Maatstaf. Jaargang 1

[p. 598]

A. H. Nijhoff
Venus in ballingschap
[vervolg]

II

Zo vond dus in alle eer en deugd de doop plaats, gevolgd door een doopmaal ten huize van de dokter. Tijdens de plechtigheid in de kerk deed zich geen ander incident voor dan dat het doopwater een weliswaar ijle maar (vooral voor de dominee) duidelijk waarneembare rozengeur verspreidde die heel de verdere dag welriekend rond de handen van de dominee bleef waren. Het eerste wat de dominee in de geest kwam toen hij de rozengeur aan zijn handen waarnam, was een uitspraak ontleend aan een Chinese wijsgeer die hij eens ergens had gelezen en in zijn geheugen had bewaard: ‘iets van de geur van de bloem blijft achter in de hand die de bloem heeft aangeboden’. Met een zeer geringe wijziging viel hiervan te maken: ‘iets van de heiligheid van de doop blijft achter in de hand die de doop heeft toegediend’. Daarna voegden als vanzelf de woorden geur en heiligheid zich samen tot ‘de geur der heiligheid’ en gedurende enkele ogenblikken bezag hij zijn geurende handen met de eerbiedige ootmoed die de ziel bevangt bij het aanschouwen van een wonder. Zeer ongewenst echter, hoorde hij zich een vraag stellen: ‘Is “de geur der heiligheid” een uitdrukking die geoorloofd is in het vocabulaire van een predikant? Ressorteert “de geur der heiligheid” niet onder bijgeloof?’ En plotseling onredelijk geërgerd beijverde hij zich een rationele verklaring te vinden voor de koppige rozengeur. ‘Ik zal mijn handen met geparfumeerde zeep hebben gewassen. Dat is ongetwijfeld de oorzaak.’ Maar het gelukte hem niet zich te overtuigen want noch zijn vrouw, noch de koster had hem ooit de luxe van geparfumeerde zeep gegund. ‘De een of andere spotter heeft waarschijnlijk de slechte smaak gehad rozenolie in het doopvont te gieten. Het zou me niets verbazen als de dokter die spotgeest was geweest.’ Maar bij nadere overweging moest hij toegeven dat de dokter, hoe plaagzuchtig en onverantwoordelijk hij zich soms ook gedroeg, een te impulsieve natuur was om een grap uit te ha-

[p. 599]

len die voorbereiding behoefde. Bovendien: welke man zou aan rozenolie denken? Het was ongetwijfeld een vrouw geweest. Een onverlaat van het vrouwelijk geslacht. En er was in heel zijn gemeente maar één zulk een onverlaat die voor verdenking in aanmerking kwam: het meisje met de jongenskop. Had ze al niet eerder een dergelijke grap uitgehaald? Had ze niet, enkele Zondagen geleden, tijdens de kerkdienst de rokken van een paar vrouwen aan elkaar genaaid zodat er luid gegil en consternatie was geweest bij het opstaan voor het gezamenlijk gebed? De dominee twijfelde er niet meer aan. Het was die rekel geweest met haar jongenskop en haar brutale mond; die kwaje meid in haar branie-achtige jongensbroek die alle vrouwelijke schaamte met voeten trad.... De handen van de dominee popelden van verlangen om haar de aframmeling te geven die ze verdiende.... Ze popelden des te meer daar hij van te voren wist dat ze ongestraft zou uitgaan. Want haar een aframmeling geven kwam niet met zijn waardigheid overeen en haar de les lezen.... daar zag hij, op grond van vroegere ervaringen, liever van af.... De rozengeur liet zich echter de gehele dag niet verdrijven, hoevele malen hij ook zijn handen wies. En naarmate de uren voortschreden werd die geur hem weerzinwekkender als had de geur der heiligheid, die oorspronkelijk zijn neus en ziel had verkwikt, zich ongemerkt veranderd in de slechte reuk zijner onmacht.

Ook tijdens het doopmaal ten huize van de dokter deed zich geen incident voor. Wel dreigde zich een incident voor te doen maar dank zij het waakzaam ingrijpen van de doktersvrouw, werd het schandaal in de kiem gesmoord. Dat de dokter niet bepaald nuchter was toen hij zijn petekind de arm bood om haar aan tafel te geleiden, was geen der genodigden ontgaan. Toen hij dan ook even later zijn glas ophief en enigszins wankel van zijn stoel opstond om een toast uit te brengen, viel er een ademloze stilte. Elk spitste de oren en rekte de hals om zich niets te laten ontgaan van hetgeen er komen ging. Alleen de dopeling zelf (ondanks het zedige en smakeloze japonnetje haar door de liefdadige dames ter ere van de doop aangeboden, zózeer een ontluikende roos gelijk dat de dominee zich afvroeg of zij het niet

[p. 600]

was die de rozengeur verspreidde) richtte de stralende liefkozing van haar goudgrijze blik onbevangen op het gelaat van de dokter. Aanvankelijk leek het alsof de dokter niet in staat zou zijn een woord uit te brengen. Zijn troebele ogen werden vochtig. Een aantal wonderlijke grimassen wisselden elkaar af op zijn gezicht. De wijn in de opgeheven hand sidderde gevaarlijk. Het gelukte hem echter zijn mondspieren te bedwingen. In de ademloze stilte barstte plotseling zijn stem los als een bazuin:

Ave, Bella, gratia plena
Bellissima tu in mulieribus
Bello fructus....

‘Ferdinand....’ schalde de stem van de doktersvrouw. De dominee kuchte.

‘Ferdinand, het glas van de dominee is leeg. Je verwaarloost je plicht als gastheer.’ ‘Ja, lieve’, antwoordde de dokter.

Zo werd dus het schandaal in de kiem gesmoord dank zij het tactvol ingrijpen van de doktersvrouw. Wel bogen de gerekte halzen zich in verwarde haast over hun borden om zich een houding te geven, maar men kon nog weken lang daarna de doktersvrouw horen loven zodat deze de dokter bij slot van rekening erkentelijk was voor zijn blunder en, geheel tegen des dokters verwachting in, geen woord meer met hem over het voorval repte.

Terwijl aldus de wijzen en bedaagden wikten, beschikten de dwaze maagden. De rekel met de jongenskop (die inderdaad de rozenolie in het doopvont had gegoten) had zich na de doopplechtigheid in gezelschap van de Tweeling geheimzinnig naar de hut gehaast.

Als het doek weer opgaat (want het drama van droom en doem speelt zich af achter een vreemdsoortig beschilderd gordijn waarvan onzichtbare toneelknechten naar willekeur nu en dan een tip oplichten die zij naar willekeur weer laten vallen zodat werkelijkheid en legende afwisselend elkaar opvolgen en aanvullen) is het toneel de hut. In de deuropening op de achtergrond, zijn de drie meisjes zichtbaar. De hut is donker. Alleen door de open deur valt een baan van licht over de aarden vloer.

[p. 601]

het meisje:

Van nu af aan is dit onze plaats van samenkomst. We zullen hier voortaan iedere middag bijeenkomen om te beraadslagen wat ons te doen staat. Nu ze haar hebben gedoopt, moeten we dubbel op onze hoede zijn.

de tweeling:

Waarvoor moeten we op onze hoede zijn?

het meisje - in orakeltaal-:

Als ze je eenmaal hebben gedoopt, hebben ze je te pakken.

de tweeling:

Wij zijn ook gedoopt en jij ook.

het meisje:

Daarom spreek ik uit ondervinding. Als ik niet gedoopt was, zou niemand er iets van kunnen zeggen dat ik in een broek rondloop. Ik wou dat ik had kunnen verhinderen dat ze Bella hadden gedoopt.

de tweeling:

Nu heeft ze een naam. Een mooie naam. Een naam die even mooi is als ze zelf. En de kerk rook naar rozen toen dominee het water over haar hoofd sprenkelde.

het meisje:

Allicht dat de kerk naar rozen rook.

de tweeling:

Waarom allicht? De kerk ruikt nooit naar rozen wanneer iemand wordt gedoopt.

het meisje:

Bella is niet iedereen. Het was te verwachten dat de kerk naar rozen zou ruiken. Toen we haar vonden, rook het ook naar rozen.

de tweeling:

Niet waar. Het rook naar kamperfoelie.

het meisje:

In ieder geval rook het naar bloemen. Overal waar ze is, geurt het.

de tweeling:

Iedereen in de kerk heeft het geroken.

het meisje:

Dan weten ze eens en voor al dat Bella niet iedereen is. Ik hoop dat boer van der Leeuw het ook heeft geroken. En dat hij er niet tegen kan. En dat ze zo naar rozengeur zal ruiken dat hij het niet met haar kan uithouden in huis en haar weg zal sturen. En anders zullen wij wel maken dat ze daar weg komt.

de tweeling:

Hoe zouden we dat kunnen doen?

het meisje:

Dat weet ik niet maar zodra het nodig zal zijn, zal ik het wel weten. Het is zaak te letten op wat er gebeurt en in te grijpen als het nodig is. Dit is ons hoofdkwartier. En niemand mag hier iets van weten want niemand is te vertrouwen.

[p. 602]

Al sprekende heeft ze in de schemerdonkere hut het stuk plank losgepeuterd dat bij wijze van luik enigszins onhandig voor het raamgat bevestigd is. Een lichtbundel valt naar binnen over de hoofden van de drie meisjes die een groene zodenbank belicht tegen de zijwand en een boomstronk met een plank erop die, met bloemenslingers en vreemdsoortige voorwerpen opgetuigd, als een altaartje terzijde van de zodenbank staat. Het meisje werpt een kritische blik in het rond. De Tweeling haast zich te zeggen:

We hebben de hut goed schoongemaakt. Alle spinnewebben zijn weg.

het meisje - goedkeurend -:

Het ziet er netjes uit. Ik ben hier vanmorgen vroeg al geweest om het cadeautje van Marinus hier te brengen. Dat had ik hem beloofd. Daar ligt het.

de tweeling:

Weet Marinus dan van de hut?

het meisje:

Marinus is te vertrouwen. En we kunnen hem nodig hebben.

de tweeling:

Waarvoor?

het meisje:

Om Bella te beschermen.

de tweeling:

Maar hij is verloofd.

het meisje:

Daarmee hebben wij niets te maken. Hij heeft haar in het ziekenhuis iedere dag opgezocht en tweemaal in de week zocht hij haar op in het weeshuis. Iedereen heeft even erg het land aan Marinus als aan ons. Hij is de enige die te vertrouwen is.

de tweeling:

De dokter is ook te vertrouwen.

het meisje:

De dokter is bang voor zijn vrouw. Op de dokter kunnen we niet rekenen. We kunnen alleen rekenen op onszelf en op Marinus.

de tweeling:

Maar Marinus is verloofd.

het meisje:

Wat doet dat er toe? Hij hoort bij Bella en bij ons.

de tweeling:

Hij was niet eens in de kerk.

het meisje:

Omdat hij geen vrij had maar hij heeft een cadeau gebracht. Het is een gelukscadeau. Het is een kistje van schelpen. Van binnen is het van blauw satijn en in het deksel is een spiegeltje. Het kan afgesloten worden.

[p. 603]

de tweeling:

Hoe weet je dat? Heb je het pakje opengemaakt?

het meisje:

Natuurlijk heb ik het opengemaakt. Als het een bijbel was geweest of een psalmboek, had ik het niet in de hut gelegd.

de tweeling:

Dan mogen wij het ook wel zien.

het meisje:

Niemand mag het zien voordat Bella het zelf gezien heeft. Het hoort bij de hut. Onze cadeau's en het cadeau van Marinus moeten in de hut blijven.

de tweeling:

Onze bloemenslingers beginnen al te verleppen.

het meisje:

Bloemen verleppen, daar is niets aan te doen. Ik geef iets dat niet verleppen kan. Ik geef een steen.

de tweeling:

Een steen?

het meisje:

Ik heb hem op het strand gevonden.

de tweeling:

Een gewone steen van het strand?

het meisje:

Het is geen gewone steen. Kijk maar, als je hem tegen het licht houdt, is hij doorzichtig.

De Tweeling houdt de steen tegen het licht en laat uitroepen van bewondering horen.

het meisje - zonder trots-:

Het is een gelukssteen. Ze moet hem altijd bij zich dragen. Als ze hem bij zich draagt, kan niemand haar iets laten doen dat ze niet doen wil. Ze mag hem ook in het schelpenkistje leggen. Als ze het sleuteltje van het kistje om haar hals hangt op haar blote huid, is de uitwerking hetzelfde.

de tweeling:

Onze bloemen zijn geluksbloemen.

het meisje:

Bloemen verwelken. Stenen en schelpen verwelken niet.

de tweeling:

Wij kunnen ook een gelukssteen voor haar zoeken.

het meisje:

Die vind je niet zo maar. Die vind je alleen bij toeval. Alleen de eerste steen die iemand je geeft, is een gelukssteen. Ik heb haar de eerste steen gegeven en Marinus heeft haar de eerste schelp gegeven. Ik heb zelf ook een geluksschelp. Als ik die niet had gehad.... (Ze steekt haar neus in de wind en snuift geringschattend.) Als ik die niet had gehad, had ik nooit mijn jurken aan flarden durven scheuren.

[p. 604]

de tweeling:

Maar tegen de straf heeft de schelp je niet kunnen beschermen. Je werd iedere vrije middag opgesloten en op je verjaardag heb je niets gekregen.

het meisje:

Maar ze hebben me niet kunnen verhinderen in deze broek rond te lopen.

de tweeling:

Je bent erom weggestuurd van de catechisatie.

het meisje:

Dat was juist wat ik wou. Nu laten ze me met rust. Van straf kun je niet afkomen, dat spreekt vanzelf, maar een geluksschelp maakt dat de straf je niets doet. Als ik de schelp tegen mijn oor houd, hoor ik de zee. Dan kan geen enkele straf me meer raken.

de tweeling:

Als je een steen tegen je oor houdt, hoor je niets.

het meisje:

Een steen houd je niet tegen je oor. Die houd je voor je ogen, dan zie je kleuren. Het licht en de zee horen bij elkaar. Een gelukssteen heeft evenveel kracht als een geluksschelp. (De Tweeling ziet spijtig van de steen naar de reeds slaphangende bloemen.)

de tweeling:

Wij hebben alleen bloemen voor Bella. En bloemen verwelken.

het meisje:

Bloemen verwelken maar ze beschermen wel. Als je iemand met bloemen wilt beschermen, moet je iedere dag verse bloemen geven.

de tweeling:

Hoe kunnen we dat? Als ze bij boer van der Leeuw is, zien we haar misschien nooit meer. Hij wil niet dat we op zijn erf komen en hij heeft de honden.

het meisje:

De bloemen horen in de hut. Het schelpenkistje met de sreen erin blijft ook in de hut. Iedere dag moeten hier verse bloemen worden gebracht. Ik heb ook nog een rode kaars meegebracht. Die kunnen we aansteken als het donker wordt. De hut is voortaan onze plaats van samenkomst. Alles wat met Bella te maken heeft, blijft hier. We hebben nu een hangslot, we kunnen de deur sluiten. De sleutel bewaar ik.

de tweeling:

Zien we Bella dan nooit meer?

het meisje:

We zien Bella iedere dag. Als ze niet hier kan komen, gaan wij naar haar toe. Ik ben niet bang voor de honden. En voor boer van der Leeuw ben ik ook

[p. 605]

niet bang. Als hij het waagt ons kwaad te doen, ga ik naar de politie.

de tweeling:

Als iemand het te weten komt van de hut, jagen ze ons er misschien uit.

het meisje:

Niemand durft hier te komen. Iedereen is bang voor de stier. Als de stier er niet was, zouden we hier niet veilig zijn maar de stier is op onze hand.

de tweeling:

Hoe weet je dat? Misschien bestaat de stier niet eens. Niemand heeft hem ooit gezien.

het meisje:

Ik wel. Gezien heb ik hem niet maar ik heb hem gehoord. Op een keer dat ik alleen in het bos was, kort nadat we Bella hadden gevonden. Ik hoorde eerst de takken kraken alsof iets heel groots zich door het struikgewas wrong. Ik hoorde duidelijk zijn hoeven. Een heel zwaar schuifelend geluid over de dode blaren. En toen hoorde ik hem snuiven....

de tweeling:

Wat deed je? Rende je er niet vandoor?

het meisje:

Het was verschrikkelijk. Veel erger dan iemand zich kan indenken. Mijn hart stond stil en weglopen kon ik niet want mijn benen trilden zó dat ik geen stap kon doen. Hij liep om me heen en besnuffelde me. Maar niet zoals een hond je besnuffelt. De adem die uit zijn neusgaten spoot was iets verschrikkelijks, alsof twee onzichtbare locomotieven op me afstormden. Dikke witte wolken klamme stoom sloegen tegen me aan. Ik zag niets meer. Ik dacht dat mijn laatste uur was geslagen.... Toen herinnerde ik me de schelp. Ik hield die gauw tegen mijn oor en ineens overstemde het geruis van de zee alle andere geluiden. Het was plotseling alsof de stier zijn adem inhield. Ik stond nog wel in een wolk van stoom maar ik hoorde hem niet meer briesen. Toen begon hij op zijn tenen om me heen te lopen. Hij besnuffelde me van alle kanten maar ik was niet bang meer. Ik stak mijn hand naar hem uit en voelde iets nats en warms dat langs mijn vingers schraapte. Hij likte mijn hand.... (Het meisje steekt haar neus weer in de wind en laat er nonchalant op volgen:) Voor de stier ben ik niet bang meer. Die is op onze hand. Maar alles wat ik jullie vandaag heb

[p. 606]

verteld, is geheim. Als iemand hier iets van te weten komt, krijgen wij de stier tegen ons en dan zijn wij en Bella verloren.

de tweeling - ijverig -:

We zullen het aan niemand vertellen.

het meisje:

Ik heb gezworen dat ik liever zal sterven dan het geheim loslaten. Zweer dat je liever zult sterven dan het geheim verklappen. Zweer bij de stier.

de tweeling - plechtig -:

Wij zweren bij de stier dat we liever sterven dan het geheim verklappen.

het meisje:

Nu kan ons niets meer gebeuren. En we weten wat ons te doen staat. We zijn Bella's lijfwacht. Wij moeten er voor zorgen altijd in haar buurt te zijn om haar te beschermen. En we moeten de hut bewaken en in gereedheid houden.

de tweeling:

Wat heeft Bella aan de hut als ze bij boer van der Leeuw woont?

het meisje:

Als zij ooit in gevaar mocht zijn, kan zij hierheen vluchten. In de hut is ze veilig. De hut moet altijd klaar staan om haar te ontvangen. Ik heb nog een hoefijzer. Dat zal ik voor alle zekerheid boven de deur hangen. En ik zal ook mijn gereedschapskist meebrengen want hier en daar moet er nog een plank komen. En er kan ook nog wel een houten bankje bij.

de tweeling:

Wíj hebben niets om mee te brengen. Wij hebben niets dat ergens toe dient. Maar we kunnen onze spaarpot kapotslaan en iets kopen.

het meisje:

Wat je in een winkel kunt kopen, heeft voor Bella geen nut. Wat wij nodig hebben zijn dingen die nergens toe dienen. Deze hut diende nergens toe maar voor ons is het juist wat we nodig hebben. Als deze hut ergens toe had gediend, waren wij niet hier geweest toen Bella struikelde. Aan dingen die ergens toe dienen, heb je eigenlijk niets.

de tweeling:

Dat is waar. Aan de hut heeft Bella iets. Maar wat heeft ze aan ons?

het meisje:

In de eerste plaats is een tweeling ook iets dat nergens toe dient. Een tweeling kan nooit trouwen om maar iets te noemen.

[p. 607]

de tweeling:

Dat is waar. Trouwen willen we niet want we willen bij elkaar blijven.

het meisje:

Ten tweede kan een tweeling op twee verschillende plaatsen tegelijk de wacht houden en langs twee verschillende wegen hulp gaan halen als dat nodig mocht zijn. En het staat veel beter als er twee precies dezelfden achter haar lopen dan één alleen of twee verschillenden. Een tweeling kan aan beide kanten van de deur staan als ze de hut binnen komt. Dat staat waardig. En een tweeling kan aan hoofd en voeteneinde tegelijk de wacht houden als ze slaapt. Een tweeling is juist wat Bella nodig heeft.

de tweeling:

Dat is waar. En daarom horen we bij Bella.

het meisje:

Ik wil ook niet trouwen en ik dien ook nergens toe. En daarom horen we bij Bella want Bella hoort ook nergens bij. En de stier ook niet. En daarom horen wij bij Bella en bij de stier.

de tweeling:

Daarom horen we bij Bella en bij de stier.

het meisje:

En dat is ons geheim.

de tweeling:

En dat is ons geheim.

het meisje:

En we zweren dat we liever zullen sterven dan het geheim verklappen.

de tweeling:

En we zweren dat we liever zullen sterven dan het geheim verklappen.

het meisje:

En nu gaan we naar huis. Morgenochtend ga ik naar boer van der Leeuw om een oog in het zeil te houden. Morgenmiddag na school vinden we elkaar hier weer. (Met hun drieën bevestigen ze de plank weer voor het venstergat. In de deuropening blijven ze een ogenblik, knipperend tegen het licht, staan. Het meisje snuift met zichtbaar welbehagen buiten de hut in het rond.) Het ruikt nog net zo als toen we haar vonden.

de tweeling:

In de hut ruikt het lang zo lekker niet.

het meisje:

Omdat Bella nog niet in de hut is geweest sinds we die hebben schoongemaakt. Wacht maar. Ik wed dat het, zodra Bella in de hut is geweest, net zo naar rozen zal ruiken in de hut als het in de kerk rook toen ze gedoopt werd.

de tweeling:

Het is nog niet laat. We zouden best nog wat

[p. 608]

verstoppertje kunnen spelen voor we naar huis gaan.

het meisje:

We gaan naar huis.

de tweeling:

Waarom?

het meisje:

Daarom. Van nu af aan spelen we geen verstoppertje meer.

de tweeling:

Mogen we hier nooit meer spelen zoals vroeger?

het meisje:

Nee.

de tweeling:

Waarom niet?

het meisje:

Omdat we nu een geheim hebben.

de tweeling:

Daarom kunnen we toch nog wel spelen....

het meisje:

Als je een geheim hebt, speel je niet meer. Dan is het ernst.

de tweeling:

Maar we doen toch niets kwaads tegen de stier als we spelen?

het meisje - met een verachtelijke blik naar de Tweeling -:

De stier is niet het geheim. Het geheim is Bella.

[wordt vervolgd]