman zich af of men de oudere generatie eigenlijk wel de vraag mag stellen: ‘Waarom deden jullie niets terug?’, d.w.z. tegen de jodenvervolging. Hij komt tot de conclusie dat wij (d.i. de jongere generatie) het recht missen om deze vraag te stellen, en wel vanwege de onzekerheid over wat wijzelf in een dergelijke situatie aan morele moed zouden opbrengen. ‘Verontwaardiging over het fascisme-van-toen is, van onze kant, volkomen gratuit’. Het is goed dat dit hier nu eens zo onomwonden wordt gezegd, want het begint er veel van weg te krijgen, dat anti-fascisme (en antisemitisme) de enige morele norm is die bij de beoordeling van literatuur nog toegepast mag worden, zonder het risico te lopen meteen bij de druiloren en hypokrieten te worden ingedeeld. Brinkman wil echter niet blijven staan bij de konstatering dat ons anti-fascisme gratuit is. Hij gaat door met ons te wijzen op het recht en zelfs de plicht de integriteit van de oudere generatie, die niet aan het verzet heeft deelgenomen, ‘met het grootste wantrouwen’ te bezien. Waarom alleen de oudere generatie? vraag ik me af. Gaat het dan werkelijk om iets van waarde, die keuze voor-of-tegen het fascisme? En deed dit alterna-

[p. 895]

tief zich alleen maar voor in de konkrete situatie van zoveel jaar geleden? Herkennen Brinkman en de mensen van De Bezige Bij (n.b. een in het verzet ontstane uitgeverij) niet de dóór en dóór fascistische, d.w.z. elke menselijke waarde en waardigheid aan het inferieur geachte slachtoffer ontzeggende mentaliteit van deze Ikjancremer? Of het nu een homofiel is of een jood, een flikker of een smous, het doet er geen barst toe. Het portret van de schrijver aan de achterkant van Gard Sivik liegt er trouwens ook niet om. Zonder twijfel: dat waren de rotjongens die in de jaren vóór veertig met zwarte hemden liepen, de Hitlergroet brachten en zich meldden voor de Waffenwafwaf. Ikjancremer meldde zich voor het Vreemdelingenlegioen, en bedreef daar dezelfde heldendaden tegen Berbers en Algerijnen als vorige incarnaties tegen ons aller Joden en Russen. Document humain natuurlijk. Jawel, zelfs ons aller christelijke geïllustreerde pers bleek niet vies van een schandaal-reportagetje over deze figuur. Zouden onze progressieve uitgeverijen niets voelen voor een paar sappige kampbeul-stories? Wedden dat ze maar een kik hoeven te geven? In Duitsland liggen de bureauladen vol. Alleen nog een beetje voorzichtig aan met de joden, voorlopig. Crematorium - cremertorium, kompleet met muziek, what's the bloody difference?

KLAAS DE WIT

‘Het onbegrijpelijke heeft zich voorgedaan’, schreef De Tijd. De Katholieke Radio Omroep hield een enquête onder haar ‘leden’ over de serie Stadhuis op stelten, een smaakbedervend zondagavondprogramma, dat in de pers veel kritiek had ontmoet. Twintigduizend antwoorden kwamen binnen, waarvan 85% voortzetting van de serie wenste. Onbegrijpelijk is dit resultaat slechts voor degene, die de waardeloosheid van dit soort enquêtes niet doorziet en bovendien slecht op de hoogte is van de smaak van een aanzienlijk deel van het publiek. Wat dit laatste betreft: het succes van de serie zou nóg groter zijn geweest, wanneer er bretels waren gesprongen en broeken afgezakt. En wat de enquête betreft: wat zegt het, dat zeventienduizend Nederlanders de moeite nemen, te melden dat een programma hun beviel? Het zegt, dat er een grote groep Nederlanders is, die van elk onderscheidingsvermogen gespeend is. Voorts dat er een nóg groter groep is, die zich niet de moeite geeft, te antwoorden op een enquête. Ten slotte, dat van deze laatste groep een niet gering deel tot antwoorden niet in staat was, omdat het de knop omdraaide, toen het programma begon. In

[p. 896]

wetenschappelijk opzicht is de enquête derhalve een farce. Aan deze hele zaak is ‘onbegrijpelijk’, dat de k.r.o. uit haar onderzoek ‘concludeert’, dat er een grote behoefte is aan pretentieloos amusement tijdens het weekend. Ten eerste kan men uit de appreciatie van vuiligheid door een deel van het publiek niet concluderen, dat het publiek ‘pretentieloos amusement’ wenst. Ten tweede kan men uit de smaak van een deel van het publiek geen norm voor de programmering ontlenen. Moet uit het aantal abonnees van De Telegraaf een norm voor de journalistiek worden gedestilleerd? Neen, uit het succes van ‘onze bladen’ blijkt alleen dat er in Nederland vele Stokvissen zijn. Dit alles moge dienen ter adstructie van een dringende bede aan Het Parool, onverwijld een einde te maken aan de maandelijkse publikatie over de meest verkochte boeken. Het is voor literair-sociologisch onderzoek uiteraard interessant te weten, welk boek het meest verkocht wordt. Maar wie uit sociaal-psychologisch of pedagogische nieuwsgierigheid een onderzoek instelt naar de populairste leraar aan een middelbare meisjesschool, zal op grond daarvan hoogstens conclusies trekken ten aanzien van de meisjesziel, niet ten aanzien van didactische normen. De enquête van Het Parool wekt de suggestie, dat het meest verkochte boek het beste boek is. Zo wordt de publieke smaak tot literaire norm verheven. Zo wordt een slecht lezend volk een slechter lezend volk.

Ks