Maatstaf. Jaargang 4

[p. 549]

Barend de Goede
Geen hek meer om 't plantsoen
In herinnering aan C.C.S. Crone

Voor Jopie Crone-Markenhof

In het Utrechtnummer van Maatstaf als Utrechter schrijven over de auteur C.C.S. Crone schijnt in te moeten houden, dat men het woord van de oer-Utrechter P.H. Ritter Jr tot richtsnoer neemt, die in de inleiding tot De Schuiftrompet, Crone's verzameld werk, zijn verstandhouding tot hem benoemde met: Utrecht. Reeds een vluchtig doorbladeren van Crone's proza leert, dat de handelingen - en vooral de handelingetjes - veelal gesitueerd zijn in de Domstad. De mensjes wandelen door de steegjes en straatjes en doen hun dingetjes. Alles zwaar van een vrolijkheid, die niet echt van de grond kan komen.

‘Ze kwam voorbij de Peterseliesteeg; daar was geen feest te merken. Op het Predikheerenkerkhof zat een poes met een oranje hoedje aan haar staart. Een meisje liep te snikken naast haar grote zus, die zo gemeen kon knijpen. De Kraanstraat was met slingers en met lampions versierd. De zon werd door het water bij de sluis weerkaatst in duizend lichtjes, die bewogen. Er klonk geknal van rotjes en van zevenklappers uit de Lauwerecht. De buurt leek minder grauw met al die vlaggen. Alida, wat doe je daar? hoorde ze op de Jagerskade zingen. Toen ze omkeek, was er niemand dan een kruideniertje, dat zijn stoep aanveegde. Op het Zandpad zag ze plotseling zichzelf, zoals ze lang geleden touwtje sprong. Haar rokje wipte telkens op; ze huppelde het versje in een rasje en ze werd niet moe. De slechte regel van Verroest, papa sloeg ze natuurlijk over.’

Men kan dit citaat vinden in het verhaal ‘Oranjebitter’. Men kan er vele andere naast leggen en alle betreffen ze dan het Utrecht, zoals Crone dat heeft ondergaan.

Het lijkt daarom bijzonder vanzelfsprekend, dat Maatstaf in dit nummer niet voorbij wil gaan aan Cornelius Carolus Stephan Crone, die zes en dertig jaar oud geheel plotse-

[p. 550]

ling op 9 november 1951 te Arnhem overleed. Niettemin zal Utrecht niet het wezenlijke zijn van dit herinneringsstukje, zoals Utrecht ten slotte niet karakteristiek was voor de geest en het werk van Kees Crone. Die gingen naar hun wezen de grens van welke stad ook te buiten en vonden juist daarin hun uitzonderlijke waarde.

Het bidprentje, na Crone's heengaan verschenen, bevatte een gedicht van zijn neef Jan Engelman. Het vers is merkwaardig, omdat het Crone's maatschappelijke loopbaan dichterlijk verwerkte [hij was hoofd van de propaganda-afdeling van het Internationaal Rayon Verkoopkantoor te Arnhem], heenwijst naar zijn stedelijke binding en zijn kunstgevoeligheid en voorts doelt op titels van zijn boeken [Het feestelijke leven; Muziek over het water]. Als zodanig is het, hoezeer opmerkenswaard, echter slechts een staal van Engelmans versvaardigheid. De werkelijke betekenis van het gedicht is de poëtische verwoording van Crone's geestelijke signatuur:

C.C.S., waar jij nu wandelt
zijn de bomen altijd groen,
daar wordt kunst noch zij verhandeld
en geen hek is om 't plantsoen.

De muziek, neef Kees, - verbaas je! -
is geen luien van de Dom,
noch het rinkelen van 't Klaasje
met zijn kleine carillon.

C.C.S., nooit wordt het later
in dit eeuwig levensfeest.
Gods muziek komt over 't water
en jijzelf bent zuiver geest.

Wanneer ik mij nu Crone's beeld te binnen breng, zoals mij dat enkele jaren achtereen op onverwachte momenten lijfelijk is verschenen; wanneer ik mij herinner hoe hij thuis, vaag waaierend met zijn handen, over de haren van zijn kinderen streek of met zijn smalle stem niet meer dan een

[p. 551]

licht geruis verwekte; wanneer ik daarbij zijn proza in beschouwing neem en de kenschetsing lees, zoals Engelman die in bovenstaand vers impliciet van Crone gegeven heeft, dan is - om het calvinistisch uit te drukken - de slotsom onontwijkbaar, dat Crone's geloof is overgegaan in aanschouwing.

Zijn geloof was, dat een plantsoen geen omheining hebben mag; dat schoonheid en goedheid geen privileges zijn van particuliere maatschappelijke of kerkelijke coterieën, maar als een bijzonderheid hun waarde alleen ontlenen aan de verbinding met het algemene.

Crone had in zijn ogen, eigenlijk in zijn hele wezen iets, dat aan een droomstaat denken deed. De mensen zag hij aan, alsof hij zich iets herinneren moest. De trant van zijn spreken en de silhouet van zijn niet omvangrijke gestalte tegen een verkleurende avondhemel wekten gedachten, die aan de dingen der dagelijksheid grauwheid en dreiging ontnamen en die deden geloven, dat tòch nog mensen van goede wil deze wereld bevolken.

Aan zijn graf heb ik gezegd: ‘Kees Crone was een der nog maar schaarse dragers - maar moge God dat beteren! - van het verlangen naar gemeenschap, dat de oorlog ons in 1945 als een zegen had achtergelaten. Hoeveel van dat verlangen is al op de kille wind van allerlei verdeeldheden verwaaid. Kees Crone heeft de vlam van zijn innig verlangen brandende gehouden, tot zijn laatste uur toe’.

De woorden worden hier herhaald, omdat - wat men ook overigens van de voortreffelijkheden van Crone's persoon en werk zeggen moge en dat is heel veel - dáárin zijn werkelijke betekenis gelegen is. Hij heeft beseft [en naar dat besef geleefd en gewerkt], dat het bijzondere slechts een nuancering is van het algemene en dat juist in het àllen omvattende het schepsel gelijkt op zijn Schepper.

‘Uw vermogen is om in een detail een wereld te zien’, aldus Ritter in zijn bovenbedoelde inleiding. Ik wil daar graag ja op zeggen, maar veroorloof mij de wijziging, dat hij in het detail de wereld zag.

Daarom kon hij zo innig over zijn Utrecht schrijven en afdalen tot in de kleinste bijzonderheden: Crone was een

[p. 552]

uitstekend opmerker. Daarom kon zijn proza die lichte toets van blijmoedigheid bezitten: hij behoefde het detail niet te isoleren. Maar daarom ook is er in zijn verhalen een onderstroom van weemoed: men kan in het alle-mensen-verenigende wel gelóven, maar het geloof is nog altijd een bewijs van de zaken, die men niet ziet.

Geen hek meer om 't plantsoen: dat zou de titel moeten zijn van een postume uitgave van Crone's werk. Naar die staat des levens heeft hij verlangd, daarvoor heeft hij gewerkt; die mag hij nu aanschouwen.

Proza van uiterste noblesse heeft hij geschreven: ‘Er dreven bleke blaadjes in de gracht; ze gleden zo rustigjes onder hem door. Hij moest op huis aan, zong het Klaasje’.

Hij moest op huis aan, zong het Klaasje: dat is Kees Crone, die Utrecht verlengd heeft tot in het oneindige.