Maatstaf. Jaargang 2

[p. 352]

Jacoba van Velde
Impasse

Had ik een andere weg kunnen nemen? Ik weet het niet. Misschien stond alles van te voren vast. In ieder geval was ik uitgeput van de lange weg die ik afgelegd had en daarom hadden ze gemakkelijk spel met me. Bij mijn aankomst in deze sombere stad, waar geen zonnestraal doordrong, had ik al een voorgevoel van de angst die ik later zou ondervinden. Maar niet genoeg om me te doen terugkeren. De steegjes waren smerig en smal. Er hing een ranzige vetlucht die aan zweet deed denken, een doordringende stank van urine en een weeë, zoete geur van rottende groenten. Op het vieze water in de goot dreef afval: vuile watten, koppen en ingewanden van vissen. Alles hoopte zich op voor een putje. Het zou wel willen verdwijnen, maar er was teveel! En dan de huizen! Hier en daar waren grote gaten in de muren waaruit een dik geel vocht sijpelde; langzaam kroop het naar beneden om in de goot te komen. Voor de ramen hing wasgoed: slabbetjes, een beetje stijve luiers en onderbroeken waarvan de gulp vlekkerig gebleven was. Ondanks mijn vermoeidheid begon ik hard te lopen om zo gauw mogelijk weg te komen. Maar al die straatjes leken op elkaar. Dat waardoor ik binnengekomen was kon ik niet meer terugvinden. Ik had het gevoel steeds verder te verdwalen in een labyrint.

In een van de straatjes waar ik langs kwam, stond een zwijgende menigte die de hele breedte van de weg in beslag nam. Ze stonden in gebukte houding, hun lichamen bewogen heen en weer, maar ze kwamen niet van hun plaats. Ze stonden in rijen en ik zag hen van opzij. Verbaasd bleef ik naar hen staan kijken. Het waren goed geklede mensen. De heren hadden bolhoeden op. De hoeden van de dames waren gegarneerd met bloemen of met dode vogels. Allen zagen er gezond uit, ze waren zelfs dik. Een man zag me. Onmiddellijk ontstond er een grote opwinding in hun rijen, toch bleef iedereen op zijn plaats staan. Ze bewogen nu niet meer heen en weer

[p. 353]

en wenkten mij met opgewonden gebaren. Ik deed enkele stappen in hun richting. Daarop werden ze kalm, maar ze keken me aan met zo'n intense gretigheid, dat ik bleef staan. Onmiddellijk begonnen ze mij weer te wenken, minder opgewonden, maar dringender. Hoe kwam ik ineens tussen hen in te staan? Ze bewogen hun lichamen weer heen en weer en schonken geen aandacht meer aan me, ze deden alsof ik bij hen hoorde. Ik probeerde door de menigte heen te dringen maar ze stonden zo dicht op elkaar dat ik gedwongen werd dezelfde bewegingen te maken als zij. Voor mij zag ik niets dan ruggen, links van mij een man met een bolhoed.

Neemt U mij niet kwalijk, mijnheer, zei ik hem. Ik ben bij toeval hier terecht gekomen; kunt u mij misschien de weg wijzen om hier vandaan te gaan?

Hij antwoordde niet en bleef steeds maar dezelfde bewegingen maken. Ik boog voorover om hem beter te kunnen aankijken. Zijn gezicht was gezwollen en rood. Het zweet stroomde van zijn voorhoofd, over zijn neus en zijn wangen. Ik wilde mijn vraag herhalen maar toen bemerkte ik dat hij mij zijdelings aankeek en mij een knipoogje gaf. Alsof ik zijn medeplichtige was. Vol tegenzin wendde ik mij van hem af naar de dame die aan mijn rechterkant stond. Ze keek strak voor zich uit. Haar kleine bruine ogen waren zonder enige uitdrukking. Haar wijd open mond liet zwarte tanden zien. Toen ik haar aansprak draaide ze haar hoofd naar mij toe en blies mij haar stinkende adem in het gezicht.

Ik liet niets merken.

Pardon, mijn beste mevrouw, - ja, ik zei mijn beste mevrouw - wilt u mij laten passeren? Ik moet beslist weg, want ik heb iets heel belangrijks te doen. Ze maakte een bijna onmerkbare beweging. Ik keek op en zag dat ze mij nu allemaal aankeken. Maar hun beweging van links naar rechts en van rechts naar links hield niet op. Ze leken plotseling vrolijk, alsof het hun grote moeite kostte niet te proesten van het lachen. In hun rijen was enige wanorde gekomen. Tussen hen door zag ik, tamelijk ver weg weliswaar, een open ruimte met een beetje zon. Ze hadden zich dus toch verplaatst! Misschien wilden ze mij niet antwoorden, maar deden ze toch een poging om mij door te laten? Ik maakte weer dezelfde

[p. 354]

bewegingen als zij, want zo hoopte ik uit deze menigte weg te komen naar de open ruimte. Ik stootte tegen veel mensen aan want mijn bewegingen waren tegengesteld aan die van hen. Maar toen ik even later opkeek, was er weer iets veranderd. Ik zag de huizen voor me, juist als daarnet, alleen met dit verschil dat ik nu op het trottoir aan de overkant stond en er zich niemand meer achter mij bevond Ik draaide mij om en zag dat ik aan de ingang stond van een smal doodlopend steegje, nauwelijks een meter breed. Het was er zeer donker, rechts en links waren hoge muren. Ik trachtte te vermijden in het steegje gedrongen te worden. Onmogelijk, het lukte niet. Met een ruk keerde ik mij om en drukte mijn handen. stijf tegen de beide hoeken van de steeg. Het dringen hield aan. Willen ze mij hier werkelijk in hebben? vroeg ik mij af.

Ik zette mij schrap.

De angst waar ik zoëven al een voorgevoel van had was er nu. Ik begon te schreeuwen en schopte de mensen die het dichtst bij me stonden. O, als ze hun woede maar hadden laten zien; dan had ik me makkelijker kunnen verdedigen. Maar ze hadden opgehouden zich heen en weer te bewegen, en keken mij verbaasd en met verwijtende ogen aan.

Ik schaamde mij. Was dit alles toevallig gebeurd, zonder dat zij het wilden, en bestond mijn wantrouwen wellicht alleen in mijn verbeelding? Waarom zouden ze mij er in willen hebben? Ik stond op het punt hun te vragen het mij niet kwalijk te nemen. Het mij te vergeven, hun te zeggen dat ik moe was.... Maar op hetzelfde ogenblik begonnen ze weer hun zwaaiende beweging te maken. Zij duwden mij nu zo, dat ik gedwongen was los te laten. Nee, er was geen twijfel meer aan. Ze wilden me werkelijk in dat doodlopende steegje hebben. Maar waarom keken ze mij toen ik daarnet schreeuwde, dan zo verbaasd en verwijtend aan? Niets dan bedrog! Ze deden alles met voorbedachten rade. Een grote vermoeidheid overviel me. Ik keerde hun de rug toe en ging de steeg in. Ik keek niet meer om.

Het was een lang en donker straatje, maar aan het eind zag ik een beetje licht. Misschien was daar een uitgang? Ik haastte me en kwam op een pleintje, een door huizen omge-

[p. 355]

ven binnenplaats. Er was geen enkele uitgang. Geen deur, geen raam op de begane grond. Ramen waren er alleen op de bovenverdiepingen. Er waren veel verdiepingen; ik telde er tien. Op de binnenplaats lag afval. Zouden ze hun vuilnis uit het raam gooien?

Ik liep het pleintje over en ging op de grond zitten, met mijn rug tegen de muur. Zo kon ik het steegje in het oog houden, want ik was bang dat ze mij zouden volgen. Ik had maatregelen willen nemen om mij te verdedigen, maar ik was zo moe dat ik insliep. Een dof geluid maakte me wakker. Het was volkomen donker. Het geluid hield niet op. Ik drukte me tegen de muur om me zo klein mogelijk te maken. Wilden zij mij raken? Het geluid hield aan, een vreemd geluid dat ik niet kon thuisbrengen. En toch wist ik wat het was. Het was iets waar ik tevoren al aan gedacht had. Maar wanneer? Opeens wist ik het. Zouden ze hun vuilnis uit het raam gooien? Dat moest het zijn. Ze gooiden hun vuilnis uit het raam. Daar was geen twijfel aan. Overal hoorde ik iets vallen, links, rechts en voor mijn voeten. Gelukkig konden ze me niet zien. Niets had me nog geraakt. Eindelijk hield het geluid op. Ik had de uitgang wel willen zoeken, maar het was te donker. Bovendien wilde ik niet te ver van de plaats gaan waar ik me tenminste een beetje veilig voelde.

Ik moest wachten tot het lichter werd. Al gauw kreeg ik het koud en kon ik niet meer slapen. Maar toen ik zo een tijdje gezeten had voelde ik een blijdschap in mij opkomen. Mijn gedachten waren vaag en luchtig. Ik had dat al eerder meegemaakt. Maar wanneer? Het was op een ochtend. Ik was alleen op het strand. Het was nog te vroeg voor de anderen. De zee was kalm. Ik hoorde de kleine golfjes op de rotsen breken. De zon gaf nog niet veel warmte. Een zachte wind streelde mijn gezicht en ik voelde een onverklaarbare blijdschap in mij opkomen. Net als nu.

Ik wachtte ongeduldig, maar ik was bijna vrolijk. Het werd langzaam lichter. In het halfdonker stond ik op om de uitgang te zoeken. Met uitgestrekte armen liep ik tastend het pleintje over. Ik stootte tegen iets aan dat met een geweldige klap op de grond viel. Mijn hart stond stil. Hadden ze me gehoord? Ik wachtte. Niets. Ik ging verder. Waarom kon ik

[p. 356]

toch het straatje niet vinden? Had ik de goede richting genomen? Ik dacht na. Ja, zo was het. Gisterenavond was ik het pleintje overgestoken en daar gaan zitten waar de huizen een hoek vormen. Vandaar zag ik de uitgang, of, zoals men wil, de ingang rechts. Waarom kon ik die niet meer vinden? Ik vermoedde wel wat er gebeurd was, maar ik wilde er nog niet aan geloven. Nee, zei ik tegen mezelf, dat is niet mogelijk. Waarom zouden ze dat gedaan hebben? Maar in het groeiende daglicht zag ik dat het wel degelijk zo was.

Ze hadden mij de uitgang versperd met hun vuilnis, met een hoop vuilnis die groter was dan ik en ondoordringbaar. Ah! Nu begreep ik waarom ze hun vuilnis niet op mij gegooid hadden. Dit hadden ze in de zin. Ik voelde niet de minste woede, enkel een droefheid die te groot was voor mij.

Ik ging weer naar mijn oude plaats. Het was nu licht genoeg om te kunnen zien. Ik zag niemand achter de ramen. Waren ze mij misschien stiekem aan het bespieden? Ik voelde me eenzaam. Een eenzaamheid die ik niet gezocht had. Ik wou dat er nu een van die gedachten in me opkwam zoals ik die van vroeger kende. Om mijzelf te bewijzen dat ik niet zo'n niemendal was als het nu wel leek. Maar ik was er niet toe in staat. Ik bleef zitten en wachtte af. Toen het weer nacht geworden was, hoorde ik opnieuw de ramen opengaan en begonnen ze weer vuilnis naar beneden te gooien. Ik wist dat dit komen zou, ik verwachtte niet anders. Niets had me nog geraakt, maar dat was slechts een kwestie van tijd.

De volgende dag lag de binnenplaats vol.

De dag daarop reikte de vuilnis tot aan mijn knieën.

De derde dag werd ik geraakt. Een viskop. Midden in mijn gezicht.

Ik moest iets doen. Van conservenblikjes bouwde ik een barricade van de ene muur naar de andere in de hoek die gevormd werd door twee huizen. Zij besloeg een halve cirkel. Ik had wel een dak willen hebben, maar daarvoor vond ik geen bruikbaar materiaal. Toch voelde ik me nu een beetje beschermd. Diezelfde avond echter gooiden ze alles omver en ik had zelfs mijn hoek niet meer. Ik was gedwongen op de afval te klimmen om er niet door bedolven te worden. Gelukkig hadden ze een oude matras naar buiten gegooid. Ze-

[p. 357]

ker, hij zat vol gaten waar de kapok uitstak, maar hij was goed genoeg om mij te beschermen als zij 's avonds hun vuilnis naar buiten gooiden. Overdag werkte ik aan éen stuk door om alles netjes te schikken, want die mensen gooiden alles door elkaar, zonder de minste orde.

Toch was ik in deze tijd niet helemaal ongelukkig. Ik voelde me lichtelijk ongerust. Maar voor ik het werkelijk werd, overviel me plotseling een verschrikkelijke woede, vanwege de absurditeit van mijn situatie. Ik zocht een grote hoeveelheid conservenblikjes op en daarmee gooide ik hun ramen in. Links, rechts, overal. Aan alle kanten hoorde ik de ruiten breken. Ik was razend. Ik keek op om nog meer blikjes te zoeken, want mijn voorraad was niet voldoende. Ik zag dat alle ramen open waren en dat iedereen naar me stond te kijken. Zwijgend, en met een intense nieuwsgierigheid. Voor een van de vensters op de eerste verdieping stond de mijnheer met de bolhoed, aan wie ik gevraagd had mij te helpen. Hij richtte het woord tot mij. Allen keken naar hem. De mensen van de hogere verdiepingen hingen zover uit het raam om hem te kunnen zien, dat ik bang was dat ze er uit zouden vallen.

- Zoudt u ons de reden kunnen zeggen waarom u onze ruiten ingegooid heeft? vroeg hij.

Vol woede keek ik hem aan. Wat, zei ik, de reden? Maar er zijn vele redenen. Jullie hebben me geroepen, jullie hebben me hier ingeduwd, en jullie zijn het ook die het straatje met vuilnis hebben dichtgesmeten. Jullie zijn niets anders dan een stel schurken.

Er kwam een pijnlijke trek op zijn gezicht.

- Ik moet u verzoeken beleefd te blijven, zei hij. Wij blijven ook beleefd, zoals u ziet. U zei dus dat wij u in deze - hij aarzelde alsof hij naar het juiste woord zocht - situatie gebracht hebben. Bent u er zeker van dat het niet uw eigen schuld is? Want welke reden zouden wij kunnen hebben om dat te doen?

- Uw beweegredenen ken ik niet, maar ik weet dat u het expres gedaan heeft. Dat was nauwelijks een argument, ik weet het. Maar ik voelde me zo machteloos. Ik wist, dat ze allen tegen me waren. Dat ieder woord dat ik hun zei nut-

[p. 358]

teloos was, want ze waren van tevoren vastbesloten mij ongelijk te geven.

- U ziet het dus, zei hij, - u kunt geen enkel bewijs leveren. En voor iets wat u niet bewijzen kunt, voor iets wat alleen in uw verbeelding bestaat, gaat u de ruiten ingooien van mensen die geen andere wens hebben dan in vrede te leven?

Wat een leugens! Zij wisten het beter dan ik. Zij speelden een spel en ik zag het waarom er niet van in.

Ik werd bevangen door een grote matheid. Lieten ze mij maar met rust!

Schaamt u zich niet? voegde hij er nog aan toe.

Ik hoorde een vrouwenstem schreeuwen: - Hij spreekt goed, hè?

Ik draaide me om om te zien wie er geschreeuwd had. Dat was niet gemakkelijk want mijn benen waren diep in de vuilnis gezakt. Toen ik probeerde er uit te komen verloor ik mijn evenwicht en ik viel. Het kostte mij grote moeite weer op te staan. Ik geneerde me voor al die mensen die mij met koude blikken stonden te bekijken. Tenslotte besloot ik maar te blijven zitten. Ik hoorde schaterlachen. Ik zag een vrouw en twee jongetjes die met hun ellebogen op het ijzeren hekje voor hun raam leunden, zoals trouwens iedereen; om gemakkelijker te zitten hadden de jongens kussens onder hun knieën gelegd. Zij waren het die zaten te lachen. Ze hielden op toen ik naar hen keek: er kwam iets zorgelijks in hun gezicht, wat hen plotseling oud maakte. Zij bogen zich uit het raam, keken links en rechts, alsof ze onderzochten wie er gelachen had. De vrouw bemoeide zich niet met hen, maar keek naar de man. Hem was ik helemaal vergeten. Ik draaide me weer om.

- Schaamt u zich niet? herhaalde hij.

Mijn hersens werkten koortsachtig. Er was zoveel te zeggen. Maar in mijn ijver het juiste antwoord te vinden joegen er zoveel gedachten door mijn hoofd dat er slechts flarden overbleven.

Ze bleven geduldig wachten.

Maar teveel ideeën bleven in me opkomen.

Na enige tijd zei de man: - Nu u ons blijkbaar niets meer

[p. 359]

te zeggen heeft, vindt u het zeker wel goed dat wij ons terugtrekken om ons aan onze zaken te wijden.

Toen sloten ze hun vensters.

De dagen gingen voorbij. Iedere avond gooiden ze hun vuilnis uit het raam. Ik raakte aan dit leven gewend.

Maar op een morgen zag ik in het kozijn van een venster op de eerste verdieping een bloempot met een vuurrode geranium staan. Ik voelde zo'n grote vreugde dat ik bang was. Want ik vreesde alles wat de situatie, waaraan ik gewend begon te raken, zou kunnen veranderen.

Maar op de duur maakte zich een idee van me meester: als ze voortgingen hun vuilnis uit het raam te gooien zou ik op een dag bij die rode geranium zijn. Nu wachtte ik ongeduldig op het vallen van de avond en dacht: als ze hun spel maar niet staken.

Om de gang van zaken te bespoedigen hoopte ik zoveel mogelijk vuilnis onder het venster op. Soms viel de hoop uit elkaar als ik er opklom en dan moest ik weer van voren af aan beginnen. Maar ik liet me niet ontmoedigen, want nu had ik een doel.

Natuurlijk waren er dagen dat ik het moe was. Dan zag ik dat dit alles geen zin had en vroeg ik me af: En als je daarboven bent, wat dan? Maar iedere keer slaagde ik er in mijn twijfel te overwinnen. Ik wilde aan niets anders denken dan aan de rode geranium. Want het voornaamste is een doel te hebben. Dat is het voornaamste.