Maatstaf. Jaargang 2

[p. 295]

J.W.F. Werumeus Buning
Toelichting bij een toelichting

Het merkwaardige van den hierna volgenden tekst is dat ik er mij geen woord van wist te herinneren toen het handschrift werd gevonden in den letterkundigen briefschat van A. Roland Holst. Het is overigens van weinig belang, behalve dat ik in 1932 blijkbaar alreeds in strijd was tegen de overliteraire poëzie, wat ik eveneens vergeten was. Veel geholpen heeft het namelijk niet.

Er staat onder: Finisterre, 27 Juni, 1932. Dus het moet geschreven zijn op een zekeren dag nadat ik het manuscript van Mária, Lécina zorgvuldig in twee gestolen oranje en roode gordijnkoordjes had gerold; het moet geschreven zijn op het groene tafelkleed in den salon van de ‘Amazone’, een sierlijk schip, dat in den oorlog gebleven is. Ik herinner mij nu ook dat het dien dag mooi weer was, na mist voor Vigo, en dat mijn eenige zorg was de veel te vele coupletten tot honderd terug te brengen - maar, dacht ik lui en wijs, dat kon later wel in Holland. Zulk mooi weer was het dien dag....

De pen heeft echter dien dag blijkbaar niet op eens willen stilstaan; en daarbij komt dat ik, naar mij nu te binnen schiet, het plan had om Mária Lécina onder pseudoniem te publiceeren. Waarom weet ik niet meer, waarschijnlijk om een knuppel in het kippenhok te gooien, om iets geks te doen, om herrie te maken. Na eenige maanden varen is men daartoe wel eens genegen.

Meer weet ik er niet van. Het geschrift kwam waarschijnlijk bij Roland Holst terecht om de afwijkingen in de prosodie te verdedigen met de theorie van den kameel, den ezel en den gang van een goed schip; het was gelukkig een theorie après la lettre, en ik geloof toch dat ze nog wel verdedigbaar is.

Het is en blijft onderwijl maar griezelig dat men totaal vergeten kan wat men indertijd met overtuiging geschreven heeft.

[p. 296]

De verklaring hiervan ligt in dit geval in het feit dat Mária Lécina eigenlijk een lange liefdes-brief was. En als men oude liefdesbrieven terug vindt, begrijpt men het soms ook niet meer; zij kunnen, vreemd genoeg, volkomen onpersoonlijk worden. Ik ben eens hartstochtelijk verliefd geweest op Mária Lécina: ik bedoel, op het gedicht, en niet op het toevallige mooie meisje; dat is wreed, maar waar. Dichters zijn rare menschen, zij vergeten snel, en zeer zeker een onbelangrijke toelichting.

De toelichting

Ik wensch een toelichting te geven op het lied Mária Lécina, dat hier volgt. Het is in dezen vorm ontdaan van vele coupletten, die vrienden missen zullen, doch die niemand als van zijn hand wil herkennen, omdat niemand ze naar den aard van het lied acht.

Mária Lécina vraagde een eerbaar lied. Helaas, schepen en zeemansliederen groeien mettertijd zoodanig aan, dat zij minderwaardig gaan loopen. Al heb ik hooren zeggen dat een schip altijd te veel en een zeemanslied altijd te weinig baard heeft.

Mocht deze of geene baardelooze droogstoppel aan de thans vastgestelde inhoud aanstoot nemen, zoo merk ik op dat niets in het lied van Mária Lécina de eerlijke menschelijke natuur bekladt, dan wel verkeerd voorstelt, gelijk vele heden ten dage vermaarde letterkundige werken wel zeker, maar op slinksche wijze doen. Ik wijs er ten overvloede op dat het nergens de menschelijke betrekkingen van een man tot een vrouw bezwaddert en dat hen die dit niet erkennen Zullen het verschil ontgaat tusschen een vurige en een geile natuur.

Wat nu het lied betreft, men onderscheidde in vroeger tijd in dergelijke liederen hoofd- en bij-verzen, bedoelende coupletten. Men zong allereerst de eerste soort achter elkaar af tot een passend geheel en naar ieders smaak, om dan van voren aan te beginnen en na elk vers zooveel bijverzen toe te voegen als tijd en gelegenheid en de goede luim van het

[p. 297]

oogenblik meebrachten. Men moet daarbij wel bedenken dat er vroeger, vooral ten tijde der zeilvaart, die de eigenlijke natuurlijke zeevaart is, meer tijd was voor diergelijke verpozingen dan nu; dat de zeeman soms wekenlang geen vrouw en jaren lang zijn vrouw niet zag en troost zocht in andere melodie, zoowel stichtelijk als onstichtelijk.

De verzen van een lied werden zoodoende in den loop der jaren zoo talrijk, dat de eerste dichter ze zelve bij lange na niet meer kende. Het was hem een eer dat een ieder zijn lied uitbreidde en inkortte waar het hem lustte, al erkende hij later nooit de al te straffe coupletten als van zijn hand. Er zijn coupletten die men alleen ter zee en niet aan wal zingt, gelijk ieder zeevarend man begrijpt, en goed acht.

Er dient gezegd te worden dat de Spaansche klemtoon in dit werk nogal eens wisselend en somtijds onjuist valt. De maat van het vers gaat voor. Hiermede neemt de zeeman het nu eenmaal niet nauw, en men heeft hem altijd ook zoo begrepen.

Wat nu de zangwijs aangaat, ik heb tot op heden geen muzikant kunnen vinden die ze mij op wist te schrijven, zóo dat het mij voldoen kon. Men treft de ware trillers niet, waarmede het lied al zingend versierd wordt, noch de afwisseling van droefgeestigheid, luim en gevoel die de zeeman en zijn lied kenmerken en die oorzaak zijn dat de toon soms langgerekt wordt aangehouden en in een ander vers kort of speelsch gezongen, al naar venant. Men moet een noot weten te verdeelen en van een voorslagje weten te voorzien, als men waarlijk zingen wil. Tot beter begrip van deze zangwijze beluistere men den zeeman. Nederlandsche muziekliefhebbers moge worden verwezen naar de droefgeestige Portugeesche fado-liederen, waaraan het refrein ‘Porqué? Mária?’ (‘Waarom? Mária?’) ontleend is, en waarvan vele goede gramofoonplaten verkrijgbaar zijn.

Het lied van Mária Lécina is wellicht niet fijn genoeg van garen om zekere Nederlandsche liefhebbers te behagen. Echter valt veel in hùnnen smaak wat een ander laf en harteloos op de tong proeft, zoodat dit gelijk uitkomt.

[p. 298]

Ik weet ook zeer wel, dat de dichtkundige regelen wat voeten betreft hier vaak verbroken zullen schijnen. Maar dit is een lied op een vrije adem en niet op de hooge hakken van een steedsche zang-godin.

Het heeft mij steeds vele en langdradige mondtwisten gekost met de liefhebbers der letteren, waartoe ik mij voel aangetrokken, wanneer ik volhield dat de maten der dichtkunst hun gang ontkenen aan het natuurlijk gezang, en het gezang aan de beweging der natuur; zoodat ik voor mij, om de Arabische dichtkunst te verstaan, een kameel heb leeren berijden en de Spaansche poëzie beter heb leeren doorgronden op een stugge berg-ezel en een trotsch Spaansch paard.

Ik laat daar welk rijdier de Nederlandsche poëzie beter in het oor doet vallen, maar oordeelende over wat ik versta, ben ik geheel zeker dat het lied van Mária Lécina het best begrepen zal worden door hem die het gezongen heeft op de lange deining der groene Atlantische en op een licht slingerend en stampend schip, daar het op deze maten en wetten geschreven werd.

Wat overigens deze strijdvraag van dichtmaat en versvoeten betreft, wil het mij lijken dat de voeten aan een vers moeten groeien, en niet een vers aan de voeten, gelijk men dat maar al te vaak bij vele kunstige en kortademige misgedrochten ziet. De dichtkunst is bezielde adem, zij gaat van de mond door het oor tot het hart, en zoo alleen is zij te verstaan van mensch tot mensch. Zij was in den aanvang de kunst van het gesproken en gezongen woord; het schijnt mij dat velen dit vergeten zijn.

Een steeds kunstiger schrijfwijze heeft het geschreven vers in de wereld gebracht, dat alleen gelezen wil worden met het oog, en waarbij de lezer den mond gesloten houdt. Zulk een vers gaat veelal door het oog tot de hersens en vindt het hart niet. Zijn woorden hebben meer van streng berekende cijferkunst dan van dichtkunst.

Het vers wordt opgeschreven om het niet te vergeten en om het mede te delen; het worde niet opgeschreven met gesloten mond en om het oog te vleien. Want het vers dat niet op een adem gaat, dat niet in den mond ligt, dat niet te spre-

[p. 299]

ken is, zal vergaan, zoo zeker als de menschelijke bezieling de adem sneller en langzamer doet gaan en het wit papier niet is dan de spiegel die een eeuwige seconde van dien adem beslaat.

En daarom meen ik ook dat een lied als dit maar moet bloeien of sterven, al naar het komen zal. Ik hoop dat het moge bestaan als een overblijvende plant. Het zal zich zelf wel redden van jaarwisseling tot jaarwisseling, zoo men Mária Lécina des winters en als het hart koud is, evenals een rozenstruik maar warm toedekt.

Voor kaap Finisterre, 27 Juni 1932